به گزارش خبرنگار ایمنا، شهرهای امروزی کانون جمعیت، اقتصاد، قدرت، سیاست و فرهنگ هستند. بسیاری از جلوه‌های زندگی بشر در شهرها تجلی پیدا می‌کند و این سکونتگاه‌ها نقش تأثیرگذاری بر آینده انسان بر روی این کره خاکی خواهند داشت. آلودگی شهری امروزه مسئله‌ای جدی است که کشورهای جهان را در سطوح مختلف درگیر کرده است؛ شدت و ضعف این مسئله البته به نحوه مدیریت و نوع سیستم برنامه‌ریزی هر کشور بستگی دارد.
جدای از ضرورت انجام اقدامات گسترده و اتخاذ تدابیر جدی در سطح جهانی به منظور کنترل آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های شهری، بسیاری از شهرهای توسعه یافته به خوبی آلودگی شهری را مدیریت کرده‌اند، به نحوی که در حال حاضر با مشکلات عیان و حاد مواجه نیستند و اکنون در فکر ارتقای فناوری‌ها و هوشمندسازی هرچه بیشتر شهرهای خود برای مدیریت مصرف انرژی و منابع هستند در حالی که شهرهای کشور ما هنوز با آلودگی‌های جدی از جمله ترافیک و آلودگی هوا مواجه هستند و این معضلات زیست‌محیطی هر روز بیشتر می‌شود.
تغییرات اقتصادی، اجتماعی و نحوه اتخاذ تصمیمات سیاسی نقش مهمی در تشدید آلودگی‌های شهری داشته و نحوه برنامه‌ریزی نیز به این موضوع دامن زده است. در گفت‌وگویی با حسن سجادزاده، دکترای طراحی شهری این موضوع را بررسی کردیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
توجه به آلودگی شهری چه اهمیتی دارد؟
این مسئله به قدری جدی و بغرنج است که شاید هر ثانیه که می‌گذرد ما فرصت‌های زیادی را از دست می‌دهیم. جامعه بشری و به خصوص کشور ما و مردم ما باید آمادگی فاجعه عظیم زیست محیطی را در آینده بسیار نزدیک داشته باشند و نقش شهرها و زیرساخت‌های شهری در این زمینه بسیار نزدیک است. شاید این فاجعه تابستان همین امسال اتفاق بیفتد. عمق فاجعه و معضل تغییرات اقلیمی چندین برابر پاندمی کرونا است که ما امروز درگیر آن هستیم و اگر به این موضوع توجه کافی نشود می‌تواند برای کشور بحران ساز شود.
چه عواملی بر تشدید آلودگی‌های شهری اثرگذار است؟
بخش مهم و قابل توجهی از آلودگی‌های شهری مربوط به توسعه بی رویه شهرها است. امروزه در بسیاری از کلانشهرها و شهرهای کوچک و بزرگ شاهد رشد بی رویه پهنه و کالبد شهر هستیم. بسیاری از روستاها که حتی سابقه شهری آنها به چهار یا پنج سال بیشتر نمی‌رسد، رشد بی رویه و توسعه افقی داشته‌اند که بی سابقه بوده است.
رشد شهرها شاید دو برابر ضوابط و مصوبات طرح جامع است و روستاها با یک قانون بی ضابطه که تنها مقیاس را «جمعیت» می‌داند، تبدیل به شهر می‌شوند. تبدیل سکونتگاه‌های روستایی به شهر موجب تخریب طبیعت، جغرافیای محیط، منابع آب، منابع زیرزمینی و هدر دادن و از بین رفتن آنها می‌شود. برای مقابله با تغییرات اقلیمی صرفه‌جویی و مدیریت منابع انرژی اهمیت زیادی دارد اما کمترین اثری از مدیریت بالادستی در این زمینه نیست.
تولید خودروهای بی‌کیفیت که دولت به عنوان سرمایه به آنها نگاه می‌کند نیز در تشدید آلودگی شهرهای ما مؤثر است و هر روز انبوهی از خودروها را می‌بینیم که در خیابان‌ها در حال تردد هستند و موجب آلودگی هوا و تشدید آن می‌شوند. به علاوه بسیاری از زمین‌های کشاورزی برای رشد و توسعه شهر تخریب می‌شود در حالی که امنیت غذایی و تأمین غذایی شهروندان باید مدنظر باشد و در اولویت قرار بگیرد.
نحوه شهرسازی چگونه آلودگی شهری را تشدید می‌کند؟
رشد و تراکم شهری چه به صورت افقی و چه به صورت عمودی بر شدت آلودگی شهری مؤثر است. باید این موضوع را در نظر گرفت که احداث مسکن و گسترش شهر چه تأثیری بر منابع شهری از جمله منابع آبی خواهد داشت. توسعه افقی و عمودی شهر که به شدت و به طور بی‌رویه، به بهانه تولید مسکن و ارزان شدن قیمت خانه انجام می‌شود، نه تنها چندان مشکل مسکن را رفع نخواهد کرد، بلکه زمینه را برای بحران‌های متعدد زیست محیطی در آینده‌ای نه چندان دور فراهم می‌کند؛ همانطور که امروزه شهرها کم و بیش با آن درگیر هستند.
ساختار شهرسازی ما بر نحوه و میزان استفاده از منابع مؤثر است. تراکم، جهت‌گیری و بسیاری دیگر از اصول و ضوابط معماری و شهرسازی در کشور مورد توجه نیست در حالی که مصرف گاز شهری آلمان یک دهم کشور ما است که از نظر من مربوط به اصول شهرسازی و معماری و نحوه به‌کارگیری آنها است.
راهکارهای کاهش آلودگی‌های شهری چیست؟
نیاز است در همه زمینه‌ها و ابعاد شهری، نگاه توسعه پایدار مورد توجه قرار بگیرد. به عبارتی باید همه راهبردهای در نظر گرفته شده در برنامه‌های شهری پیوست توسعه پایدار داشته باشد و پایداری زیست محیطی، پایداری اجتماعی، عدالت اجتماعی، عدالت زیست محیطی و بسیاری مسائل دیگر محور و مبنا باشد.
رسیدن به این مرحله نیازمند صرف زمان و تغییرات اساسی و بزرگ است که در پی آن قطعاً مقاومت وجود دارد اما چاره‌ای نیست چرا که اگر بخواهیم با همین رویه ادامه دهیم، تبعات بسیار بدی در پی خواهد داشت. سالیان سال شهرداری‌ها با شهر فروشی اداره می‌شد و راهکار مناسبی نیز مدنظر قرار نگرفت. شهر سبز پایدار که شعار آن چندین دهه در کشور ما داده شده است، در کشورهای توسعه یافته در عمل اجرایی می‌شود و راهکارها و راهبردها در کشور ما تنها بر روی کاغذ است.
در قوانین و مقررات سازمان نظام مهندسی کوچک‌ترین پیوست زیست محیطی وجود ندارد؛ در هیچ کجای قوانین نظام مهندسی اثری از جهت‌گیری ساختمان، اندازه ساختمان، تناسبات ساختمان، نمای سبز، جداره سبز و مصالح بومی نیست.
مهاجرت‌های گسترده از روستاها به شهرها و از شهرهای کوچک‌تر به شهرهای بزرگ‌تر نیز موجب تخریب منابع و زیرساخت‌های شهری می‌شود و مدیریت این فرآیندهای مخرب نیازمند به‌کارگیری برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت است و نمی‌توان با راهکارهای تحکمی این مسئله را حل کرد.
هوشمندسازی و وارد کردن فناوری‌های نوین برای کنترل رشد بی‌رویه شهر حتی با جمعیت بالا باید مورد توجه قرار بگیرد؛ نمی‌توان گفت که لزوماً به دلیل افزایش جمعیت باید مساحت بیشتری به شهر اضافه کرد در حالی که ملاک توسعه و محاسبه در شهرهای ما صرفاً تعداد ساکنان و تعداد خودروها شده است.
عددگرایی و کمیت گرایی موجب شده است تا کیفیت هوا کاهش پیدا کند و متأسفانه بسیاری از افراد تصمیم‌گیر در عرصه مدیریت شهری نیز تخصص کافی ندارند و بعضاً اصلاً در این حوزهها متخصص نیستند و بدین گونه است که منابع شهری از دست می‌رود و شهرهای ما هر روز بیشتر دچار آلودگی‌های زیست محیطی می‌شوند.
نظر شما