به گزارش خبرنگار ایمنا، آنچه در شهرهای امروز، حیات شهری و زندگی سالم شهروندی را بیش از سایر عوامل موجب می‌شود، توجه به ابعاد مختلف سرزندگی فضاها در طرح‌های شهری است؛ وجود قابلیت‌ها و کیفیت‌های محیطی برای درک و دریافت فضا و در نتیجه آن مکث و حضور افراد در فضاهای شهری، زمینه‌ساز دیدن و دیده شدن در سطوح پایین و در سطحی فراتر از تعاملات و مراودات اجتماعی می‌شود.
کیفیت و سرزندگی فضاهای شهری از برآیند مؤلفه‌هایی حاصل می‌شود که با شناسایی کارکردها و تأثیرات مناسب هر یک از آنها بر فضا می‌توان راهکارهایی برای بهبود کیفیت فضاهای شهری ارائه داد؛ بر اساس مطالعات برنامه‌ریزان شهری، با گسترش فزاینده شهرنشینی، افزایش جمعیت شهرنشینان و مشکلات ناشی از آن، فراهم آوردن امکاناتی برای رفاه حال شهروندان بیش از پیش ضرورت دارد.
چهار عامل اساسی دسترسی و به هم پیوستگی، آسایش و منظر، کاربری و فعالیت و اجتماع‌پذیری در سرزندگی و کیفیت فضاهای عمومی شهری از اهمیت بیشتری برخوردار است البته در این میان، اجتماع‌پذیری از مهمترین عوامل مطلوبیت‌سنجی فضاهای شهری به حساب می‌آید و بر این نکته تصریح دارد که یک محیط مطلوب به‌طور یقین مورد استفاده و کاربری اجتماعی قرار می‌گیرد؛ بنابراین نشاط و سرزندگی یکی از معیارهای اصلی مکان‌هایی است که از کیفیت بالای برنامه‌ریزی و طراحی برخوردار است.
محیط‌های شهری سرزنده، زمینه‌ساز تعاملات اجتماعی بین افراد متفاوت و خلق و افزایش سرمایه اجتماعی می‌شود؛ اگر شهر به مانند یک موجود زنده فرض شود، برای ادامه زندگی به سرزندگی و نشاط نیازمند است؛ البته فضاهای شهری با حضور شهروندان معنا پیدا می‌کند و این حضور، نیازمند ارتقای سرزندگی در منظر شهر است.
مبلمان شهری نیز سبب بالا رفتن کیفیت برخورداری شهروندان از محیط پیرامون و افزایش رفاه و لذت آنها در خیابان، پارک و عرصه‌های دیگر شهری می‌شود. مبلمان شهری جزو غیرثابت محیط‌های شهری است که به عنوان عناصر مکمل در میان فضاهای بین ساختمان‌ها و بناها قرار دارد و در تعریف شخصیت عملکردی فضاها نقش مهمی ایفا می‌کند و در چگونگی روحیه شهر و شهروندان بسیار مؤثر است. از سویی توجه نکردن به چیدمان و کیفیت مبلمان شهری باعث آشفتگی بصری و ایجاد نارضایتی برای شهروندان خواهد شد و در نتیجه سرزندگی فضای شهری را به خطر می‌اندازد.
یکی از معیارهای با کیفیت بودن طراحی شهری، سرزندگی و نشاط در محیط است؛ محیط‌های سرزنده باعث شکل‌گیری و افزایش تعاملات اجتماعی بین شهروندان می‌شود. سرزندگی، پویایی و جذابیت فضای شهری در مقابل ملال‌انگیزی آن بازتاب نوع فعالیت‌هایی است که در فضا صورت می‌گیرد؛ در واقع سرزندگی باعث جذابیت فضاها، رضایت شهروندان و ایجاد فضایی زیست‌پذیر می‌شود؛ از این‌رو به منظور آگاهی بیشتر از مؤلفه‌های سرزندگی شهری و تأثیرگذاری آن بر محیط شهری گفت‌وگویی را با بهاره حبیبیان، دانش آموخته دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
سرزندگی شهری به چه معنا است؟
در حوزه ادبیات برنامه‌ریزی شهری، سرزندگی شهری یا سرزندگی فضاهای شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد، این موضوع متفاوت از سرزندگی شهروندان است که بیشتر در حوزه روانشناسی و مباحث فردی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
سرزندگی، کیفیتی از مکان است که با حضور خود خواسته مردم در فضاهای عمومی تعریف می‌شود، در واقع این کیفیت بر پایه حضورپذیری، امکان رفت و آمد، جذابیت فضاها و تنوع موجود در آن محیط شکل می‌گیرد و باعث می‌شود نیروی حیاتی در آن مکان جریان پیدا کند و کیفیت‌های ذکر شده در آن فضا و در بستر زمان هم‌افزایی داشته باشد.
شهر به عنوان زیستگاه مردم چگونه می‌تواند در سرزندگی شهروندان نقش داشته باشد و چه اقداماتی در راستای تقویت روحیه سرزندگی و شادابی شهروندان و فضای شهری باید انجام شود؟
محیط‌های سرزنده زمینه‌ساز تعاملات اجتماعی بین افراد متفاوت است و باعث افزایش سرمایه اجتماعی در شهر می‌شود؛ مطالعه تطبیقی انجام شده در سال ۲۰۱۲ در شهرهای بزرگ هلند و چین، سه رکن متمایز برای شکل‌گیری سرزندگی در شهر تعریف شده و شامل مردم، مکان و برنامه‌ریزی است، به این معنی که "سرزندگی در بستر فضای شهری شکل می‌گیرد و با حضور مستمر مردم در آن فضا، تمایز بین سرزندگی شهری و سرزندگی شهروندان مشخص می‌شود."
عنصر مدیریت‌کننده سرزندگی در شهر برنامه‌ریزی شهری است نه خود شهر، در واقع از دیدگاه برنامه‌ریزان و مدیریت شهری باید بررسی کرد که چگونه می‌توان شهر سرزنده‌تری داشت و به اجزای آن دقت کرد. این نکته را باید در نظر داشته باشیم که سرزندگی شهر بر روحیه شهروندان تأثیرگذار است و رضایت‌مندی مردم از فضاهای شهری، مهمترین رکن ایجاد کننده سرزندگی شهری است.
سرزندگی شهری چه تأثیری بر جلب رضایت شهروندان دارد؟
هنگامی که مردم در فضایی با کیفیت همچون خیابان سلمان فارسی و هسته اصلی شهری گلستان، کیانپارس و زیتون کارمندی، فضاهای عمومی محله‌های شهری در اهواز یا فضاهای عمومی با کاربری خاص، حضور یابند و از آن لذت ببرند، قطعاً لذت حضور در آن را به دیگران نیز توصیه کنند، این امر باعث افزایش حضورپذیری شهروندان در فضاهای باکیفیت و سرزنده شهری می‌شود، بنابراین رضایت از فضای شهری یک رکن اصلی است.
فضاهای سبز شهری بر اساس کیفیت و خدماتی که باید به مردم ارائه کنند، مردم را به خود جذب می‌کنند و در افزایش نشاط و شادابی افراد جامعه تأثیرگذار می‌شوند، این فضاها اگر پاکیزه، زیبا و ایمن و به گونه‌ای باشد که مردم در آن احساس راحتی کنند، در واقع بخشی از رضایت مردم را جلب کرده است.
چه اقداماتی را می‌توان در راستای تقویت روحیه سرزندگی و شادابی شهروندان در فضای شهری انجام داد؟
در فضای شهری باید امکان تحرک وجود داشته باشد و محدود نباشد. دیگر مؤلفه مهم برای مردم نظم و برنامه‌ریزی در فضا و جذابیت، کاربرد اجزا و فعالیت‌های آن است تا از آن لذت ببرند، همچنین اجرای برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی که می‌تواند در آن فضا وجود داشته باشد، باعث جذب مردم و افزایش حضورپذیری آنها می‌شود.
موارد دیگری که می‌تواند به سرزندگی فضا کمک کند، استفاده از عناصر سنتی و قدیمی است تا حس هویت و ریشه‌داری را در مردم تقویت کند زیرا هویت شهری باعث سرزندگی شهری می‌شود و این امر یکی از ابعادی است که می‌تواند سرزندگی فضاهای شهری را تقویت کند.
دیگر مؤلفه‌ای که در رابطه با حضورپذیری و سرزندگی در فضای شهری برای مردم حائز اهمیت است، فرهنگ شهروندی و رعایت کردن اصول فرهنگی در این فضاها است؛ همچنین چنانچه نیازهای تفریحی، اجتماعی، ورزشی، مذهبی و اقتصادی مردم در فضا تأمین شود، شهروندان به آن فضا بیشتر مراجعه می‌کنند و حضورشان در آن فضا تکرار می‌شود و روحیه سرزندگی در افراد جامعه تقویت خواهد شد.
سرزندگی محله‌محور چگونه در سرزندگی شهری نقش دارد؟
در مقیاس سرزندگی در محلات شهری عواملی همچون تأمین نیازهای روزمره و خودبسندگی محله بسیار مهم و مؤثر است، به عنوان مثال در محلات قدیمی که با تمام اجزا به مرور زمان رشد کردند و تمام خدمات مورد نیاز ساکنان محله را ارائه می‌دهند، نیازهای شهروندان بدون مراجعه به مراکز بزرگ شهری در همان محله برطرف می‌شود که این موضوع باعث سرزنده‌تر شدن آن فضاها شده است؛ البته می‌توان گفت که فضاهای ورزشی و سلامت نیز باعث پویایی و شادابی همچنین افزایش سرزندگی شهری می‌شود.
در رابطه با پیشینه و جایگاه اجتماعی محله می‌توان گفت، اینکه مردم چه خاطراتی در آن محله دارند و قدمت سکونت آنها در محله چقدر است، باعث می‌شود که آن فضا را دوست داشته باشند و از حضور در آن لذت ببرند و همچنین به حضور در فضای عمومی علاقه پیدا کنند.
مقیاس بعدی در موضوع سرزندگی محله‌ای، ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی ساکنان آن محل است، هنگامی که فرد خود را همسطح دیگر افراد ببیند و از تعامل با آنها لذت ببرد، جایگاه اجتماعی و وجه آن محله را دوست خواهد داشت و قطعاً بیشتر در فضای شهری و در ایجاد روابط اجتماعی و حل مسائل محله‌ای مشارکت و حضور پیدا می‌کند و از طریق حضور پذیری، به سرزندگی فضای شهری و حضور مستمر مردم در فضای عمومی کمک می‌کند.
نظر شما