به گزارش خبرنگار ایمنا و براساس چکیده یک مقاله، از از دوران پیش از انقلاب تاکنون برنامه‌ریزی منطقه‌ای رویکردهای مختلفی را از سر گذرانده است، اما هیچ‌یک از این رویکردها توان پاسخگویی به شرایط در حال تغییر منطقه را نداشته و در صورت نیاز غیر منعطف است، از طرف دیگر این نوع برنامه‌ریزی اغلب نه تنها به تمرکززدایی کمک نکرده است، بلکه موجب تمرکزگرایی بیشتر در منطقه شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در اوایل قرن بیستم کشورهای مختلف جهان برای حل مسائل و مشکلات خود از برنامه‌ریزی اقتصادی استقبال گسترده‌ای کرده‌اند، بعضی عملکرد مثبت و بعضی عملکرد ناموفق داشته‌اند، اما از اواخر قرن بیستم بیشتر کشورها، سازوکار برنامه‌ریزی متمرکز اقتصادی را رها کرده‌اند.
ایران نیز از جمله اولین کشورهایی بود که برای رسیدن به اهداف توسعه‌ای خود، به فکر برنامه‌ریزی منطقه‌ای افتاد، اما به نظر می‌رسد باوجود برخورداری از منابع عظیم طبیعی، اقلیمی، فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و اقتصادی دررسیدن به اهداف از پیش تعیین شده عملکرد موفقی نداشته است.
از گذشته تاکنون و از زمان برنامه‌های عمرانی اول تا پنجم قبل از انقلاب توجه و تأکید بر قطب‌های رشد بود، اما این امر نه تنها موجب تمرکزگرایی در شهرها نشد بلکه موجب تمرکزگرایی بیشتر منابع، خدمات، تأسیسات و تجهیزات و نیروی انسانی شد.
از اوایل برنامه پنجم عمرانی مهندسان مشاور ستیران اقدام به تهیه برنامه‌ریزی منطقه‌ای برای ایران کردند، اما این طرح نیز موفق نشد. این موضوع، بسیاری از کارشناسان توسعه اقتصادی را بر این باور رهنمون کرده که تجربه برنامه‌ریزی متمرکز اقتصادی در قالب برنامه‌ریزی جامع، چندان موفق نبوده است؛ به طور کلی در بسیاری از کشورها که برنامه‌ریزی پوزتیویستی را تجربه کرده‌اند، در دو دهه آغازین، تحرک و رشد اقتصادی همراه با گرفتاری در دایره شوم فقر بوده و در دهه سوم موفق به ایجاد رشد سریع شده است.
از دهه چهارم به بعد، کشورها در مشکلات خود آفریده ازجمله توسعه نامتوازن، مهاجرت از مناطق پیرامون به سمت مرکز رشد، حاشیه‌نشینی در اطراف شهرها، ازدحام، آلودگی، تخریب محیط زیست و نهایتاً رشد نزولی و رکود اقتصادی گرفتارشده‌اند.
به برنامه‌ریزی کاربردی و انعطاف‌پذیر با توجه به شرایط جهان در حالت غیر امری اساسی است، در این راستا برنامه‌ریزی سناریویی برای نخستین بار به عنوان یک تکنیک در برنامه‌ریزی که جایگزین ابزارهای سنتی پیش‌بینی بود معرفی شد.
روش جدید به شرکت کمک کرد تا به عنوان مثال در بحران نفت ۱۹۷۳ به طور قابل توجهی زودتر و البته موفق‌تر نسبت به رقبای خود عکس العمل نشان دهد. این نوع برنامه‌ریزی امروزه اساس بیشتر برنامه‌های منطقه‌ای را در کشورهای توسعه یافته تشکیل می‌دهد تا در این راستا بتوان علاوه بر بهبود شرایط منطقه به ایجاد منطقه‌ای متعادل کمک کرد.
برنامه‌ریزی سناریویی روشی برای توسعه و تفکر از طریق حالات ممکن در آینده بر اساس سناریوهای مختلف است. هدف این روش پیش‌بینی آینده به طور دقیق نیست، بلکه توسعه راهبردهای مناسب‌تر برای غلبه بر تعصبات ادراکی مدیران است و بر این فرض استوار است که تحولات آینده تا حد زیادی نامطمئن و غیرقطعی است؛ بنابراین ایده اصلی برنامه‌ریزی سناریویی وادار کردن مدیران به آگاهی از این امور غیرقطعی و تفسیر آن در تفکر چند بعدی است.
طی ۴۰ سال گذشته چندین رویکرد مختلف بر اساس برنامه‌ریزی سناریویی گسترش یافته است، اگرچه این رویکردها در جزئیات با یکدیگر متفاوت هستند، اما یک تحلیل مقایسه‌ای میان رویکردهای سناریویی مختلف مراحل مسلم این نوع برنامه‌ریزی که بسیاری از رویکردها را دارا است را آشکار می‌کند.
درمجموع ما قادر به شناسایی شش مرحله مختلف فرایندی هستیم که می‌تواند به عنوان بخشی از یک رویکرد تلقی شود. این شش مرحله دارای طبقه‌بندی‌های مختلف در همه رویکردهای مبتنی بر برنامه‌ریزی سناریویی است که با این وجود و با توجه به اهداف و محتوا در بیشتر رویکردها، مشابه هستند.
اگرچه برنامه‌ریزی سناریویی به طور بالقوه راضی کننده به نظرمی‌رسد، اما خطر اشتباهات و خطاهایی که در سایر برنامه‌ریزی‌ها یامدل‌ها وجود دارد در آن نیز است. با این حال عوامل مختلفی همانند اهمیت زیاد حال و تخمین فراتر از توانایی ما برای کنترل آینده، می‌تواند طیف وسیعی از نبود قطعیت‌های مورد توجه را کاهش دهد، به علاوه تکیه بر نظر کارشناسان یا دانش محلی را می‌تواند محدود کند، به دلیل سناریوها بیشتر با مسائل شناخته شده در خارج از تخصص بیشتر مردم برخورد دارد.
در این مواقع پیش‌بینی‌های متخصصان یا مردم محلی نه تنها ممکن است مناسب نباشد، بلکه نسبت به افراد غیرمتخصص و افرادی خارج از ناحیه محلی، بدتر نیز باشد؛ درنهایت بزرگترین مشکل برنامه‌ریزی سناریویی ناتوانی شرکت‌کنندگان برای درک مفروضات خود و اشتباه بودن نتایج بالقوه است.
روش‌های ساده‌ای برای پرهیز از این مشکلات وجود ندارد، اما آگاهی از آنها و انعکاسی بودن نسبت به مشکلات و تلاش برای حفظ یک فرآیند باز که دربرگیرنده تنوعی از دیدگاه‌های جهانی است به محافظت در برابر این مشکلات کمک کند.
بسیاری از مشکلات فعلی بیش از حد پیچیده و شامل گروه‌های مختلف ذی‌نفعان است که از طریق تمرکز محدود و مطالعات پیش‌بینی حل می‌شود. موفقیت در درازمدت به شدت وابسته به همکاری و تلاش انسان‌ها در درازمدت و در مقیاس وسیع است. همانطور که ما برای حفاظت و مدیریت اکوسیستم در تلاش هستیم، برنامه‌ریزی سناریویی نیز در پی ارائه راهی برای مقابله با نبود قطعیت‌های بسیاری است که پیش روی مدیران و برنامه‌ریزان قرار دارد.
نظر شما