جواد اتابکی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: فرهنگ شهروندی مجموعه‌ای از ارزش‌ها، نگرش‌ها و قوانین مشترک و بنیادی و دربردارنده احساس تعلق، احترام و به‌نوعی یک تعهد شهروندی است. که در کنار یادگیری جمعی شامل کسب ارزش‌ها، نگرش‌ها و مهارت‌های وفاداری و هویت است که گاه به‌عنوان شهروند دموکراتیک نیز شناخته می‌شود.
وی افزود: فرهنگ شهروندی هنجارهای جامعه را رقم می‌زند و پایه‌های ارتباطی میان شهروندان را شکل می‌دهد و نقش مؤثری در ارتقا نظم و عدالت دارد. در جامعه‌ای که فرهنگ شهروندی غنی و بالایی دارد امنیت و آرامش و همدلی و احترام به قانون هویداست و مشارکت اجتماعی به‌عنوان رکن اصلی فرهنگ شهروندی به چشم می‌خورد و شاهد افزایش فعالیت‌های مدنی، نشاط و سرمایه اجتماعی هستیم.
فرهنگ شهروندی پویاترین مفاهیم اجتماعی و فرهنگی در دوره معاصر است
این دکترای جامعه‌شناس فرهنگی تصریح کرد: امروزه فرهنگ شهروندی در راستای برقراری نظم و عدالت و توسعه اجتماعی یکی از ضروریات اساسی در هر جامعه‌ای است. به عقیده جامعه‌شناسان این مفهوم از مهم‌ترین و پویاترین مفاهیم اجتماعی و فرهنگی در دوره معاصر است.
وی اضافه کرد: فرهنگ شهروندی دارای ابعاد مختلفی است ازجمله: ابعاد اخلاقی، اجتماعی، فردی، سیاسی و ابعاد دموکراتیک که ابعاد اخلاقی شامل ادب و درستکاری، وجدان جمعی، مشارکت اجتماعی، امانت‌داری و حفظ کرامت انسانی، انجام تعهدات شهروندی، مسئولیت‌پذیری و ابعاد اجتماعی شامل مشارکت اجتماعی، عضویت در سمن‌ها، انجمن‌ها و گروه‌های اجتماعی، احساس تعلق اجتماعی، مدارای اجتماعی، آگاهی از حقوق شهروندی، ترجیح منافع جمعی بر منافع فردی، امنیت اجتماعی، برابری اجتماعی، احساس هویت جمعی می‌شود.
اتابکی گفت: ابعاد فردی فرهنگ شهروندی نیز شامل قانون مداری و رعایت قوانین، مدیریت بهینه مصرف، قدرت گفت‌وگو و تعامل با دیگران، تعهدات شهروندی، اثربخشی در جامعه، ابعاد سیاسی شامل مشارکت سیاسی، احساس هویت اجتماعی و سیاسی، ارتباطات اجتماعی، فرهنگ شهروندی نیز شامل برابری اجتماعی، احساس برابری توزیعی، صلح و عدالت، برابری جنسیتی، احترام به آزادی بیان و اندیشه، حق تملک در دارایی‌ها، داشتن حق فعالیت‌های اقتصادی است.
لزوم توجه به فرهنگ شهروندی
وی ادامه داد: امروزه به دلیل رشد سریع شهرها و تغییر سبک زندگی مردم و تمایل به فردگرایی و مصرف‌گرایی چالش‌ها و بحران‌های متعددی زندگی اجتماعی را تهدید می‌کند که یکی از راه‌های برون‌رفت از این آسیب‌ها و چالش‌ها و افزایش و توسعه اجتماعی، ارتقا فرهنگ شهروندی از طریق افزایش مشارکت اجتماعی اعضای جامعه و آموزش فرهنگ شهروندی به‌عنوان یک اصل در اداره جامعه است.
این دکترای جامعه‌شناس فرهنگی اظهار کرد: باید فرهنگ شهروندی و آموزش آن به‌عنوان یکی از شاخص‌های مهم پیشرفت و توسعه کشور و اصل زندگی اجتماعی، بیشتر موردتوجه متولیان امر به‌ویژه اصحاب رسانه، سازمان‌های مردم‌نهاد، مدیران و سیاست‌گذاران اجتماعی قرار گیرد، زیرا ارتقای فرهنگ شهروندی، موجب می‌شود بستر اجتماعی مناسبی برای فعالیت‌های همه اعضای جامعه فراهم شود و شاهد پیشرفت، تعالی، توسعه و آبادانی جامعه باشیم.
وی افزود: فرهنگ شهروندی یک فرهنگ جمعی است و همه اعضای یک جامعه در ساختن فرهنگ جامعه نقش دارند و فرهنگ شهروندی از نسلی به نسل دیگر انتقال پیدا می‌کند و از نسل‌های گذشته به نسل‌های امروزی می‌رسد هرچند فرهنگ به‌سختی دستخوش تغییرات می‌شود اما در اثر تغییرات اجتماعی جوامع و گذر جوامع از سنتی به مدرن با مرور زمان دستخوش تغییرات می‌شود که باید با آموزش و مشارکت اجتماعی به‌عنوان یک فرهنگ پایدار است نهادینه شود.
غفلت از نقش زنان در توسعه فرهنگ شهروندی
اتابکی تصریح کرد: مقوله فرهنگ شهروندی ابعاد مختلفی دارد و طیف وسیعی از شهروندان را در برمی‌گیرد اما نکته حائز اهمیت؛ نقش زنان در توسعه و تقویت فرهنگ شهروندی است.
وی تصریح کرد: باوجوداینکه قسمتی تحت عنوان مشاور بانوان در مجموعه مدیریت شهری شهرهای کشور ایجادشده است، اما در برخی از شهرهای کشور شاهد هستیم این جایگاه رویکرد تشریفاتی به خود گرفته و در حوزه ارتقای فرهنگ شهروندی زنان اقدام بنیادین صورت نگرفته است.
آسیب‌شناسی گفتمان «شهر دوستدار زنان»
این دکترای جامعه‌شناس فرهنگی تأکید کرد: از طرفی در برخی از شهرهای کشور شاهد گفتمان «شهر دوستدار زنان» هستیم که به‌طورمعمول از عدالت اجتماعی و حق بر شهر شروع می‌شود؛ به همین خاطر تأکید می‌شود که نقش و جایگاه زنان در مباحثی همچون حقوق و فرهنگ شهروندی تقویت شود.
وی اضافه کرد: حتی در بسیاری از مدیریت شهری کشورهای غربی شاهد هستیم نگاه به زن جنسی شده است و بیشتر بر جنبه‌های فیزیکی و ظاهری زن تأکید دارد و همین امر باعث شد فضاسازی و ساختار شهر به‌گونه‌ای طراحی شود که زن در آن به‌عنوان یک کالای تبلیغاتی عرضه شود اما نکته‌ای که نمی‌توان از آن کتمان کرد بسیاری از این کشورها در سال‌های اخیر به اهمیت زنان در توسعه فرهنگی به‌ویژه توسعه فرهنگ شهروندی پی برده‌اند و سعی کرده‌اند با برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های راهبردی زنان را به سمت آموزش‌های فرهنگ شهروندی سوق دهند.
اتابکی تأکید کرد: نمی‌توان متولی اصلی توسعه فرهنگ شهروندی زنان را شهرداری‌ها دانست بلکه باید نهادهای متولی زن و خانواده همچون دفتر امور فرهنگی و اجتماعی استانداری‌ها، دفتر امور بانوان و خانواده استانداری به‌عنوان دستگاه‌های ستادی راهبری مشخص را برای مشارکت دستگاه‌ها برای تبیین و پرداختن به این موضوع داشته باشند.
نظر شما