به گزارش خبرنگار ایمنا، بارزترین خصیصه فیلمسازی حاتمی‌کیا این است که سبک وی مختص به خودش و عاری از هر تقلیدی بود. بازتاب رخدادهای تاریخی در ساخته‌های این کارگردان فقید، جایگاه خاصی دارد تا جایی که سینمای وی را دارای سه ضلع دانسته‌اند که خیلی هم میان آنها نمی‌توان خط واضحی کشید. یک ضلع آن تاریخ و آثاری است که کاراکترهای آن مابه‌ازای مشخص تاریخی مثل «ستارخان» و «کمال‌الملک» دارند. ضلع دیگر تاریخ اجتماعی ما است و اینکه در یک دوران چه چیزی در کوچه و خیابان جریان داشته است و ضلع دیگر، فرهنگ فولکلور ایران همچون «حسن کچل» و «حاجی واشنگتن» بوده که پیش‌تر در فرهنگ عامه ما وجود داشته است.
نمادهای کاملاً ایرانی
حاتمی در بیست و سوم مردادماه ۱۳۲۳ در تهران، خیابان شاپور متولد شد. این کارگردان برجسته را باید به حق جزء نسل «موج نوی سینمای ایران» محسوب کرد که طی دهه ۴۰ پا به عرصه سینما گذاشتند. به دیگر سخن، اگر مسعود کیمیایی به سینمای اجتماعی و جنوب شهر علاقه داشت عباس کیارستمی از سینمای کودک و نوجوان وارد سینمای خاص خودش شد و داریوش مهرجویی در سینمای اقتباسی به استادی رسید بهرام بیضایی راهی سینمای نمادها و اسطوره‌ها شد، علی حاتمی به نمادهای کاملاً ایرانی روی آورد.
حاتمی؛ ایرانی‌ترین کارگردان
باید علی حاتمی را ایرانی‌ترین کارگردان سینمای ایران بدانیم. چرا که وی به فولکلورها، مثل‌ها، باورهای عامیانه و فرهنگ کهن کوچه و بازار علاقه بسیار زیادی داشت و در تولید آثارش به وفور از آنها بهره می‌برد. فیلم «مادر» علی حاتمی به باور منتقدان بسیاری، ایرانی‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران است. ارزش نهادن به سنت‌هایی مثل جمع شدن خانواده در کنار یکدیگر و ترغیب افراد به لذت بردن در کنار خانواده و گذراندن وقت و زندگی با آنها، مفاهیمی است که از دنیای گذشته می‌آید و نوگرا و به روز نیست؛ اما دست کم در فیلم‌های علی حاتمی این مفاهیم، شکلی مکارانه پیدا نمی‌کند و در پی فریفتن مردم نیست. «مادر» فیلم صمیمی و ساده است که از درون انسانی بیرون آمده است؛ انسانی که البته تعلقاتی در تاریخ گذشته دارد.
آغاز فعالیت هنری حاتمی
علی حاتمی، فعالیت هنری خود را با ورود به کلاس‌های نمایشنامه‌نویسی اداره هنرهای دراماتیک آغاز کرد و بعدها رشته ادبیات نمایشی را خواند. شروع فعالیت حاتمی با نمایش در تئاتر بود. او آثاری چون «ساتن»، «قصه حریر»، «ماهیگیر»، «حسن کچل»، «چهل گیس» و «آفتاب مهتاب» را برای تئاتر نوشت.
در سال ۱۳۴۸ با فیلم موزیکال «حسن کچل» رسماً وارد سینما شد فیلمی کامل که می‌توان تمام نمادهای سینمای آینده حاتمی را در آن دید. این فیلم بسیار موفق از آب درآمد بنابراین حاتمی از تئاتر فاصله گرفت و به سراغ ساخت فیلم‌هایی چون «طوقی» ۱۳۴۹، «باباشمل» ۱۳۵۰ و «قلندر» ۱۳۵۱ رفت. اما این فیلم‌ها موفقیت اثر «حسن کچل» را نداشت.
اوج سینمای علی حاتمی
این کارگردان با فیلم «ستارخان» محصول ۱۳۵۱ مجدداً به سینمای شخصی خود بازگشت. از «سوته‌دلان» محصول (۱۳۵۶) تا «دلشدگان» (۱۳۷۰) را باید اوج سینمای علی حاتمی بدانیم. حاتمی در این میان چند مرتبه مدیوم تلویزیون را امتحان کرد.
سریال‌های «سلطان صاحبقران» پیش از انقلاب و «هزاردستان» که ساخت آن نزدیک به هشت سال طول کشید، بسیار موفق از آب درآمدند. وی در نهایت، زمانی که مشغول ساخت فیلم «جهان پهلوان تختی» بود در سال ۱۳۷۵ بر اثر بیماری سرطان درگذشت.
دیالوگ فیلم‌های علی حاتمی فراموش نشدنی است. عنصر اصلی دیالوگ‌های فیلم‌های او شاعرانه بودن است به عنوان مثال دیالوگ «همه عمر دیر رسیدیم!» در فیلم سوته‌دلان از این نمونه است.
علی حاتمی در آثار خود علاقه بسیاری به سوژه‌های اجتماعی و سیاسی داشت؛ اما توجه اصلی وی به هنر ایرانی بود. او در فیلم «دلشدگان» علاقه وافر خود را به موسیقی ایرانی نشان داد، اما فیلم «مادر» یکی از کامل‌ترین آثار علی حاتمی است.
انتقاد به آثار تاریخی حاتمی
برخی منتقدان به آثار تاریخی حاتمی، نقد وارد می‌کنند و بر این باور هستند که وی در موضوعات تاریخی فیلم‌های خود به واقعیت توجهی ندارد. اما پاسخی که می‌توان به منتقدان داد این است که حاتمی لزوماً به دنبال ساخت فیلم تاریخی نبود که بخواهد تنها به حقیقت توجه کند. زمانی که فیلم‌های حاتمی را تماشا می‌کنیم، باید بدانیم که وارد دنیای خاص و شاعرانه او شده‌ایم که تنها متعلق به خود اوست. این کارگردان بر خلاف عباس کیارستمی به درونیات بازیگران خود نزدیک نمی‌شود چرا که بیشتر می‌خواهد مخاطبش را با زیبایی و فرهنگ درگیر کند و اگر قصد داشت موضوع ناملایمی را تعریف کند آن را با طنز آمیخته می‌کرد تا زهرش گرفته شود.
دیدگاه بزرگان سینمای ایران درباره فیلمسازی حاتمی
افراد بسیاری درباره حاتمی و هنر ماندگارش به نیکی یاد کرده‌اند از جمله عزت‌الله انتظامی گفته است: «بدبختانه هیچ هنرمندی در سال‌های بعد از حاتمی، نتوانست جانشین او شود. هیچ نویسنده و کارگردانی نتوانست نظم و نثری که او در فیلم‌هایش داشت را تکرار کند.»
به نظر جمشید مشایخی، علی حاتمی همیشه در آثارش موفق بود چون به راحتی از صحنه‌ها نمی‌گذشت و برای تک‌تک پلان‌ها، وقت می‌گذاشت و مثل کارگردان‌هایی نبود که ادای این رشته را در می‌آوردند.
محمد علی کشاورز، بارها از حسن اخلاق او تعریف کرده و علی نصیریان از اهمیت دادن او به ایران و تاریخ آن و آدم‌هایی که در تاریخ بودند و حتی اهمیت دقیق، ریزبینانه و وسواس گونه‌اش به ترکیب اشیا، معماری و رنگ سخن گفته است.
خسرو سینایی نظر جالبی در خصوص او داده است: «اگر علی حاتمی زنده بود، چقدر سینمای ما قوی‌تر می‌شد. نه فقط به خاطر فیلم‌هایش بلکه به این خاطر که او این توانایی را داشت که آنچه را یک فیلم برای ساخت لازم دارد فراهم کند.»
کیومرث پوراحمد، معتقد است: «سینمای حاتمی را نباید با شخص دیگری مقایسه کرد. به قول پوراحمد، حاتمی یگانه بود و سینمایی که به آن تعلق داشت با خودش متولد شد و با خودش به پایان رسید.»
اکبر عبدی از یک ویژگی منحصر به فرد حاتمی سخن گفته است: «علی حاتمی هیچ وقت در جشنواره‌هایی که قبل و بعد از انقلاب برگزار می‌شد مطرح نشد چون حرف‌هایش نیش‌دار بود.»
به نظر می‌رسد چه آثار علی حاتمی را دوست بداریم و چه دوست نداشته باشیم باید بپذیریم که جایگاه او در سینمای ایران تثبیت شده است.
نظر شما