به گزارش ایمنا، يكي از اين معماران و صاحبنظران برجسته ايراني كه در طول عيد نوروز امسال از كشور آلمان به شهر گنبد هاي فيروزه‌اي سفر كرده بود، حسين شايان، استاد دانشگاهی است كه تحقيقات گسترده اي پيرامون معماري اصفهان در دوره‌هاي مختلف چون پهلوي اول و دوم انجام داده است؛ وي كه گرد پيري تمام وجودش را فرا گرفته بود وچشمان ريزش از پشت عينك ذره بيني‌اش درشت‌تر به نظر مي‌رسيد، در گفت و گو با ایمنا نظرات جالبي درباره‌ی معماري دوران گذشته ارائه داد.
از نوع نگاهش به بناهاي تاريخي و بخش‌هاي مختلف شهر مي‌شد متوجه شد كه تجربه‌ی زيادي در معماري و ساخت بناهاي تاريخي اصفهان دارد. تجربه‌اي كه به گفته‌ی خودش طي سال‌هاي طولاني در دانشگاه‌هاي مختلف به دست آورد تا روزي بتواند آگاهي و سطح معلومات خود را به نسل‌هاي بعدي منتقل كند و امروز كه بعد از ۳۰ سال دوري از وطن به شهر اصفهان، جايي كه در آن به دنيا آمده بازگشته حرف هاي زيادي براي گفتن داشت.
طبق مستندات به عمل آمده از دوران قاجار به بعد تغييرات زيادي در نوع معماري ايراني بوجود آمد؛ به نحوي كه از دوران پهلوي به بُعد معماري مدرن و كلاسيك غربي به جاي معماري سنتي ايراني احاطه شد و تغييرات زيادي در شهر سازي و طراحي شهري به وجود آمد.در اين رابطه شما با توجه به آنكه تحقيقات گسترده‌اي در اين زمينه انجام داده‌ايد چه نظري داريد؟
به ياد دارم كه در دوره پهلوي اول دولت نقشي فعال و مهم در اجراي طرح هاي مختلف ايفا مي‌كرد و براي نخستين بار بود كه از معماران بيگانه براي ساخت ادارات، وزارتخانه‌ها و كارخانجات استفاده نمود و برنامه بازسازي با سرعت و وسعت زيادي اجرا شد كه بر اثر آن بسياري از طرح هاي سنتي در شهر‌هاي بزرگي چون اصفهان از بين رفت و به شهرها عناصر جديدي مانند خيابان براي تردد اتومبيل، مجموعه‌هايي با عملكرد جديد همچون مجموعه ايستگاه راه آهن و ... اضافه شدند از طرف ديگر تخريب بافت قديمي شهرها هم از همين دوران آغاز شد.
پس يعني در اين زمان معماري جديد به طور رسمي و آشكار در تقابل زير بنايي با معماري سنتي قرار گرفت؟
بله همين طور است.دولت ايران تعيين كننده سبك معماري بود و اغلب پروژه هاي معماري را دولت اجرا مي كرد. به طوري كه از سال ۱۳۱۰ ه.ش نخستين نشانه‌هاي مدرن شدن ساختار شهر با احداث خيابان‌هاي بزرگ جهت آمد و شد اتومبيل شكل گرفت و انجمن آثار ملي با هدف حفظ، نگهداري و مرمت آثار تاريخي در اين دوره تاسيس شد.
شما در اظهارات خود به اين موضوع اشاره كرديد كه در سال ۱۳۱۰ نخستين نشانه‌هاي مدرن شدن ساختار شهري ايجاد شد، حال اين سوال در ذهن ايجاد مي شود كه معماري در سال‌هاي ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ به چه نحو بود و چه تغييرات ديگري در شهر ايجاد شد؟
در طول اين سال‌ها معماري ايران ادامه معماري سنتي بود كه از دوره قاجار به پهلوي رسيده بود، همچنين نبايد اين موضوع را فراموش كرد كه ادامه معماري نئو كلاسيك غربي كه نقطه آغاز اين شيوه نيز در دوران قاجار بود به وجود آمد و از سوي ديگر كاملاً به ياد دارم وقتي كه در آن دوران تقليد از عناصر معماري ايران پس از اسلام و پيش از اسلام و سپس آغاز معماري مدرن در ايران به خصوص شهر گنبد‌هاي فيروزه هاي ايجاد شد.
در آن دوران چگونه معماري غرب و جريان‌هاي رايج آن در قالب‌هاي مختلف بر معماري ايران تاثير گذاشتند؟
در قرن ۱۹ و اوايل قرن ۲۰ گرايش به معماري كلاسيك به خصوص نئوكلاسيك بسيار ديده مي‌شد.اين گرايش در معماري ايران دوره پهلوي اول مشهود بود به نحوي كه در شهر اصفهان بناهايي همچون بانك تجارت به اين شيوه ساخته شدند.
حال با وجود آنكه معماري كلاسيك اروپا بر معماري سنتي ايران در آن دوران احاطه شده بود، از نظر شما مهم ترين ويژگي اين گونه از معماري چه بود؟
از جمله ويژگي‌هاي اين معماري عبارت بودند از استفاده از عناصر معماري كلاسيك چون سنتوري و ستون‌ها و سعي در رعايت تناسب هاي كلاسيك.نكته جالب آنكه در دوره پهلوي اول به دليل گرايش شاه به هيتلر و اينكه وي تعيين كننده اصلي معماري در دوره خويش بود بكي از عوامل تاثير گذار بر معماري ايراني در آن دوران، معماري فاشيستي آلماني بود كه در ساخت بناهای اصفهان هم انعكاس يافت.
حال برگرديم به ويژگي‌هاي معماري بناهاي دوره پهلوي اول كه از جمله مهمترين ويژگي‌هاي معماري ايران در اصهان، درونگرايي بوده است كه كارشناسان براي آن دلايل مختلفي آورده‌اند به طوري كه عده‌اي معتقدند درونگرايي به صورت كالبدي غالباً به صورت حياط مركزي در وسط بنا تجلي يافته و حياط مهمترين نقش را در شكل‌گيري و سازماندهي بقيه فضاها داشته و تامين كننده نور فضاها و ... بوده است، حال از نظر شما در معماري درونگرا چه ويژگي نهفته‌اي وجود دارد؟
از جمله نكات مهم اينكه در معماري درونگرا در منطقه گرم و خشك، بدنه بيروني بنا اغلب فاقد روزن و پنجره بوده و تنها عنصر با شكوه معماري و گشودگي در بدنه خارجي بنا، ورودي ساختمان‌ها بوده است.در دوره اواخر قاجار و پهلوي اول با ظهور عملكرد‌هاي جديد و گرايش به معماري غرب به خصوص در بناهاي حكومتي، معماري از درونگرا تغيير يافت و به برونگرا تبديل شد؛ بنابراين شاخص‌ترين پديده‌ی معماري در دوره پهلوي اول، برونگرايي بوده است.نكته مهم ديگر آنكه در اين دوران پلكان داخلي بناها كه قبل از دوره معاصر ارزش فضايي ومكاني كمتري نسبت به ديگر فضاهه داشت، بسيار شاخص شد .
پس مي توان اينگونه گفت كه در دوره پهلوي اول اصفهان به لحاظ ويژگي هاي خاص خود و به دليل برخي سياست ها اهميت خويش را بازيافت و مجموعه بي نظيري از فضاي معماري پهلوي اول در آن شكل گرفت به نحوي كه معماري آن دوره تابع جريانات حاكم بر كل معماري ايران و تهران، مدرن بود با اين تفاوت كه به خاطر حضور پررنگ و قوي معماري و شهر سازي دوره صفوي و قرار گرفتن اصفهان در مركز ايران، معماري دوره پهلوي اول در اين شهر رنگ و بويي ايراني تر از تهران و شهر هايي چون رشت و تبريز داشت.حال در آن دوره چه بناهاي ديگري در شهر ساخته شدند؟
در آن دوره به خاطر مطرح شدن عملكرد ها و نياز هاي جديد، بناهاي زيادي در اصفهان ساخته شدند.از جمله بانك‌ها، ادارات، كارخانه‌ها و مدارس جديد و برخي از كاربري هاي جديد مانند عدليه، پستخانه، ماليه و ...، به علت غناي مجموعه نقش جهان، در بناهاي قديمي دولتخانه صفوي جاي گرفتند چنان كه توحيد خانه(محل فعلي دانشگاه هنر اصفهان) به زندان، ركيب خانه به اداره ثبت احوال و تالار تيموري به باشگاه افسران تبديل شد.در آن دوره با مطرح شدن كاربري ها و عملكرد هاي جديد در كشور، انواع گوناگوني از معماري در اصفهان ظاهر شد.به طوري كه از بناهاي مهم ساخته شده در اين دوره مي توان به بناهاي اداري چون بانك ها تجارت،ملي و ..، بناهاي آموزشي، صنعتي، مسكوني و خدماتي اشاره كرد.نكته جالب آنكه مراكز اداري و بانك ها در بخش غربي ميدان نقش جهان و در اطراف دولتخانه قديمي استقرار يافتند، همچنين كارخانه هاي نساجي در كناره هاي محور زاينده رود و در بخش جنوبي چهار باغ، در محل باغات صفوي جاي گرفتند.خيابان شمس آبادي تا خيابان شاپور به منطق مسكوني جديدي تبديل شدند .
آيا خيابان كشي‌هاي جديد در آن زمان تغييراتي را در بافت قديمي و تاريخي شهر اصفهان نيز به وجود آورده بود؟
در آن دوره در شهر سازي به خاطر جريان‌هاي حاكم بر كشور و تردد اتومبيل‌ها، خيابان كشي‌هاي صليبي در اصفهان انجام شد( خيابان هاتف، خوش(طالقاني)، سپه، شاپور، نشاط و ..) كه باعث قطع ارتباط بافت‌هاي تاريخي و به هم پيوسته گرديد و حاصل اين قطع ارتباط، كمرنگ شدن نقش بازار و انتقال بخشي از عملكرد آن به بدنه خيابان هاي احداث شده از دوره صفويه تا پهلوي اول است.اتفاق ديگري كه در دوره پهلوي اول در بافت تاريخي اصفهان افتاد، تخريب قلعه طبرك بود.
خبرگزاری ایمنا: امروز بسياري از معماران برجسته اصفهان بر اين باورند كه در دوره پهلوي اول بر اثر تغييرات به وجود آمده در ساختار سياسي و گسترش ارتباط با غرب، اروپايي كردن آداب و رسوم، صنعتي شدن كشور، توسعه زير بناهايي چون راه‌ها، راه آهن و صنايع، تعقيب سياست‌هاي اصلاح طلبانه در امور اقتصادي، آموزشي و نظامي در دستور كار قرار گرفت و آنچه در اين ميان مهم است، الگو قرار گرفتن غرب در كليه اصلاحاتي است كه دولت، مجري آنها بود.
کد خبر 60652
نظر شما