به گزارش خبرنگار ایمنا، حمیدرضا شاه آبادی پژوهشگر تاریخ، داستان‌نویس و نمایشنامه‌نویس معاصر در این برنامه که با اجرای محمد اسماعیل حاجی علیان مدیر آفرینش‌های ادبی حوزه هنری استان اصفهان برگزار شد از تفاوت رمان نوجوان و بزرگسال، چگونه رمان نوجوان بنویسیم؟ چگونه از تاریخ در نگارش رمان استفاده کنیم و همچنین در خصوص کتاب‌های خود از جمله «دروازه مردگان»، «لالایی برای دختر مرده» و «دیلماج» مطالبی را بیان کرد.
وی در خصوص تفاوت رمان نوجوان و بزرگسال، گفت: گاهی اوقات شما یک مخاطب خاص را مد نظر قرار می‌دهید که این مخاطب خاص در دل رمان شما نهفته است یعنی شما به عنوان نویسنده، به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه به یک مخاطب توجه دارید و سلیقه او را در نوشتن خود مورد توجه قرار می‌دهید و این همان مخاطب پنهان و نهفته در متن است.
این نویسنده موفق رمان‌های نوجوان خاطرنشان کرد: وقتی قرار است برای نوجوانان بنویسیم در ظاهر متن نیز اثرگذار است، در واقع داستان یا رمان شما در حال رقابت با تلویزیون، بچه‌های در حال بازی در کوچه و دیگر موارد است. اثر باید چنان نوجوان را جذب کند که بگوید می‌خواهم این کتاب را بخوانم. در صفحات اول باید چیزی بنویسیم که مخاطب نوجوان را جذب کند تا اینکه آنها را نادیده بگیرد.
شاه آبادی ادامه داد: باید در صفحات اول چیزی بنویسید که مخاطب نوجوان را جذب کند و خود به خود این می‌شود یک ویژگی سبکی برای رمان نوجوان. شما باید در اول هر فصل یک ضربه یا یک اتفاق را بیان کنید تا برای نوجوانان کشش داشته باشد. رمان نوجوان خوب رمانی است که بزرگسالان هم آن را می‌خوانند در واقع رمان نوجوان بر وجه بالغ کودکان و بر وجه نابالغ بزرگسالان اثر می‌گذارد.
وی در پاسخ به اینکه اکثر شخصیت‌های رمان‌های این حوزه، نوجوانان هستند نه بزرگسالان و این ویژگی شبهه ایجاد می‌کند که حتماً شخصیت رمان نوجوان باید نوجوان باشد، گفت: ایدن چمبرز، منتقد (حوزه ادبیات کودک) می‌گوید برای اینکه مخاطبان نهفته در متن را بشناسیم یا اینکه بدانیم رمان نوشته شده مخصوص چه گروه سنی است، باید چهار ویژگی را باید مدنظر داشت: ویژگی اول، زاویه دید یعنی شخصیتی است که داستان از نگاه او بیان می‌شود. دوم طرفداری، یعنی در متنی که نوشته اید خود به خود میل به رضایت کدام گروه مخاطبان است، سوم سبک رفتار شما برای بیان داستانتان و سازگاری با مخاطب است و چهارم شکاف‌هایی است که گویا بخش‌های ناگفته داستان است.
نویسنده برگزیده کتاب سال خاطرنشان کرد: ادبیات کودک و نوجوان تابع قانون اقتصاد فرهنگ است. یک کودک از نظر مالی و انتخاب تابع پدر و مادرش است، اما نوجوان تابع خود است و خود انتخاب می‌کند که چه چیزی را ببیند یا اینکه بخواند.
فلسفی‌ترین دوره زندگی ما نوجوانی است
شاه آبادی ادامه داد: در کشور ما هر کس برای نوجوانان به صورت جدی بنویسد می‌گویند این کارش بزرگسال است و این به کوچک شمردن و دست کم گرفتن نوجوانان برمی‌گردد.
وی در مورد تجربه رمان «دروازه مردگان» که رمان تاریخی در خصوص زمان قاجار است و برای نوجوانان نوشته شده است، گفت: نوجوانی یک سن خاص است و این دوره تا آخر عمر با ما می‌ماند و بیشترین تأثیر را در زندگی ما دارد، اگر شما نوجوانی خود را خوب درک کنید و خاطرات خوبی از آن داشته باشید می‌توانید افراد موفقی باشید، در واقع فلسفی‌ترین دوره زندگی ما نوجوانی است، این زمان اوج فهمیدن و نیاز به جواب گرفتن و نظم دادن به سوالات است.
این نویسنده همچنین در خصوص نگارش رمان «لالایی برای دختر مرده» در سال ۸۶ گفت: من با این رمان زندگی کردم و خوشبختی این بود که ناشر کار را خوب فهمید و بعد از چند ماه آن را چاپ کرد. وقتی این کار چاپ شد بسیاری به من گفتند که کار را تلف کرده‌ای و نباید برای نوجوانان می‌نوشتی، این یک رمان بزرگسال خوب می‌شد.
شاه آبادی ادامه داد: این در حالی است که این کتاب ۱۲ بار تجدید چاپ شده است و بزرگسالان و نوجوانان آن را دوست دارند. من این اثر را برای نوجوانان خاص کتابخوان نوشته بودم در حالی که با قشر وسیع‌تری ارتباط برقرار کرد و همین به من جرأت داد تا رمان «دروازه مردگان» را برای عموم نوجوانان بنویسم، کتابی که فکر می‌کردم آموزش و پرورش اجازه چاپ آن را نمی‌دهد ولی جایزه رشد و جایزه کتاب سال را نیز برد.
داستان باید «بعدش چی شد؟» قوی داشته باشد
وی در پاسخ به اینکه آیا نثر نوجوان ویژگی‌های خاصی دارد گفت: شما باید یک «بعدش چی شد؟» قوی در داستان ایجاد کنید یعنی یک سوال خوب ایجاد کنیم و بعد پارازیت. مهمترین چیز در داستان تعلیق است زبان داستانی باید روان باشد و اضافه نداشته باشد و با کمترین کلمات بیشترین معنی را بدهد.
نویسنده کتاب «اعترافات غلامان» خاطرنشان کرد: در نگارش رمان نوجوان اگر به سمت ادبیات تعلیمی و نصیحت برویم قطعاً شکست می‌خوریم، رمان یک نوع ادبی اندیشه مند است اگر اندیشه را از آن بگیرید رمان بودنش از بین می‌رود. وقتی خواننده دل به داستان داد با دنیای شما همراه می‌شود. اگر از اول نگارش بخواهید با هدف انتقال پیام وارد شوید رمان شما نمی‌تواند جذاب باشد.
شاه آبادی با اشاره به لذت کشفی که برای خواننده در رمان و ادبیات وجود دارد تاکید کرد: لذت ادبیات ناب برای ما چیز بزرگی است، تذهیب نفس در هنر و ادبیات ناخودآگاه رخ می‌دهد.
وی ادامه داد: داستان دو بخش دارد، یک بخش روی کاغذ و بخش دیگر در ذهن نویسنده خلق می‌شود. لذت ادبیات لذت کشف است؛ داستان خوب داستانی است که بخش روی کاغذ آن کمتر و بخشی که مخاطب آن را کشف می‌کند بیشتر است.
نوجوان را جدی بگیریم
نویسنده کتاب «افسانه تیرانداز جوان» اظهار کرد: بعد از خواندن کتاب «بوته زار کیت» از دیوید آلموند فهمیدم برای نگارش داستان نوجوان نباید خودم را پایین بیاورم بلکه باید نوجوان را جدی بگیرم.
شاه آبادی در پاسخ به اینکه آیا بیشتر رمان‌های نوجوان ایران فانتزی است، گفت: ما نباید در برابر داستان فانتزی جبهه‌گیری کنیم، چراکه پایه فانتزی در تخیل است و شما چیزی را که نیست می‌توانید ببینید، تخیل پایه نوشتن رمان است، نوجوان ما هم به تخیل و فانتزی و هم به زندگی واقع گرا نیاز دارد و باید فهم و تجربه زندگی را نیز داشته باشد.
وی در خصوص استفاده از زبان سطح پایین برای نوجوانان گفت: نوجوانان را باید خیلی محترم در نظر بگیریم، کسانی که جایگاه هر زبانی را می‌دانند. نوجوان دوست ندارد با همان زبانی که با دوستش صحبت می‌کند کتاب هم بخواند او می‌فهمد که موقعیت عوض شده است.
داستان وقتی است که تعادل را به هم می زنید
وی در خصوص استفاده از تاریخ در نگارش داستان گفت: داستان زمانی شروع می‌شود که زندگی از تعادل خارج می‌شود و زندگی معمولی داستانی ندارد. وقتی تعادل را به هم زدید می‌شود داستان. در کجا نقاط عدم تعادل ثبت می‌شود؟ در تاریخ، تاریخ بزرگترین محل دستیابی ما به نقاط عدم تعادل زندگی بشر است، تاریخ پر از نقاط عدم تعادل و آدم‌هایی است که در عدم تعادل زندگی کرده‌اند.
این نویسنده با اشاره به اینکه نسل جدید علاقه زیادی به تاریخ نشان می‌دهد افزود: بسیاری از بحث‌های امروز از زمان مشروطیت شروع شد برای نمونه اولین رمان ایرانی در سال ۱۳۱۵ نوشته شد، به نظرم مفهوم ذهنی کودکی در مشروطیت شکل گرفت و به همین دلیل علاقه خاصی به زمان مشروطیت دارم.
«دیلماج» بچه مجروح من است
شاه آبادی در خصوص تجربه نگارش رمان «دیلماج» تصریح کرد: بخش‌هایی از آن را در آلمان نوشته‌ام و وقتی کار متفاوتی می‌نویسید دو مشکل دارید یکی با خودتان و یکی با دیگران. با خودت این مشکل را داری که تمام خلاقیت ات را به کار نمی‌گیری و خود را محدود می‌کنی، با دیگران این مشکل را داری که چگونه باید رمان تو را باور کنند.
وی ادامه داد: این کار را با عجله تمام کردم چون باور به پذیرفته شدنش نداشتم. در واقع «دیلماج» بچه مجروح من است و من با او بی مهری کردم اگر آن تصویری که در ذهنم داشتم را کامل می‌کردم این رمان عالی می‌شد.
این نویسنده در پایان برای بهتر نوشتن رمان نوجوان پیشنهاد خواندن مجموعه ۱۵ جلدی در خصوص مباحث نظری ادبیات کودک و نوجوان از دکتر مرتضی خسرو نژاد با همکاری انتشارات مدرسه و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، رمان‌های ایرانی «هستی» اثر فرهاد حسن زاده، «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» اثر جمشید خانیان، «قصه های سبلان» اثر محمدرضا بایرامی، «سایه هیولا» اثر عباس جهانگیریان و کتاب‌های خارجی از دیوید آلموند، نیل گیمن را به حضار داد.
نظر شما