اربعین سروش اسارت بلوغ پیام عاشورا

به گزارش خبرنگار ایمنا، در یادداشتی که اصغر منتظرالقائم، استاد تمام تاریخ دانشگاه اصفهان در اختیار خبرگزاری ایمنا قرار داده، آمده است:

«یزید پس از واقعه عاشورا و کشتار و اسارت اهل‌بیت در اوج غرور و مستی به گمان پیروزی بر اهل‌بیت در کاخ خود بر لبان مبارک امام حسین علیه‌السلام چوب زد (طبری، تاریخ، ج چهار، ص ۳۵۶) و سپس با حضور بزرگان شام درصدد برگزاری جشن پیروزی بود.

لذا دستور داد اسرای اهل‌بیت علیهم‌السلام را حاضر کردند. در این جلسه یزید به امام علی بن الحسین علیه‌السلام گفت: دیدی خدا با شما چکار کرد. خدا را شکر که آنان را ذلیل کرد و خون آنان را ریخت. امام فرمود: یابن معاویه و هند و ابوسفیان، پدران و پدربزرگ‌های من قبل از تولد تو سرپرستی آن‌ها را بر عهده داشتند. در بدر و اُحد و خندق پرچم رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله در دستان جَدّ من علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام بود و پرچم کفر در دستان جَدّ تو بود. در هنگامی‌که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله را ملاقات کنی چه پاسخی خواهید داشت که آن حضرت بگوید با عترت من‌بعد از رفتن من چه کردید؟ این پاداش نصایح من نبود و شما درباره خاندان من چه بد جانشینی بودید (ابن اعثم، الفتوح، الجزء الخامس، ص ۲۴۶).

حضرت زینب (س) نیز به پا خاست و خطبه‌ای با زبان کوبنده علی گونه در مذمّت یزید و اعمالش خواند و گفت: شگفتی بسیار است که گروهی از برگزیدگان خدا، به دست حزب شیطان و بردگانِ آزادشده، کشته شوند و خون‌های ما از این پنجه‌های ناپاک بچکد و پاره‌های گوشت ما از دهان شما بیرون بیفتد و شما گرگ‌های وحشی پیوسته به سراغ آن بدن‌های پاک و پاکیزه آئید و بچه کفتارها آن‌ها را به خاک بمالند؟ اگر امروز ما را غنیمتی برای خود می‌دانی، به‌زودی آن را مایه زیان خودخواهی یافت، در آن روز که جز محصول کرده خویش را نخواهی یافت. و هرگز پروردگار، به بندگانش ستم نخواهد کرد. من فقط به خدا شکوه می‌کنم و تنها بر او اعتماد می‌نمایم. هر چه نیرنگ داری به‌کارگیر و هر کوششی که داری به کاربند؛ امّا به خدا سوگند یاد ما را محو نتوانی کرد و وحی ما را خاموش نتوانی نمود و به موقعیت و جایگاه ما آسیب نخواهی رساند. هرگز لکّه ننگ این کار، از تو پاک نخواهد شد. رأی و نظرت سست و زمان دولت تو اندک است و جمعیت تو به پراکندگی خواهد انجامید در آن روز که منادی ندا دهد: «لعنت خدا بر ظالمان باد (ابن طیفور بغدادی، بلاغات النسا، ص ۴۰؛ سیّد بن طاووس، لُهوف، ص ۲۴۹) بدین‌سان قدم‌به‌قدم شکوه زنانه زینب (س) اما نه در محدوده جنس لطیف، بلکه در قلمرو انسان کامل و مقاوم و مبارز به نمایش گذاشت.

سپس امام سجاد با شجاعت و صلابت به یزید فرمود: «وای بر تو اگر می‌فهمیدی که با پدر و برادر و عموها و خاندان من چه کردی، سر به کوه‌ها می‌گذاشتی و بر بیابان‌ها می‌خفتی و نیستی برای خود آرزو می‌کردی، آیا می‌دانی سر حسین پسر علی و فاطمه بر دروازه شهر آویزان است درحالی‌که امانت رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله در میان شماست؟ پس چشم‌به‌راه پشیمانی و رسوایی در روز قیامت باش.» (ابن اعثم، الفتوح، الجزء الخامس، ص ۲۴۶)

تکاپوی امام سجاد علیه‌السلام و حضرت زینب (س) با صبر و پایداری در دوران اسارت سروش اسارات را به بلوغ عاشورا تبدیل کرد و به‌خوبی پیام کربلا را ابلاغ کرد و برای نخستین بار پس از فتح دمشق به دست مسلمانان، مردم این شهر سخنان اهل‌بیت (ع) را می‌شنیدند و با خاندان رسول‌الله و مقام آنان آشنا می‌شدند و برای یزید و آل امیه رسوایی به بار آورد. لذا یزید به امام سجاد علیه‌السلام گفت: خدا لعنت کند ابن مرجانه را اگر من با پدرت برخورد کرده بودم مرگ را از او بازمی‌داشتم. (بلاذری، انساب الاشراف، ج ۳، ص ۱۳۴۵). یزید که از تماس‌های مردم دمشق با علی بن الحسین علیه‌السلام و تأثیر پیام‌آوران نهضت حسینی در شام وحشت کرد، فرمان آزادی و بازگشت اسرا به مدینه را صادر کرد. به نعمان بن بشیر انصاری دستور داد تا با عدّه‌ای دیگر اسرا را با احترام تا مدینه منوّره همراهی کنند (شیخ مفید، الارشاد، جلددوّم، ص ۱۲۶).

بزرگداشت اربعین

اربعین نماد پیروزی جبهه حق و خون خداو وارث انبیای الهی بر باطل است. درسی که عاشورا داده این است که هرگز نباید زیر بار ذلت رفت و در مقابل ظلم سر فرود آورد و تسلیم شد. این مفاهیم در پیاده‌روی اربعین در نقاط گوناگون جهان تجلی پیداکرده است. این قهرمانان و حماسه‌آفرینان در میدان کربلا پیروزواقعی شدند و اگرچه به شهادت و وصول عند ربهم یرزقون رسیدند اما در میدان رویارویی با حزب ستمکار بنی‌امیه پیروز میدان گردیدند و یزید فتح تاریخی نکرد بلکه این پیام حسین بود که تاریخ را فتح کرد. لذا اربعین روز پیروزی حق بر باطل و نماد پیروزمندی مقاومت و ایستادگی و توکل برخدا و گفتمان شهادت در برابر باطل است. راه‌پیمایی در اربعین از زمان امامان شیعه در بین شیعیان رایج بوده‌است. سید محمدعلی قاضی طباطبایی، راه‌پیمایی اربعین را سنت و رفتار مداومِ شیعیان از زمان ائمه علیهم‌السلام دانسته که در زمان بنی امیه و بنی عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌اند (قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهدا، ۱۳۶۸ ش، ص دو).

متن زیارت اربعین ازسوی حضرت صادق علیه‌السلام انشا شده و با داشتن آن مضامین عالی، شیعیان را از زیارت‌آن حضرت در این روز برخوردار می‌کند. اهمیت خواندن زیارت اربعین تاجایی است که ازسوی امام عسکری علیه‌السلام از علائم شیعه دانسته شده است. زیارت اربعین در «مصباح المتهجد» شیخ طوسی و نیز «تهذیب الاحکام» وی به نقل ازصفوان بن مهران جمال آمده است. وی گفت که مولایم صادق علیه‌السلام فرمود: زیارت اربعین که باید وقت برآمدن روز خوانده شود چنین است … (مصباح المتهجد، ص ۷۸۸، تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۱۱۳، اقبال الاعمال‌، ج سه، ص ۱۰۱). شیخ طوسی درباره اربعین در کتاب مصباح المتهجد می‌نویسد: روز بیست صفر زمانی است که حرم امام حسین (ع) یعنی کاروان‌اسرا، از شام به مدینه مراجعت کردند. و روزی است که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی رسول خدا (ص)، از مدینه به کربلا رسید تا به زیارت قبر امام حسین (ع) بشتابد و او نخستین کسی است از مردمان که قبر آن‌حضرت را زیارت کرد.

واقعه عاشورا تأثیر فراوانی برجهان اسلام گذاشت وبیش از همه‌کس بر ایرانیان تأثیرگذار بود. و ایرانیان سیستانی در بیست و پنجم محرم سال ۶۲ هجری بر عباد بن زیاد والی یزید شورش کردند و او را از سیستان فراری دادند (تاریخ سیستان، ص ۹۲). ایرانیان به خونخواهی اهل‌بیت (ع) در قیام مختار شرکت کردند و از آذربایجان و همدان و اصفهان امکانات مالی و نیروی انسانی برای مختار به کوفه می‌فرستادند (ابوحنیفه دینوری، اخبار الطوال، ص). این ایرانیان بودند که برای اولین بار معزالدوله دیلمی سلطان آل‌بویه در سال ۳۵۱ هجری در بغداد دستور داد بازارها را بستند و روز عاشورا عزاداری دسته‌جمعی راه انداختند (ابن الاثیر، الکامل فی التاریخ، ج هفت، ص ۱۲). سنت راه‌پیمایی اربعین پس ازتصرف عراق به‌وسیله عثمانی‌ها از رونق افتاد.

این سنت فراموش‌شده را محدث نوی صاحب کتاب لولو و مرجان و سید محمود شاهرودی احیا کردند. در دوران حکومت صدام حسین این سفر ممنوع شد و پس از چند بار حمله به زائران، مدتی از رونق افتاد. اربعین در شکل امروزی و میلیونی آن از سال ۲۰۰۳ میلادی آغاز شده‌است. در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۵ تا ۲۲ میلیون نفر زائر گزارش شده‌است.

اکنون جبهه مقاومت حسینی با بزرگداشت اربعین در حال تغییرات فرهنگی و تمدنی بزرگی است زیرا همچون مراسم حج مسلمانان در این مراسم آرمانی عاشقان خط هیهات من الذله حضور می‌یابند و براثر ارتباط اجتماعی درجریان مشکلات امت قرار می‌گیرند و معنویت مراسم اربعین در تحول و بلوغ تمدن آرمان حسینی تأثیرگذار گردیده است. راه‌پیمایی‌های عاشورایی و اربعین در نیجریه و یمن و سراسر جهان سنتی حسنه شده است که زمینه بلوغ تمدنی هواداران اهل‌بیت را و ظهور مهدی موعود عجل الله فرجه رافراهم کرده است.

به قول رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی): اربعین یعنی میعاد شیعیان در یک کنگره بین‌المللی و جهانی برای سرزمینی که خودش خاطره‌انگیز است آن سرزمین. سرزمین خاطره‌ها است، خاطره‌های باشکوه، خاطره‌های عزیز، سرزمین شهدا، مزار کشته‌شدگان راه خدا، اینجا جمع بشوند تشیع، پیروان تشیع و دست برادری و پیمان وفاداری هر چه بیشتر بدهند) مسجد امام حسن مجتبی، مشهد بیست و چهارم اسفند ۱۳۵۲).

اربعین در اصفهان

مراسم عزاداری اربعین به همراه خواندن زیارت اربعین در مجالس روضه‌خوانی به همراه دسته‌ها عزاداری در اصفهان از دوران صفویه برگزار می‌گردید. در دوره قاجار نیز این روند ادامه یافت و تنها معدودی از اصفهانی‌ها به زیارت اربعین می‌رفتند. این سنت در میان علمای اصفهان ساکن نجف بیشترمرسوم بود. هیئت مذهبی اصفهان عزاداری اربعین را در مساجد و حسینیه‌ها با دسته‌ها عزاداری برگزار می‌کردند. ازجمله هیئت‌ها و دستجات عزاداری محلات گوناگون اصفهان مجالسی را برپا می‌کردند. از هیئت‌های مشهور برگزارکننده مراسم اربعین هیئت بنی فاطمه به سرپرستی مرحوم مرشدزاده، هیئت مسجد لنبان با مرشدی میرزاعلی بدری، هیئت اثنی عشری الیادران و…بودند. علمای ساکن اصفهان نیز در ایام دهه اربعین خطبه حضرت سجاد علیه‌السلام و حضرت زینب را گاهی با ترجمه و تفسیر می‌خواندند.

ازجمله این علما حائری عرب بود که بر فراز منبر ایستاده خطبه را می‌خواند. حجت السلام سید ابوالفضل مشکاة درب امامی و محمدجواد عبدالهی خطبه امام سجاد را از حفظ می‌خواندند. از اربعین‌های مهم سرنوشت‌ساز اصفهان راه‌پیمایی ده‌ها هزارنفری اربعین سال ۱۳۹۹ قمری مطابق با نوزدهم دی ۱۳۵۷ شمسی بود که با دسته‌ها عزاداری برای حمایت از نهضت امام خمینی رضوان‌الله علیه به‌سوی میدان امام رفتند و در آنجا در اجتماع عظیم مردم اصفهان حضور یافتند. در این اجتماع پس از تلاوت قران آقای سید علی‌اکبر پرورش سخنرانی کرد. وی در سخنان خود حول سه محور نظام اسلامی، کانون آن و رهبری امام امت و نظم اسلامی سخنرانی کرد و با استعانت از واقعه عاشورا مردم را به پایداری درراه انقلاب اسلامی دعوت کرد. سپس آیه الله سید جلال‌الدین طاهری سخنرانی کرد و از حضور مردم تشکر کرد و سپس آیه الله سید حسین خادمی رهبر روحانی و نماینده تام‌الاختیار امام خمینی نماز جماعت ظهر و عصر را خواندند.

بدین‌سان اربعین در حال فتح قله‌های رفیع تاریخ است. پیام عاشورا و اربعین می‌رود تا ملت‌های مظلوم تشنه عدالت تحت ستم را از اسارت برهاند. مرزهای اربعین دیگر عراق و ایران و یمن نیست. اربعین از استرالیا تا قلب روسیه، اروپا، آمریکا و آفریقا و اندونزی و آسیا و کانادا را درنوردیده است. جاده اربعین دیگر تنها جاده نجف کربلا و طریق العلما نیست. اربعین تازه زیبایی خود را نشان داده است تا طریق ظهور مهدی را هموار کند. عاشقان حسین دراربعین هر قدمی که بین عمودها برمی‌دارند با حرارت خاموش نشدنی و عشق و محبت به حسین و در تجلی جامعه آرمانی تحت ولایت مهدی گام برمی‌دارند. اربعین همچون باران رحمت الهی است تاهر سال نفس میلیون‌ها شیفته خود را تطهیر کند. اربعین یک فرهنگ و ادبیات و رسانه قوی پایداری و مقاومتی شده است که حضرت زینب در کاخ یزید سرداد که ذکر ما را نمی‌توانی محوکنی و وحی ما را خاموش نتوانی کرد. به قول محتشم کاشانی:

باز این چه رستخیز عظیم است؟ کز زمین بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است»