تالار اشرف؛تالار حکومتی با معماری شگت انگیز

خبرگزاری ایمنا: تالار اشرف یکی از بناهای تاریخی اصفهان است که بارها به دور از چشمان نگران مردم تا مرز ویرانی کامل به دست کارگزاران بی‌تدبیر پیش رفت؛ اما سرانجام بخش‌هایی از آن نجات پیدا کرد و تا امروز باقی بماند.
بنایی با تزئینات داخلی ممتاز که در دوره صفوی سکونت‌گاه پادشاه، و حرم سلطنتی بود و در دوران قاجار، خانه صارم‌الدوله (فرمانده نظامیان اصفهان) و سپس به انبار علوفه و اقامت‌گاه سربازان روسی تبدیل شد و روزگاری به اداره صحیه و سجل احوال، اداره معارف، اداره فرهنگ و هنر، اداره آموزش و پرورش، و اداره تشریفات استانداری تغییر کاربری داد.
تالار اشرف که در زمان شاه عباس دوم صفوی ساخته شد و در دوره شاه سلیمان کامل شد، در محدوده تاریخی دولتخانه صفوی و در نزدیکی رکیب‌خانه، تالار تیموری، توحیدخانه و کاخ چهلستون قرار داشت و اکنون در غرب خیابان استانداری و در محدوده باغ استانداری اصفهان واقع است. تالار اشرف در طول تاریخ همیشه یک عمارت حکومتی بوده و درهای آن به روی عموم مردم و گردشگران بسته بوده است و اکنون بازدید از آن، پس از هماهنگی با «اداره تشریفات و امور بین الملل» و «حراست» استانداری اصفهان امکان پذیر است.
راز نقوش بی‌مانند تالار در صحنه‌ای گچ‌بری شده به هنگام ورود به تالار اصلی
عمارت باشکوه اشرف، دارای تالاری بزرگ در میانه بنا و اتاق‌های جانبی است. تالار اصلی دارای سقف قوسی بلند (چون سقف آسمان) با تزئینات بسیار نفیس مقرنس کاری و قطاربندی با پوشش زرنگار و گچ‌بری‌های رنگین و لاجوردی زیباست که در هیچ کدام از بناهای دوره صفوی همانند ندارد. در نقطه اوج سقف تالار مرکزی، شمسه‌ای گردان یا گردونه مهر با ۲۴ شعاع زرین، چشم را خیره می کند که در میانه یک شمسه بزرگ‌تر دوازده ‌پَر و در دل مقرنس‌های زیبای پُرنقش و نگار می‌درخشد و منظومه‌ای از ستاره‌های منقوش بر مقرنس‌ها برگرداگرد این کانون تابنده حلقه زده‌اند.
شاید بتوان راز این نقوش بی‌مانند را در صحنه‌ای گچ‌بری شده یافت که به هنگام ورود به تالار اصلی بر دیوار بزرگ رو‌به‌رو رخ می نماید. در این صحنه که بخش‌های عمده آن در گذر زمان رنگ باخته‌اند، جلوه‌ای از شب معراج پیامبر اسلام نقش شده است و در بالا و پایین صحنه، ابیاتی ( ابیات ۲۳ تا ۳۱ ) از مثنوی ۷۸ بیتی نظامی گنجوی در منظومه هفت پیکر (بهرام‌نامه) و در وصف معراج حضرت محمد نقل شده است ( با جابه جایی ابیات ۲۵ و ۲۶ و همچنین به‌کار بردن عبارات "دیو سیرت" به‌جای "دیو مردم") :
چون محمد ز جبرئیل به راز/ گوش کرد این پیام گوش نواز
زان سخن هوش را تمامی داد/ گوش را حلقه غلامی داد
آن امین خدای در تنزیل/ وین امین خرد به قول و دلیل
دو امین بر امانتی گنجور/ این ز دیو آن ز دیو سیرت دور
آن رساند آنچه بود شرط پیام/ وین شنید آنچه بود سر کلام
در شب تیره آن سراج منیر/ شد ز مهر مراد نقش‌پذیر
گردن از طوق آن کمند نتافت/ طوق زر جز چنین نشاید یافت
برق کردار بر براق نشست/ تازیش زیر و تازیانه به دست
چون در آورد در عقابی پای/ کبک علوی خرام جست ز جای
طراح و سازندگان نقوش به‌کار رفته در سقف و دیوارهای تالار اشرف، تصاویری خیال‌انگیز از مضامین به کار رفته در ابیات دیگر مثنوی بلند یادشده، هچون هفت پیکر (سیاره) و هفت رنگ ( سیاه، زرد ، سبز، سرخ، پیروزه‌ای ، صندلی و سپید ) را ارائه داده اند.
صحنه گچ‌بری یادشده نیز عینا از روی یک مینیاتور اثر «سلطان محمد»، برگرفته از یکی از نسخه‌های قدیمی خطی داستان هفت پیکر در کتاب خمسه نظامی الگو برداری شده است.
در دو طرف تالار اصلی، اتاق‌های زیبای دیگری با سقف زرنگار و دیوارهای نگارین وجود دارد که با راهروهای باریک با سقف بلند از تالار مرکزی جدا می‌شوند. در چهارگوشه تالار اصلی نیز چهار دستگاه پله، به چهار اتاقک در طبقه فوقانی راه دارد که با ‌گچ‌بری‌های رنگین و پرکار با رنگ‌های سبز درخشان، عنابی و زرد کهربایی و هفت شمسه ( یادآور هفت پیکر) چشم بیننده را می‌نوازد و از آن بالا دست چشم اندازی متفاوت از تالار مرکزی را می‌توان دید.
تالار اشرف، در دوران قاجار روزگار تلخ سرگذشت خود را سپری می کرد
تالار اشرف، در دوران قاجار روزگار تلخ سرگذشت خود را سپری می کرد. عمارت اشرف در زمان ظل‌السلطان، خانه ابوالفتح‌خان صارم‌الدوله (فرمانده نظامیان اصفهان) بود و به دستور ظل‌السلطان هفته‌ای سه روز نظامیان در این تالار گردهم می‌آمدند و درباره فنون نظامی گفت و گو می کردند. در این مورد در روزنامه «فرهنگ» که در اصفهان و توسط ظل‌السلطان منتشر می شد، به تاریخ سوم ذیحجه ۱۳۰۳ قمری، آمده است: « بر حسب امر و اراده مبارک مقرر شده است که جمیع صاحب منصبان قشون جمعی [ظل السلطان] از درجه سرتیپ اول الی سلطان‌ها، هفته‌ای سه روز چنان‌که در سنه ماضیه مشغول بودند، در تلار بزرگ عمارت اشرف که منزل امیرالامراء العظام جناب صارم الدوله، امیر تومان رئیس قشون است، جمع شده مشغول مباحثات فنون نظامی و اقسام سنگرسازی و کلیه مسائل فن یعنی اصول سوق‌الجیشی و تعبیه‌الجیش گردند. بنابراین از روز پنج‌شنبه ۲۵ شهر ذیقده الحرام عموم صاحب منصبان ارکان ثلاثه لشکری که توپچی و پیاده نظام و سواره باشد، در عمارت مذکوره جمع شده شروع به مباحثات فنون لشکری نمودند».
پس از مرگ صارم‌الدوله، خواهر ظل‌السلطان بر تالار اشرف دست انداخت. به استناد کتاب «تاریخ اصفهان»، در آن زمان بخشی از این تالار « ... توسط خواهر اعیانی ظل السلطان، بانوی عظمی، ویران و مبلغی از مصالح آن بنا و تالار طویله صرف عمارت باغ شرف وی در دستگرد خیار گردید. قسمتی دیگر را ده سالی بعد میرزا محمد دستگردی ملقب به نظام الاسلام، که از حواشی حاج‌آقا نورالله نجفی مسجد شاهی بود، به فریب از آقا حکم شرعی گرفت تا دست به تخریب و فروش مصالح آن بزند و این در سال ۱۳۲۷ قمری بود...» اما خوشبختانه در همان زمان حاکم وقت اصفهان، صمصام السلطنه بختیاری، دیده بود که عده‌ای مشغول تخریب این عمارت هستند و مانع اقدام آن‌ها شد.
سپس در دوران جنگ جهانی اول، تالار اشرف ابتدا انبار علوفه شد و بعد به سربازخانه تبدیل شد و یکی از واحدهای نظامی روسی به همراه دستگاه‌های بزرگ ویژه نواختن مارش نظامی در آن مستقر شد که آسیب‌هایی مهم به بنا وارد آورد.