به گزارش خبرنگار ایمنا، آغاز بازی شطرنج به سده چهارم یا ششم میلادی در شمال‌غربی هند برمی‌گردد؛ زمانی که امپراتوری «گوپتا» بر هند فرمان می‌راند. پادشاهان هند معتقد بودند که یادگیری جنگ باعث می‌شود در افراد ارزش‌های دلاوری، تصمیم‌گیری، شکیبایی و شجاعت رشد کند به همین دلیل جنگ را مدل‌سازی کردند. شطرنج بازی و ورزشی فکری است که در آن دونفره روی صفحه شطرنج و با استفاده از مهره‌های شطرنج برای مات کردن حریف می‌جنگند.
تاریخچه شطرنج
رایج‌ترین داستان درمورد تاریخچه اختراع شطرنج این است که زمانی که شاه هند «باله‌ات» از قمار و اعتیاد به بازی‌های شانسی خشمگین شده بود، او از قدیسی هندی به نام «سیسا» درخواست کرد بازی‌ای طراحی کند که در آن دوراندیشی و استدلال برنده را مشخص کند. مدتی بعد، سیسا صفحه‌ای متشکل از ۶۴=۸×۸ خانه دورنگ که دو ارتش متشکل از ۳۲ مرد صفحه را پر کرده بودند و هدف هر ارتش، دستگیری و کشتن شاه ارتش حریف بود، طراحی کرد. در ابتدا این بازی «چاتورانگا» نامیده شد و به صفحه شطرنج «آشتاپادا» می‌گفتند.
شطرنج چیست؟
شطرنج توسط دو بازیکن روی صفحه‌ای متشکل از ۶۴ خانه با کمک مهره‌هایی که هرکدام شکل و نام خاصی دارند بازی می‌شود. هر یک از مهره‌های شطرنج به شکل خاصی حرکت می‌کنند و می‌توانند مهره‌های حریف را بزنند و از روند بازی خارج کنند. هدف اصلی بازی شطرنج مات کردنِ حریف است. مات کردن یعنی ایجاد حالتی که مهره شاه حریف بعد از کیش شدن هیچ‌گونه راهی برای رفع کیش نداشته باشد، در این هنگام بازی به اتمام می‌رسد البته بازی در صورت تسلیم اختیاری یکی از بازیکنان نیز به پایان می‌رسد.
ورود شطرنج به ایران
شطرنج در زمان حکومت خسرو انوشیروان ساسانی به ایران معرفی شد. شطرنج در ایران، با مقداری تغییر در قوانین بازی با نام نام چَترَنگ رواج پیدا کرد. شطرنج، پس از فتح قلمرو امپراتوری ساسانیان توسط اعراب در سراسر جهان اسلام رایج شد و نام شطرنج را گرفت. ایرانیان از قرن ۹ میلادی، اروپا و روسیه را با بازی شطرنج آشنا کردند و به همین دلیل در اغلب زبان‌های اروپایی نام این بازی برگرفته از کلمه شطرنج یا شاه (مهره اصلی بازی) است همچنین نام بیشتر مهره‌ها هم برگرفته از نام‌های فارسی آن‌ها است. شطرنج در اروپا کمکم تغییر پیدا کرد و با تغییر شکل حرکت بعضی از مهره‌ها سرعت. و هیجان بازی بالاتر رفت.
رقابت‌های قهرمانی شطرنج
برای نخستین‌بار در اواخر قرن ۱۹ میلادی، رقابت قهرمانی شطرنج جهان بنیادگذاری‌شد. «ویلهلم اشتاینیتس» شطرنج‌باز یهودی اهل بوهم، اولین قهرمان مسابقات جهانی شطرنج بود که در سال ۱۸۸۶ با غلبه بر یوهانس تسوکرتورت شطرنج‌باز انگلیسی به قهرمانی رسید. سازمان بین‌المللی شطرنج جهان (فیده) در سال ۱۹۲۴ تأسیس شد و با تأسیس سازمان فیده مسابقات و عناوین تازه‌ای در شطرنج به‌وجود آمد. رقابت‌های بین‌المللی شطرنج همچون دیگر رقابت‌های ورزشی در طول جنگ جهانی دوم متوقف شد. پس از جنگ جهانی دوم سازمان فیده مسئول برگزاری رقابت قهرمانی شطرنج جهان شد. در حدود ۱۷۰ فدراسیون ملی از کشورهای مختلف عضو فیده هستند که این سازمان را به یکی از بزرگ‌ترین نهادهای ورزشی در جهان تبدیل کرده است.
شطرنج و المپیک
سازمان فیده تاکنون تلاش زیادی برای قرارگیری بازی شطرنج در بین ورزش‌های المپیک کرده اما اما این اتفاق رخ نداده است. از سال ۱۹۲۷ المپیاد شطرنج بین تیم‌های ملی شطرنج کشورهای مختلف دنیا برگزار می‌شود و درجه‌هایی چون استاد فیده، استاد بین‌المللی و استادبزرگ را به بهترین شطرنج‌بازان دنیا اهدا می‌کند.پس از قهرمان جهان، استاد بزرگی در شطرنج معتبرترین عنوانی است که یک بازیکن شطرنج می‌تواند کسب که اولین بار در سال ۱۹۱۴ تزار روسیه، نیکلای دوم، گروهی از بهترین شطرنج‌بازان دنیا را استاد بزرگ نامید.
روسیه و شطرنج
پس از جنگ جهانی دوم شطرنج‌بازان اهل اتحادیه شوروی به بی‌رقیب و برترین قدرت در شطرنج تبدیل شدند و تا سال ۱۹۷۲ تمام رقابت‌های قهرمانی جهان بین شطرنج‌بازان اتحادیه شوروی برگزار شد. «بابی فیشر » شطرنج‌باز آمریکایی در سال ۱۹۷۲ عنوان قهرمانی را از دست شطرنج‌بازان شوروی ربود اما از فیشر این عنوان دوباره به شوروی بازگشت و به‌ترتیب، آناتولی کارپف، گری کاسپارف و ولادیمیر کرامنیک صاحب این عنوان شدند و تا سال ۲۰۰۷ که «ویسواناتان آن‌اند» ِهندی به مقام قهرمانی رسید، این عنوان در شوروی و روسیه باقی ماند.
شطرنج و زنان
مسابقات شطرنج اغلب بدون محدودیت جنسیتی و سنی برگزار می‌شود و زنان و مردان می‌توانند عنوان قهرمانی شطرنج جهان و درجات استادی را کسب کنند اما درجات و عنوان‌های مخصوصی برای زنان شطرنج‌باز در نظر گرفته شده که کسب این عناوین، شرایط ساده‌تری دارد. مسابقه قهرمانی شطرنج زنان جهان برای تعیین بهترین بانوی شطرنج‌باز دنیا برگزار می‌شود. مسابقات قهرمانی جهان برای رده‌های سنی مختلف و به‌طور جداگانه برای دختران و پسران برگزار می‌شود که و درجات استاد بزرگی مخصوصی را به بهترین طراحان و حل‌کنندگان مسائل شطرنج اهدا می‌کند.
شکست کاسپارف از رایانه
در سال ۱۹۹۷، دیپ بلو، ساخته شرکت آی‌بی‌ام، توانست بارگری کاسپارف، قهرمان وقت شطرنج جهان را شکست دهد.
نتیجه شطرنج
نتیجه شطرنج به سه صورت است یا به برد سفید (باخت سیاه) یا برد سیاه (باخت سفید) یا به تساوی کشیده می‌شود. برد یکی از طرفین به سه طریق اصلی می‌تواند اتفاق بیفتد:
- حریف مقابل مات شده باشد؛ بازی بلافاصله خاتمه می‌یابد.
- حریف مقابل باخت را قبول کرده باشد؛ در این صورت می‌گویند حریف تسلیم شده یا بازی را واگذار کرده‌است و بازی بلافاصله خاتمه می‌یابد.
- در مسابقاتی که با کنترل زمان برگزار می‌شود، وقتی زمان حریف به پایان رسیده باشد، بازی بلافاصله خاتمه می‌یابد.
- موارد دیگری نیز ممکن است در مسابقات به اعلام باخت یکی از طرفین از سوی داور منجر شود. برای مثال چنان‌چه بازیکنی دو یا سه بار حرکات غیرقانونی انجام داده باشد (فرضاً شاه خود را در حالت کیش رها کرده و حرکت دیگری انجام داده باشد یا مهره‌ای را به خانه‌ای که قانوناً نمی‌توانسته بدان حرکت کند حرکت داده باشد) داور در دفعات اول و دوم به بازیکن اخطار می‌دهد و در مرحله سوم می‌تواند بازیکن را بازنده اعلام کند. یا در صورتی که یکی از بازیکنان به طرق مختلف سعی در برهم زدن تمرکز حریف داشته باشد، داور می‌تواند به او اخطار دهد یا او را بازنده اعلام کند؛ یا موارد دیگری که داور ممکن است یک بازیکن را به خاطر تخطی از اصول بازی یا خارج شدن از دایره بازی شرافتمندانه جریمه و بازنده اعلام کند. تساوی بازی نیز ممکن است به چندین طریق اتفاق بیفتد که شرح آن در بخش «تساوی در بازی (پات)» رفت. یا تساوی توافقی با توافق دو بازیکن، افتادن زمان یک بازیکن در شرایطی که باخت او به‌طورقانونی غیرممکن است (مات ناشیانه) بازیکنی که بازی را می‌برد یک امتیاز، بازیکنی که بازی را مساوی می‌کند نیم امتیاز و بازیکنی که بازی را می‌بازد صفر امتیاز دریافت می‌کند.
قوانین بازی شطرنج
- بازی شطرنج بین دو حریف انجام می‌شود که مهره‌های خود را به نوبت بر یک صفحه مربع به نام صفحه شطرنج حرکت می‌دهند. بازیکن دارای مهره‌های سفید بازی را شروع می‌کند. نوبت حرکت بازیکن زمانی است که حرکت حریف او انجام شده باشد.
- هدف هر بازیکن قراردادن شاه حریف درمعرض حمله است به نحوی که حریف در حرکت قانونی بعد به هیچ امکان نتواند شاه خودش را از معرض حمله خارج کند. بازیکنی که موفق به این امر شده به اصطلاح حریف را «کیش و مات» کرده و بازی را برده است.
- اگر بازی به شرایطی برسد که هیچ‌یک از دو بازیکن نتواند «کیش و مات» کند، بازی مساوی است.
موقعیت مهره‌ها در آغاز بازی شطرنج
- رخ‌ها در آغاز بازی در گوشهٔ زمین قرار می‌گیرند.
- محل قرارگیری اسب‌ها کنار رخ‌ها است.
- فیل‌ها نیز کنار اسب‌ها قرار می‌گیرند.
- پس از قرارگیری این مهره‌ها کنار یک‌دیگر، تنها دو خانه در ردیف پایانی باقی می‌مانند. وزیر در یکی از این دو خانه و در خانه هم‌رنگ خود قرار می‌گیرد. وزیر سفید بر خانهٔ سفید و وزیر سیاه بر خانه سیاه قرار می‌گیرد. شاه‌ها نیز که بلندترین مهره‌های شطرنج هستند و دارای صلیبی روی سر خود هستند، در کنار وزیر قرار می‌گیرند. شاه باید در خانه غیر هم‌رنگ خود قرار گیرد. شاه سفید روی خانه سیاه و شاه سیاه روی خانه سفید قرار می‌گیرد.
- سربازان نیز که کوتاه‌ترین و متعددترین مهره‌ها در شطرنج هستند، جلوی مهره‌های دیگر قرار می‌گیرند. هر بازیکن باید هشت سرباز داشته باشد.
- بازی توسط یک مهره سفید آغاز می‌شود و پس از آن، یک مهره سیاه حرکت می‌کند. بازی همین‌گونه و طبق همین روند ادامه پیدا می‌کند و بازیکنان به ترتیب (به نوبت) مهره‌های سفید و سیاه (روشن و تیره) خود را حرکت می‌دهند.
زمان و ساعت بازی شطرنج
نخستین ساعت مکانیکی شطرنج توسط «توماس برایت ویلسون» اختراع‌شد و در مسابقات شطرنج لندن در سال ۱۸۸۳ مورد استفاده قرار گرفت. ساعت شطرنج دیجیتال به صفحه شطرنج وصل‌شده و حرکات بازی را ثبت می‌کند.یک ساعت شطرنج متشکل از دو ساعت است که با یک‌دیگر ارتباط دارند و وقتی یکی از آن‌ها متوقف می‌شود، دیگری وقت را آغاز می‌کند.
عناوین فیده در شطرنج
-
استادبزرگ: عنوانی است که فیده به بازیکنان بسیار قوی شطرنج اعطا می‌کند. بعد از قهرمانی جهان، استادبزرگ بالاترین عنوانی است که یک بازیکن شطرنج می‌تواند به آن برسد. این عنوان را با نام کوتاه GM یا IGM نیز می‌خوانند. این سخت‌ترین عنوانی است که یک بازیکن شطرنج می‌تواند به‌دست‌آورد و برای به‌دست آوردن آن باید در رتبه‌بندی فیده حداقل به ۲۵۰۰ امتیاز برسد.
- استاد بین‌المللی: عنوانی است که به بازیکنانی که در رتبه‌بندی فیده به ریتینگ ۲۴۰۰ می‌رسند، و در مسابقات خاصی موفق به کسب امتیاز مورد نظر می‌شوند اهدا می‌شود. این عنوان با نام کوتاه IM نیز خوانده می‌شود.
- استاد: عنوانی است که به بازیکنانی که در رتبه‌بندی فیده به ریتینگ ۲۳۰۰ می‌رسند، اهدا می‌شود. این عنوان را با نام کوتاه FM نیز خوانده می‌شود.
- نامزد استادی: عنوانی است که به بازیکنانی که در رتبه‌بندی فیده به ۲۲۰۰ امتیاز می‌رسند، اهدا می‌شود. این عنوان با نام کوتاه CM شناخته می‌شود.
نظر شما