به گزارش خبرنگار ایمنا، نشست تخصصی «تحولات افغانستان از منظر حقوق و سیاست بین‌الملل» عصر روز گذشته -۱۷ شهریورماه- با حضور استادید دانشگاه و کارشناسان برگزار شد.
هوا در افغانستان جامد
در ابتدای این جلسه، پوریا عسکری دبیرکل انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد اظهار کرد: هوا در افغانستان جامد بوده و این مسئله برای تمامی مردم این کشور قابل درک است؛ زیرا تحولات امروز کابل بدون شک بر آینده‌ای شهروندان اثر خواهد گذاشت.
وی افزود: در آستانه سالگرد حادثه ۱۱ سپتامبر هستیم و ۲۰ سال از حمله‌ای که توسط القاعده انجام داده شد می‌گذرد. طی سال‌های گذشته این اقدام تروریستی به طالبانی منتسب شد که در آن سال‌ها قدرت را در افغانستان به صورت نسبی در اختیار داشت؛ این گروه به دلیل عدم توجه به خواسته آمریکا برای استرداد بن لادِن و همچنین نزدیکی با گروهک القاعده، مقصر مقصر اصلی حمله به برج‌های دوقلو شناخته شد.
دبیرکل انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد ادامه اد: در سال ۲۰۰۱ وعده‌هایی از سوی جورج بوش، رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا به مردم افغانستان داده شده و قرار شد در مقابل هرگونه تروریسم اعلام جنگ کند؛ در آن زمان نام القاعده و طالبان نیز در رأس گروهک‌های تروریستی قرار داشت.
عسکری تاکید کرد: آمریکا در سال ۲۰۰۱ به خاک افغانستان هجوم آورد و وعده داد که این کشور را نجات خواهند داد و به همین دلیل حکومت طالبان را سرنگون کرد و در دولتی جدید در کابل حاکم شد، اما در این سال‌ها طالبان به حملات تروریستی خود ادامه داد تا زمانی که دولت ترامپ با آنها وارد مذاکره شد.
وی تصریح کرد: زمانی که تصویر ملأ برادر و مایک پمپئو در دوحه منتشر شد، ابهامات بسیاری در ذهن جهانیان ایجاد کرد؛ زیرا در آن جلسه قرار شد نیروهای نظامی آمریکا خاک افغانستان را ترک کنند؛ البته در این میان، دولت مرکزی افغانستان از جریان مذاکرات دوحه بی خبر بود. اجرای تصمیمات این نشست به دولت جو بایدن رسید و اجرا شد و به همین دلیل نیروهای واشنگتن خاک افغانستان را به نحوی ترک کردند که می‌توان آن را فرار تلقی کرد.
دبیرکل انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد خاطرنشان کرد: امروز علی‌رغم اینکه بیماری کرونا در جهان به معضلی اساسی تبدیل شده، اما در افغانستان بیماری کرونا کوید ۱۹ نادیده گرفته می‌سود. زیرا معضل‌های بزرگ‌تری در این کشور وجود دارد.
تضمین‌های حقوق بشری از طالبان گرفته شده است
در ادامه جلسه، کیومرث اشتریان، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران اظهار کرد: طالبان پیش از اینکه به مشروعیتی بین‌المللی دست پیدا کند، در قالب نظامی استراتژیک به مشروعیتی عرفی رسید و به همین دلیل قدرت‌های اصلی نظام استراتژیک بین‌الملل پیش از تسلط کامل بر افغانستان با آن کنار آمدند.
وی افزود: کشورهایی مانند آمریکا، عربستان سعودی، پاکستان و اسرائیل مشروعیتی عرفی برای طالبان قائل شدند؛ البته ایالات متحده پیش از توافق با طالبان این گروه را از حیث مخالفت با منافع خود خلع سلاح کرد. به همین دلیل است که شاهد رفتار متفاوت طالبان با رفتار این گروه در سال ۲۰۰۱ هستیم.
این عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران تاکید کرد: طالبان با چهره جدیدی وارد میدان شده است؛ زیرا در سال ۲۰۰۱ به این راحتی اجازه نمی‌داد زنان افغانستان علیه‌اش دست به تظاهرات بزنند. این گروه در کشتار تعارفی با کسی ندارد و به همین دلیل به نظر می‌رسد تضمین‌های لازم از طالبان برای حفظ برخی شئونات بین‌المللی و حقوق بشری گرفته شده است.
اشتریان اضافه کرد: امروز برخی کشورهای منطقه‌ای تلاش دارند تا قدرتی هم مرز با ایران داشته باشند؛ همانگونه که ایران از طریق جنگ نیابتی یمن طی سال‌های گذشته تهدیداتی را برای عربستان سعودی ایجاد کرده است.
وی تاکید کرد: عربستان سعودی در تلاش است تا از افغانستان یمن دیگری برای ایران بسازد و به همین دلیل حمایت از طالبان به نفع این کشور و اسرائیل و پاکستان است.
این عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران ادامه داد: طالبان در خود تغییر و تحولی ظاهری ایجاد کرده و در صورتی که حکومت را به طور کامل به دست بگیرند ناچار است ملاحظاتی را در نحوه حکومت خود لحاظ کند. این گروه با در پیش گرفتن سیاست عمومی، روحیه و تفکرش را هم اصلاح خواهد کرد. ایدئولوژی آنها در دراز مدت دچار تغییر می‌شود و به دولتی عادی تبدیل خواهند شد.
هرگونه اقدام نظامی علیه طالبان دامی بزرگ است
اشتریان تاکید کرد: سه عنصر نقش استراتژیک طالبان در نظام بین‌الملل، پوشش قاچاق مواد مخدر و پول‌شویی‌های عظیم و نیروی اجتماعی زمینه، را فراهم کرد تا حکومت طالبان در شرق ایران تثبیت شود.
وی تصریح کرد: وضعیت ژئوپولتیک افغانستان به گونه‌ای است که قدرت‌های بزرگ را از پا در می‌آورد؛ همانگونه که طی سال‌های گذشته قدرت‌هایی همچون شوروی و آمریکا را به زانو در آورد؛ بنابراین افغانستان دامی بزرگ برای نیروهای نظامی کشورهای منطقه‌ای خواهد بود؛ زیرا تنها کشورهایی می‌توانند در امور فعلی افغانستان دخالت کنند که در نیروهای بومی طالبان نفوذ داشته باشند.
اشتریان تصریح کرد: طالبان ابزاری برای پاکستان است؛ زیرا از نفوذ بالایی در بین نیروهایی قومی و قبلیه‌ای طالبان برخور دار است. طالبان روابط خود با طالبان را تقدس بخشیده، و به همین دلیل کشوری که بین قوم‌های قدرتمند افغانستان نفوذ داشته باشد می‌تواند نقش اصلی را در این کشور ایفا کند.
وی یادآور شد: اگر حکومت طالبان در افغانستان تثبیت شود راهی برای کشورهای منطقه‌ای به جز تعامل اعتراضی وجود نداشته و هرگونه اقدام نظامی علیه طالبان دامی بزرگ است.
طالبان حق حاکمیت را از آن ملت نمی‌داند
محمدرضا ضیایی بیگدلی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در این نشست اظهار کرد: حقوق بین‌الملل همواره برای حل بحران‌های مهم جهانی تأثیر گذار است. در نظام بین‌الملل معاصر، در برحه‌هایی چنان سیاست و حقوق بین‌الملل در هم تنیده می‌شود که تفکیک آن آسان نیست، به ویژه در حل بحران‌های بین‌المللی مانند وضعیت فعلی افغانستان تفکیک این رکن به آسانی امکان پذیر نخواهد بود.
وی افزود: طالبان گروهی متشکل از افرادی است که منشأ اصلی آن مدارس مذهبی پنجاب پاکستان بوده و عمدتاً از بین قبیله پشتون افغانستان هستند و مبنای اعتقادی آنها بر اساس دیدگاه‌های سلفی و وهابیت است. این گروه توانست پس از خروج نیروهای شوروی از افغانستان با کمک سازمان اطلاعاتی پاکستان در افغانستان قدرتمند شدت و از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ امارات اسلامی افغانستان را تشکیل دهد و همزمان به سایر گروهک‌های تروریستی مانند داعش و القاعده نیز اجازه فعالیت در افغانستان را داد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: طالبان معتقد است که نیروهایی آمریکایی به مدت ۲۰ سال افغانستان را اشغال کرده بودند و حالا توانستند آنها را بیرون کرده و به این اشغالگری پایان دهند. در صورتی که اشغال واقعی افغانستان سال ۱۹۷۹ توسط نیروهای شوروی صورت گرفت که در این راستا گروهک‌های مجاهد افغان از جمله طالبان به کمک کشورهای خارجی از جمله بریتانیا و آمریکا علیه نیروهای شوروی مبارزات سختی را آغاز کردند.
ضیایی بیگدلی ادامه داد: از سال ۱۹۸۹ با خاتمه اشغالگری شوروی در افغانستان جنگ قدرت بین گروهک‌های مجاهد افغان بالا گرفت و نهایتاً در سال ۱۹۹۶ گروهک طالبان توانست با کمک کشورهای آمریکا، پاکستان و عربستان سعودی بر رقبای خود پیروز شود و حکومت افغانستان را در دست بگیرد و امارات اسلامی ایجاد کند.
وی یادآور شد: دوران پنج ساله حکومت طالبان با ورود نیروهای ناتو به افغانستان پایان یافت. پس از کنار رفتن طالبان از قدرت، این گروهک نظامی تمامی دولت‌های دموکراتیک افغانستان را دست نشانده آمریکا می‌دانست و به اقدامات تروریستی علیه آنها دست می‌زد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تاکید کرد: طالبان امروز مدعی شده که نیروهای اشغالگر آمریکا و ناتو در سال‌های ۲۰۰۱ به زور آنها را از قدرت در افغانستان حذف کردند، اما امارات اسلام پس از ۲۰ هنوز پا برجا بوده و می‌توان آن را احیا کرد؛ در صورتی که پس از حوادث ۱۱ سپتامبر دو قطعنامه بسیار مهم ۱۳۶۸ و ۱۳۷۸ توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد صادر شد که از کشورهای عضو این سازمان خواست تا امنیت مناطقی از افغانستان را که دیگر تحت کنترل طالبان نیستند، به ویژه کابل، تضمین کرده و از غیرنظامیان، مقامات انتقالی و همه پرسنل بین‌المللی محافظت کنند؛ بنابراین حضور آمریکا در افغانستان با اشغال این کشور توسط شوروی متفاوت است.
مشخص نیست آمریکا چه توافقاتی را در پشت پرده با طالبان انجام داده است
ضیایی بیگدلی ادامه داد: پس از ۲۰ سال آمریکا تصمیم گرفت با طالبان مذاکره کند و در این مسیر سعی کرد با حذف نام این گروه از لیست گروهک‌های تروریستی این مسیر را تسهیل کند، اما هنوز مشخص نیست که چه توافقاتی را در پشت پرده با طالبان انجام داده است.
وی اضافه کرد: در تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل همواره طالبان به عنوان یکی از مهمترین گروهک‌های تروریستی تلقی شده و بعید به نظر می‌رسد گروهکی تروریستی بتواند کشوری را اداره کند؛ علی‌رغم اینکه طالبان در سال ۲۰۱۵ از لیست گروهک‌های تروریستی خارج شد و تنها برخی از مقامات ارشد این گروه در لیست نیروهای تروریستی قرار گرفتند، اما اینجا است که تمامی مقامات ارشد طالبان که جز لیست تروریستی شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفتند، اعضای تیم مذاکره کننده دوحه را تشکیل دادند و امروز نیز جز اعضای هیئت دولت قرار گرفته‌اند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: طبق گزارش ناتو درآمد طالبان سالانه ۴۰ هزار میلیارد دلار بوده و این مبلغ از طریق قاچاق مواد مخدر و کمک‌های خارجی عربستان سعودی و پاکستان تأمین اعتبار شده که این موضوع مصداق بارز حمایت از تروریسم است.
ضیایی بیگدلی ادامه داد: طالبان مفهومی به نام حکومت را قبول ندارد، همانگونه که امروز مدعی حکومت نیست، بلکه ادعای احیای امارات اسلامی را دارد؛ زیرا معتقد است که حق حاکمیت از آن ملت نیست و باید مدیریت امارات اسلامی در دست شخصی غیر مسئول و نقد ناپذیر به صورت مادالعمر باشد؛ زیرا به هیچ وجه قوانین را بیان اراده ملت تلقی نکرده و آن را بیان اراده حاکم می‌داند. در این راستا حقوق بشر را نیز در چهارچوب ارزش‌های اسلامی خود ساخته‌اش می‌داند.
تحولات امروز افغانستان توسط دادستان دیوان بین‌المللی کیفری در حال رصد است
هیبت الله نژندی منش، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی هم در مورد نقش افغانستان در حقوق بین‌الملل اظهار کرد: موضوع افغانستان در سال‌های اخیر بخش‌های زیادی از حقوق بین‌الملل را به خود اختصاص داده است؛ به ویژه در حوزه حقوق بین‌الملل کیفری که موضوعات مربوط به این کشور بیشتر مورد بررسی می‌گردد.
وی افزود: اولین باری که طالبان کابل را فتح کرد، رئیس جمهور افغانستان را شکنجه و از بالای یک تیر برق به دار آویخت تا درس عبرتی برای دیگران باشد، اما همین گروه در سال ۲۰۲۱ به شکل کاملاً مسالمت‌آمیزی پس از ۲۵ سال مجدداً کابل را فتح می‌کند؛ اینجا می‌توان به تغییر تاکتیکی طالبان پی برد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: از منظر حقوق بین‌الملل، وقایعی که در افغانستان رخ داده باعث پوست اندازی در پیکره حقوق می‌شود، زیرا این مکتب کلامی وحیانی نیست و طبیعتاً از نقص‌ها و مشکلات فراوانی برخوردار است.
نژندی منش اضافه کرد: طالبان علی‌رغم تضمین‌هایی که در توافق دوحه به آمریکا داد، به فعالیت‌های خود در برخی ولایت‌های افغانستان ادامه داده و تمامی تضمین‌ها را نقض کرد و اقداماتی برخلاف حقوق بین‌الملل و بشر انجام داد.
وی یادآور شد: رویکرد دیوان بین‌المللی کیفری در واکنش به تحولاتی که در افغانستان در حال رخ دادن است، قابل توجه خواهد بود. این دیوان به عنوان مرجعی تکمیلی بوده که ابتدا به بررسی تحولات خواهد پرداخت.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تاکید کرد: تحولات امروز افغانستان توسط دادستان دیوان بین‌المللی کیفری در حال رصد بوده و جنایات علیه زنان و کودکان این کشور را زیر نظر خواهد داشت و به زودی نسبت به این موضوع واکنش نشان خواهد داد.
نژندی منش خاطرنشان کرد: گزارش‌هایی که سازمان‌های بین‌المللی از وضعیت فعلی افغانستان به ویژه از رفتارهای غیر انسانی طالبان با شیعیان هزاره منتشر کرده‌اند در دسترس دادستان قرار خواهد گرفت.
تا پایان سال جاری ۵۰۰ هزار نفر از افغانستان مهاجرت خواهند کرد
فاطمه کیهانلو، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد هم در پایان این نشست اظهار کرد: بحران انسانی امروز افغانستان از دو منظر قابل بررسی است؛ ابتدا از منظر جابه‌جایی‌های درون مرزی که در داخل این کشور رخ داده و همچنین از منظر جابه‌جایی‌های برون مرزی و مهاجرت مردم افغانستان به کشورهای همسایه است.
وی افزود: از زمانی که پیش روی نیروهای طالبان در افغانستان آغاز شد، جابه‌جایی‌های درون مرزی نیز در این کشور شروع شد؛ این افراد در روابط بین‌الملل به عنوان آوارگان داخلی تلقی می‌شوند. کمیساریای پناهندگان از ماه اوت سال جاری مرتباً در این خصوص گزارش‌هایی را منتشر کرده است. در ۱۳ ماه اوت کمیساریای پناهندگان اعلام کرد که حدود ۲۵۰ هزار شهروند افغان وادار به ترک خانه‌های خود شده‌اند که ۸۰ درصد آنها را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند. کمیساریای پناهندگان اعلام می‌کند که افغانستان دچار بحران آوارگان شده و از کشوهای همسایه درخواست می‌کند مرزهای خود را به روی مردم افغانستان باز کنند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تاکید کرد: در ۲۰ اوت کمیساریای پناهندگان از کشورهای جهانی درخواست کمک‌های بشر دوستانه برای مردم افغانستان می‌کند و پس از حملات فرودگاه کابل، همچنان بر باز نگهداشتن مرز کشورهای همسایه تاکید می‌کند. بر اساس پیش بینی کمیساریای پناهندگان، بیش از ۵۰۰ هزار شهروند افغان تا پایان سال جاری از افغانستان مهاجرت خواهند کرد.
کیهانلو خاطرنشان کرد: اکثر تحرکات مهاجرتی افغان‌ها در مرزهای پاکستان دیده می‌شود، اما متأسفانه تعداد بسیاری از مهاجران افغان پشت مرز پاکستان هستند و اجازه ورود به آنها داده نمی‌شود؛ زیرا تنها کسانی اجازه ورود به پاکستان را دارند که اقامت این کشور را داشته باشند؛ در این بین کمیساریای پناهندگان ضمن تاکید بر باز نگه داشتن مرزهای کشورهای همسایه افغانستان، بر ارسال کمک‌های بشر دوستانه جوامع بین‌المللی نیز تاکید می‌کند.
نظر شما