به گزارش خبرنگار ایمنا، گزارش رسمی مراکز تحقیقاتی، چنین نشان می‌دهد که در حال حاضر میانگین فرونشست زمین در ایران سالانه به ۲۰ سانتی متر رسیده و در برخی مناطق نیز فراتر از ۷۰ سانتی‌متر در سال شده است. همچنین از ۶۰۶ دشت کشور بیش از ۳۰۰ دشت ممنوعه و در وضعیت قرمز فرونشست قرار دارند، پدیده‌ای که بیش از همه در پیرامون مراکز پرجمعیت فلات ایران به وجود آمده است و قطعاً به تدریج شرایط خدماتی و رفاهی این مناطق هم رو به نابودی خواهند رفت.
حال اینکه در این میان، تعدادی از مناطق بیشتر در معرض چنین تهدیدی قرار گرفته‌اند. یکی از آنها استان اصفهان است که به عنوان نمادی برای فرونشست کشور مطرح شده است. این گونه که میزان نرخ سالیانه فرونشست در اصفهان، ۱۶ سانتی‌متر اعلام می‌شود. عمق فاجعه آنجاست که کارشناسان و مسئولان مربوطه از رسوخ فرونشست به شهر اصفهان و بخش‌های مرکزی و حتی بافت تاریخی این شهر خبر می‌دهند.
این چنین که هشدارهای اخیر درباره کاهش سطح منابع آب زیرزمینی و تشدید فرونشست زمین در کشور و به‌ویژه کلان‌شهر اصفهان، حساسیت‌های فراوانی را نسبت به آینده زندگی در این‌گونه مناطق به وجود آورده است. بر این اساس و با توجه به جدیت چنین معضلی در این اواخر، قوانینی مبنی بر ممانعت از ساخت‌وساز در چنین مناطقی به تصویب رسیده است که البته اجرای آن‌هم با ابهامات و اما و اگرهایی روبه‌رو است.
ممنوعیت ساخت‌وساز در عرصه‌های در معرض فرونشست
با توجه به چالش فرونشست و مشکلات ناشی از آن و با توجه به اینکه با انجام اقدامات پیشگیرانه شاید بتوان از شدت یافتن این پدیده کاست، در اواخر سال گذشته شورای عالی شهرسازی و معماری مصوبه مربوط به عرصه‌های در معرض فرونشست در سراسر کشور و همچنین پروژه‌های عمرانی مرتبط را ابلاغ و هرگونه ساخت‌وساز در عرصه‌های در معرض فرونشست را ممنوع کرد.
این‌چنین که فرزانه صادق مالواجرد، دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در مکاتبه با رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، مدیرکل دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و همچنین مدیران کل راه و شهرسازی استان‌ها، مصوبه این شورا را در خصوص فرونشست زمین در کشور، ابلاغ کرد.
در متن این مصوبه آمده است: شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در جلسه مورخ هشتم آذر ۱۴۰۰ بنا بر مکاتبات متعدد سازمان نقشه‌برداری کشور در خصوص وقوع پدیده فرونشست ضمن استماع گزارش آن سازمان و نیز گزارش مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در خصوص میزان گستردگی، نرخ سالانه و تبعات جبران‌ناپذیر رخداد پدیده فرونشست در سطح کشور، معطوف به پیشنهادهای ارائه‌شده توسط مرکز به شرح زیر اتخاذ تصمیم کرد:
۱- مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی پیشنهادی مربوط به اقدامات هماهنگ وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط با موضوع فرونشست را در اجرای بند ۱ ذیل ماده ۲ قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری جهت انعکاس توسط رئیس شورای عالی به هیأت وزیران تنظیم و ارسال کند. طبعاً در خصوص سایر پیشنهادهای مرتبط با بخش‌های ذیل وزارت راه و شهرسازی در قالب بخشنامه وزارتی اقدام خواهد شد.
۲- معاونت شهرسازی و معماری با عنایت به اعلام آمادگی سازمان نقشه‌برداری کشور، اطلس نقشه عرصه‌های در معرض فرونشست در سطح کشور را اخذ و به کلیه مراجع ذی‌مدخل در تهیه و تصویب طرح‌های توسعه و عمران در همه مقیاس‌ها ابلاغ کند. تبعا لایه مربوط به این عرصه‌ها در تمامی طرح‌های توسعه و عمران در مقیاس‌های مختلف، منعکس و ملاک ارجاع و استناد و اقدام خواهد بود.
۳- مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با هماهنگی معاونت شهرسازی و معماری، ظرف مدت ۲ ماه مجموعه اقدامات لازم‌الرعایه در تمامی طرح‌های توسعه و عمران را در چارچوب شرح خدمات طرح‌های مذکور با اولویت طرح‌های توسعه و عمران شهری جهت ابلاغ به مراجع ذی‌ربط تنظیم کند.
۴- در کلیه طرح‌های توسعه و عمران شهری اعم از تهیه و تجدیدنظر طرح جامع یا الحاق به محدوده و تغییر کاربری اراضی، بارگذاری جدید در عرصه‌های در معرض فرونشست ممنوع است. بنابراین دبیرخانه‌های کارگروه امور زیربنایی استان (ادارات کل راه و شهرسازی استان‌ها) موظف‌اند فرآیند بررسی و تصویب طرح‌های مذکور، حسب مورد از سازمان نقشه‌برداری در زمینه تداخل پهنه‌های فرونشستی با طرح‌های توسعه و عمران استعلام و نتایج اعلام را ملاک عمل قرار دهند.
تکلیف توسعه ساخت‌وسازها چه می‌شود؟
گفتنی است یکی از مباحث قابل تأملی که در ارتباط با مصوبه شورای عالی شهرسازی مبنی بر عدم ساخت‌وساز در مناطق مورد تهدید فرونشست وجود دارد آن است که دولت سیزدهم با شعار ساخت چهار میلیون واحد مسکونی در چهار سال آینده تصمیم به ساخت و ساز و اسکان تعداد زیادی از جمعیت فاقد مسکن را در اطراف کلان‌شهرها و به‌ویژه شهرهای جدید دارد.
از طرفی هم گزارش مراکز تحقیقاتی نشان می‌دهد که هم‌اکنون در پهنه‌های اطراف شهر جدید امیرکبیر و مهاجران (در استان مرکزی)، اندیشه، پرند و پردیس (در استان تهران)، ایوانکی (در استان سمنان)، بهارستان، فولادشهر و مجلسی (در استان اصفهان)، بینالود و گلبهار (در استان خراسان رضوی)، شیرین شهر و رامین (در استان خوزستان)، صدرا (در استان فارس) و هشتگرد (در استان البرز) به دلیل برداشت بی‌رویه منابع زیرزمینی برای مصارف کشاورزی، خدماتی، صنعتی و خانگی پدیده فرونشست زمین آغازشده و یقیناً بارگذاری جمعیت جدید در این مناطق باعث تشدید پدیده مذکور می‌شود.
با این حال وزارت راه و شهرسازی در قالب برنامه جهش ملی مسکن، وعده داده است تا اراضی مورد نیاز ساخت واحدهای مسکونی آنها را تأمین کند. کاملاً واضح است که با وجود تعداد متقاضیانی که برای مسکن نهضت ملی وجود داشته است در آینده‌ای نه‌چندان دور، حداقل بین شش تا هشت میلیون نفر در این مناطق سکونت خواهند کرد که منابع آبی این مناطق مصارفی چون شرب، صنعت، کشاورزی و امور خدماتی ساکنان آن منطقه را پوشش نمی‌دهد.
چراکه باوجود شرایط آبی کنونی و نگاهی به بررسی‌های هواشناسی و اقلیمی متوجه می‌شویم منابع آب تا یک دهه آینده نه‌تنها افزایشی نخواهد بود بلکه با روند کاهشی هم مواجه می‌شود. ازاین‌رو مردم این مناطق برای رفع مصارف خود، ناچار به روی‌آوری به سفره‌های آب زیرزمینی خواهند بود که پیامدش فرونشست بیشتر است.
به این ترتیب باوجود مصوبه شورای عالی شهرسازی همچنان این ابهام باقی می‌ماند که با اجرای طرح ساخت‌وساز مسکن در مناطق مورد نظر و اجرای طرح برگزاری‌های جمعیتی در شهرهای جدید که اغلب مستعد به فرونشست زمین هستند چگونه و با چه تدبیری امکان ممانعت از این معضل خواهد بود؟ البته روی دیگر سکه، تأثیر این معضل بر کاهش ساخت‌وسازها در مناطقی است که در معرض این چالش قرار دارند. به طوری که برخی از کاهش رونق و ساخت و ساز در آینده چنین مراکز پرخطری خبر می‌رسد.
اکنون این پرسش به وجود می‌آید که باوجود پیشروی فرونشست زمین، آیا اصفهان همچنان ظرفیت ساخت‌وساز، انبوه‌سازی و جمعیت بیشتر را دارد؟
در این باره شاهین ستاری، کارشناس شهرسازی در گفت‌وگو با ایمنا اظهار می‌کند: فرونشست زمین از چالش‌هایی است که در این چند سال اخیر بسیاری از مناطق ایران با آن دست به گریبان شده است که البته مناطق خشک و کم‌آب با شدت بسیار بیشتری با این معضل روبه‌رو هستند.
وی خاطرنشان می‌کند: به این ترتیب با مصوبه‌ای مبنی بر ممانعت از ساخت‌وساز، قرار بر آن است که از گسترش فرونشست جلوگیری شود زیرا محافظت از شهرها و استان‌های ایران، اهمیت بسیار بیشتری نسبت به توسعه ساخت‌وساز دارد.
این کارشناس در پاسخ به این پرسش که آیا اجرای طرح‌هایی مانند نهضت ملی مسکن با مصوبه ممانعت از ساخت‌وساز منافات ندارد؟ تصریح می‌کند: علی رغم آنکه موضوع فرونشست خیلی با اهمیت است اما تأمین مسکن مردم یک شهر یا منطقه هم از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. حال با توجه به بزرگی استان‌های کشور، برای اجرای ساخت‌وسازهای جدید می‌توان مناطقی را انتخاب کرد که در معرض فرونشست نباشد و البته گذر زمان و رفع خشکسالی‌های چند سال گذشته هم مناطق تحت آسیب را احیا می‌کند.
ستاری اضافه می‌کند: اما آنچه قابل تأمل است آنکه فعلاً باید با تمهیداتی از توسعه فرونشست جلوگیری کرد. در این خصوص با راهکاری مانند ممانعت از ساخت‌وساز در مناطق مورد تهدید، شاید بتواند تا حدودی این موضوع را محدود و کنترل کرد.
وی می‌گوید: البته در استانی مانند اصفهان، قبل از هر اقدامی جاری شدن زاینده‌رود مطرح است که کمک بسیار بزرگی در جهت متوقف کردن فرونشست به‌شمار می‌آید. واضح است که در گام نخست توجه به رهاسازی زاینده‌رود و در گام دوم اجرای مصوبه ممانعت از ساخت‌وسازها در مناطق مورد تهدید فرونشست ضرورت دارد تا شاید از شدت آسیب‌های این چالش بزرگ که در اصفهان رتبه نخست را به دست آورده است، کاسته شود.
نظر شما