به گزارش خبرنگار ایمنا، بشر از دیر زمان پیوسته در تلاش و تکاپو برای دستیابی به محیطی عاری از خطر و آمادگی در برابر پیشامدهای احتمالی ناشی از وقوع حوادث به منظور حفاظت از جان، مال و خانواده خویش بوده است از این رو به دلیل ماهیت غیرمترقبه بودن حوادث، به ویژه حوادث طبیعی و لزوم اتخاذ تصمیم‌گیری‌های سریع و صحیح و اجرای عملیات در هنگام وقوع حوادث، مبانی نظری و بنیادی، دانشی را تحت عنوان مدیریت بحران به وجود آورد.
دانش مدیریت بحران به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که قبل، حین و بعد وقوع بحران جهت کاهش اثرات حوادث و کاهش آسیب‌پذیری‌ها انجام می‌شود.
وقتی بحث مدیریت بحران شهری به میان می‌آید منظور این است که تمام ارگان‌ها و سازمان‌هایی که در ساماندهی و مدیریت شهر مؤثر هستند باید تحت نظر یک مدیریت واحد باشند تا بتوانند به گونه‌ای متوازن و به دور از ناهماهنگی و دوباره کاری‌ها، شهر را اداره کنند و محیطی آرام و قابل زیست برای شهروندان ایجاد کنند.
از سوی دیگر با توجه به این که وقوع حوادث در شرایط و محیط‌های گوناگون جغرافیایی دارای شدت و ضعف‌های متفاوتی در میزان آسیب وارده به آنها است بنابراین برای کاهش خسارات وارده به محیط و ساکنان آن و همچنین دستیابی به اهداف سازمانی و زمینه‌های اجرایی مدنظر در فرآیند مدیریت بحران، با بهره گیری از حداکثر توان و اتلاف حداقل منابع، باید شناخت و آگاهی کاملی از نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید مدیریت بحران در محیط بحران زده داشت تا بتوان علاوه بر برنامه‌ریزی جامع برای حال و آینده، نقش مهم و بسزایی در موفقیت مدیریت بحران که جزئی اساسی از مدیریت شهری است، داشته باشیم.
مدیریت بحران در بافت تاریخی با استفاده از تکنیک SWOT
«محمدرضا رضایی» دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه یزد در این باره می‌گوید: توجه به عرصه مدیریت بحران در بافت‌ها و فضاهای داخلی شهرها به ویژه بافت‌های تاریخی که در برگیرنده ظرافت، زیبایی و روح خلاق مردمی که در سالیان دراز آنها را طبق سنت، فرهنگ و نوع معیشت خود به وجود آورده‌اند و وجود آثار ارزشمند فرهنگی و باستانی و متأسفانه مقاومت کم مصالح و ناسازگاری با شبکه حمل و نقل شهری، در هنگام وقوع بحران‌هایی همچون زلزله اهمیت فراوانی می‌یابد.
وی تصریح می‌کند: این مهم در بافت تاریخی شهر یزد به دلیل مسائلی از جمله وسعت فراوان بافت تاریخی که حدود ۷۰۰ هکتار از ۱۳ هزار و ۴۶۵ هکتار مساحت شهر یزد را در بر می‌گیرد. مطرح شدن شهر یزد به عنوان اولین شهر خشت و گل و دومین شهر تاریخی پس از ونیز، وجود جاذبه‌های فراوان در زمینه جذب گردشگر که باعث رونق اقتصادی این شهر شده، قرارگیری شهر یزد در مسیر گسل، فقدان هماهنگی با شبکه حمل و نقل امروزی و مقاومت پایین ساختمان‌های موجود در بافت حائز اهمیت فراوانی است که بی‌توجهی به آن علاوه بر نابودی آثار باستانی موجود در بافت، تلفات جانی و مالی فراوانی را به همراه دارد.
دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه یزد خاطرنشان می‌کند: نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای مدیریت بحران در بافت تاریخی شهر یزد با استفاده از تکنیک SWOT مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته تا در نهایت بهترین راهبرد و استراتژی جهت بهره‌گیری از نقاط قوت و فرصت‌ها برای از بین بردن و کاهش نقاط ضعف و تهدیدها در جهت مدیریت بهینه و سریع بحران در بافت تاریخی شهر یزد ارائه شود.
وی با بیان این که بافت تاریخی، مناطق واقع در بخش‌های قدیمی شهرها است که تا پیش از آغاز قرن حاضر، یعنی شروع شهرنشینی جدید در ایران شکل گرفته و در زمان حاضر در مرکز یا در محدوده بلافصل شهرها جایگاه و محدوده ویژه‌ای را به خود اختصاص داده که سطح نسبتاً گسترده و عملکرد نیرومند آنها در مقیاس منطقه‌ای و ملی بر اهمیت آنها افزوده است، می‌گوید: بازارهای سنتی شهری، به عنوان مراکز داد و ستد و سایر بناهای با اهمیت مانند مراکز مذهبی سنتی در این بافت‌ها قرار دارند.
رضایی ادامه می‌دهد: با توجه به این که تدبیر بحران‌ها جز در پرتو شناخت نظم ویژه، منطق و قانونمندی خاص هر بحران میسر نمی‌شود، باید از طریق شاخص شناسی اولاً تمایز میان حوادث اتفاقی عادی را از بحران نشان داد ثانیاً تفکیک و گونه شناسی از بحران‌ها را معرفی کرد ثالثاً در تعیین اولویت‌ها، فوریت‌ها و شیوه مدیریت بحران‌ها، مدیران شهری را یاری رساند.
وی با اشاره به شاخصه‌های موقعیت بحرانی، اظهار می‌کند: به خطر افتادن اهداف اولویت‌دار برنامه‌ریزی شهری منابع فوق‌العاده را می‌طلبد و نیازمند تصمیم‌گیری تحت شرایط وخیم و در زمان محدود با اتکای بر اطلاعات ناقص است.
دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه یزد تاکید می‌کند: یک بحران می‌تواند از فرآیند زمانی کوتاه و یا بلند برخوردار باشد، اما بدون تردید، این فرآیند بی‌پایان نبوده و سطح بالایی از شدت تعامل نسبت به شرایط عادی را می‌طلبد.
وی با بیان این که سبک و سیاق مدیریت بحران، نقش مهمی در تعیین شیوه دستیابی به موفقیت ایفا می‌کند، می‌گوید: دو رهیافت اساسی در زمینه مدیریت بحران وجود دارد که شامل رهیافت‌های تک مرکز (مبتنی بر تمرکز مدیریت و پاسخ به بحران در قالب قدرتی واحد) و چند مرکز (مبتنی بر تعامل میان مدیران و نکوداشتن رقابت به مانند ابزاری برای حصول اطمینان از بازداری و تعدیل مناسب علیه تمرکز بالقوه قدرت تصمیم‌گیری است.
رضایی معتقد است که یکی از مناسب‌ترین فنون برنامه‌ریزی و تجزیه و تحلیل استراتژی، ماتریس (SWOT) است که امروزه به عنوان ابزاری نوین برای تحلیل عملکردها و وضعیت شکاف، مورد استفاده طراحان و ارزیابان استراتژی‌ها قرار می‌گیرد.
وی می‌افزاید: تکنیک ماتریس یا SWOT که گاهی (TOWS) نیز نامیده می‌شود، ابزاری برای شناخت تهدیدها و فرصت‌های موجود در محیط خارجی یک سیستم و بازشناسی ضعف‌ها و قوت‌های داخلی آن به منظور سنجش وضعیت و تدوین راهبرد مناسب برای هدایت و کنترل آن است در واقع این روش بهترین استراتژی را برای مدیریت سازمان‌ها ارائه می‌دهد.
دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه یزد ادامه می‌دهد: این تکنیک ابزاری برای تحلیل وضعیت و تدوین راهبرد است و این امور از طریق بازشناسی و طبقه بندی قوت‌ها و ضعف‌های درونی سیستم، بازشناسی و طبقه بندی فرصت‌ها و تهدیدهای موجود در محیط خارج سیستم و تدوین راهبردهای گوناگون برای هدایت سیستم در آینده صورت می‌گیرد.
مدیریت بهینه بحران در بافت‌های تاریخی
«سیدمصطفی حسینی» دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری در این باره اظهار می‌کند: راهبرد دفاعی یا راهبرد بقا به منظور کاهش ضعف جهت کاستن و خنثی سازی تهدیدات ناشی از بحران‌های شهری بسیار کارساز بوده و حالت آن تدافعی است.
وی تصریح می‌کند: افزایش تعداد و توان علمی و عملی پرسنل (مدیران کارشناسان) سازمان‌ها و مسئولان مربوطه در امر مدیریت بحران در جامعه شهری به ویژه بافت تاریخی و آموزش مستمر آنها در راستای مدیریت بحران و تهیه طرح جامع مدیریت بحران در شهر یزد و بافت تاریخی و شناسایی و مکان‌یابی علمی و اصولی جایگاه‌های خدمات رسانی در هنگام وقوع بحران همچنین تدوین و اعمال قوانین جلوگیری از گسترش افقی و بیش از اندازه شهر و تشویق خانواده‌های جوان و پر درآمد برای استقرار در بافت تاریخی از دیگر راهکارهای مدیریت بحران در بافت‌های تاریخی شهرها به شمار میرود.
این دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، ایجاد زمینه و فرصت بیشتر جهت استفاده از پتانسیل‌های بخش خصوصی و NGOها برای مدیریت بحران را کارساز دانسته و ادامه می‌دهد: برای مدیریت بحران شهری تلاش در جهت تشکیل سازمان‌های فراملی در کشورهای دارای بافت تاریخی برای مدیریت بحران در بافت تاریخی و اعمال قوانین و مقررات بهسازی و بازسازی درجهت مقاوم سازی بافت تاریخی با توجه ویژگی‌های بافت و یکسان‌سازی تعاریف و مفاهیم بحران و مدیریت بحران در بین مسئولان و کارشناسان نیز حائز اهمیت است.
وی با تاکید بر نظارت و اعمال نظر شهرداری بافت تاریخی بر نحوه مقررات ساخت و ساز و بهسازی و بسترسازی بافت تاریخی برای مدیریت بحران، می‌گوید: استفاده و بهره‌گیری از دانش تخصصی و تجربی مدیران اجرایی سازمان‌هایی مانند هلال احمر در زمینه مباحث نظری، آموزشی و پژوهشی مدیریت بحران در بافت تاریخی با ارائه اطلاعات کافی به مدیران و کارشناسان شهری باید مورد توجه قرار گیرد.
حسینی با بیان این که استفاده از زمین‌های وقفی و فضاهای خالی موجود در بافت تاریخی برای مکان‌یابی و استقرار مراکز امدادرسانی و خدمات رسانی در جهت مدیریت بحران در بافت تاریخی و جلوگیری از گسترش بی رویه شهر ضروری است، می‌گوید: استفاده و بهره‌گیری از ابنیه و آثار ارزشمند و بی‌نظیر فرهنگی، مذهبی و باستانی بافت تاریخی در جهت افزایش جذب گردشگر که ضمن افزایش سرمایه گذاری‌ها در بافت تاریخی، می‌تواند بودجه لازم را برای مدیریت بحران تأمین ساخته و تاب‌آوری بافت تاریخی را در هنگام وقوع بحران افزایش دهد.
وی خاطرنشان می‌کند: ایجاد تسهیلات و امکانات ویژه جهت جلب مشارکت و همیاری اقلیت‌های قومی و مذهبی و ساکنان بافت تاریخی و آمادگی و آگاهی آنها در جهت مدیریت بهینه بحران، استفاده و بهره‌گیری از مطالعات و توان‌های تعاونی‌های ساخت و ساز و مسکن سازان در جهت ایمن‌سازی بافت تاریخی و مدیریت بافت در هنگام وقوع بحران و گسترش و افزایش مشارکت و همکاری و بهره‌گیری از نظرات سایر کشورهای دارای بافت تاریخی و پیشرو در عرصه مدیریت بحران، برای مدیریت بافت تاریخی در هنگام بحران از دیگر راهکارهای مدیریت بحران در بافت تاریخی شهرها است.
این دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری اظهار می‌کند: فراوانی ابنیه و آثار ارزشمند و بی نظیر فرهنگی، مذهبی و باستانی در بافت تاریخی به دلیل ایجاد حس تعلق و هویت به بومیان می‌تواند در استفاده و بهره‌گیری از مشارکت و پتانسیل‌های آنها در مدیریت بحران مؤثر باشد.
نظر شما