به گزارش خبرنگار ایمنا، صادر کردن خاک حاصلخیز کشور با هیچ منطقی مجاز نیست. در حالی که کارشناسان می‌گویند ۶۰۰ سال زمان نیاز است تا یک سانتی‌متر خاک تولید شود و کشورمان به عنوان پرچمدار حاصلخیزی خاک در خاورمیانه به شمار می‌رود، گزارش‌هایی از قاچاق خاک ایران به کشورهای عربی خبر می‌دهد، خاکی که یا به صورت کیسه‌ای و غیررسمی از مرزها خارج می‌شود یا به صورت گلدانی و کاملاً رسمی از درگاه‌های خروجی به دست گلخانه‌داران عرب امارات و کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌رسد. خاک به عنوان یک منبع ارزشمند محسوب می‌شود و این موضوع در کشور با غفلت روبه‌رو شده است.
بعد انتشار فیلمی درباره قاچاق خاک ایران به کشورهای همسایه و کش‌وقوس‌ها و تکذیب‌های فراوان، بالاخره مجلس در تیرماه سال ۹۶ لایحه حفاظت از خاک را تصویب کرد. به موجب ماده ۲۱ این لایحه که به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، انتقال و فروش خاک به خارج کشور ممنوع است و مرتکب به یک یا دو مورد از مجازات تعزیری درجه پنج محکوم می‌شود. تشخیص نوع ماده معدنی برعهده وزارت صنعت معدن و تجارت است و برای خروج خاک معدنی از کشور اخذ مجوز از این وزارتخانه الزامی است. در خردادماه ۹۸ هم شورای نگهبان بالاخره مهر تأیید را به «لایحه حفاظت از خاک» زد تا ایران برای نخستین‌بار صاحب «قانون تخصصی حفاظت از خاک» شود.
آمار دقیقی از میزان قاچاق خاک کشور وجود ندارد
دلاور نجفی، کارشناس منابع طبیعی و فعال محیط زیست در خصوص قاچاق خاک به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: قاچاق خاک انجام می‌شود و ادامه دارد و خسارات مالی و محیط زیستی فراوانی هم به کشور وارد می‌کند، اما جلوگیری از فرسایش خاک به مراتب بسیار مهم‌تر است، زیرا می‌توان با پیشگیری از فرسایش، میزان خسارت وارده به خاک کشور را کمتر کرد، فرسایش خاک در کشور ما بالاست و اگر بتوانیم از میزان آن بکاهیم، قطعاً از چالش‌های محیط زیستی فراوانی جلوگیری کرده‌ایم.
وی ادامه می‌دهد: آمار دقیقی از میزان قاچاق خاک در کشور وجود ندارد و نمی‌توان تخمین زد سالانه چه میزان خاک از کشور خارج می‌شود، چه بسا که قاچاق داخلی این ثروت ملی نیز وجود داشته باشد و از استان‌های شمالی به سایر مناطقی که خاک خوبی ندارد، قاچاق شود، اما میزان قاچاق داخلی و خارجی خاک مشخص نیست.
قاچاق خاک ایران از دهه ۸۰ شروع شده است
این کارشناس منابع طبیعی با اشاره به اهمیت برخورد با موضوع قاچاق خاک، خاطرنشان می‌کند: خاک کشور به کشورهایی قاچاق می‌شود که خاکشان کیفیت ندارد، فروش خاک در کشور هیچ مجوزی ندارد و لازم است با آن برخورد جدی شود. این سرمایه ملی عمدتاً از راه دریا به کشورهای حاشیه خلیج فارس برده می‌شود.
وی در خصوص مصرف خاک قاچاق در کشورهای حاشیه خلیج فارس، تصریح می‌کند: خاک کشور برای ساخت جزایر مصنوعی عربی به این کشورها قاچاق می‌شود، خاک ایران از غنای بالایی برخوردار است و در بسیاری از مناطق کشور به ویژه در محدوده زاگرس کیفیت بسیار خوبی دارد و همین مسئله سبب شده قاچاق آن می‌شود که لازم است با این پدیده مجرمانه به شدت برخورد شود.
نجفی با بیان اینکه قاچاق خاک‌های ایران حدوداً از دهه ۸۰ شروع شده و همچنان ادامه دارد، می‌افزاید: قاچاق خاک مراتع و مزارع را داریم، اما در مورد قاچاق خاک‌های معدنی تاکنون گزارشی نداشته‌ایم، قاچاق خاک‌های مراتع و مزارع بیشتر از استان‌های جنوبی به خارج از کشور انجام می‌شود.
کشورهای حاشیه خلیج فارس مقصد خاک‌های قاچاق شده
وی در خصوص استفاده خاک قاچاق شده در کشورهای عربی، می‌گوید: مقصد این خاک‌های قاچاق‌شده کشورهای حاشیه خلیج فارس به‌ویژه امارات و قطر است که در امارات برای ساخت جزایر مصنوعی و در قطر برای خشک کردن دریا استفاده می‌شود و در سال‌های اخیر به دلیل کم شدن تقاضا و افزایش حساسیت‌ها، قاچاق خاک تا حدی کنترل شده است، هرچند فروش خاک‌های معدنی دارای مس و آهک که ارزش بالای اقتصادی دارد هم باید کنترل و رصد شود.
این فعال محیط زیست با اشاره به چرایی قاچاق خاک، می‌گوید: جنس خاک کشورهای عربی به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس ماسه‌ای و آهکی است که امکان رویش هیچ گیاه و حتی فضای سبز در آن وجود ندارد و آنها همواره به دنبال راهی برای ایجاد فضای سبز و تولید محصولات کشاورزی هستند، بنابراین خواهان و خریدار خاک از سایر کشورها به ویژه ایران که خاک بسیار غنی و حاصلخیزی دارد، هستند.
وی با اشاره به اهمیت فرسایش خاک و لزوم مقابله با این موضوع، تاکید می‌کند: فرسایش خاک به دلایل مختلفی از جمله کشاورزی غلط، شخم زدن خاک در جهت شیب، ایجاد می‌شود و همراه با روان آب‌ها شسته شده و به پایین دست خود می‌رود، هشدارهای محیط‌زیستی خبر از فرسایش هفت برابری خاک در ایران نسبت به میانگین جهانی می‌دهد و هنوز هم این آمار تلخ و جریان به خطر افتادن آینده محیط‌زیست و تأمین مواد غذایی در ایران برخی مسئولان را برای برخورد قاطع با غفلتی نابه‌جا بیدار نکرده است.
فرسایش خاک ایران ۶ برابر استانداردهای جهانی
نجفی خاطرنشان می‌کند: رویدادهای طبیعی زمانی خسارت بار است که عوامل انسانی در آن دخیل باشد؛ به طور مثال بسیاری از سیل‌هایی که رخ می‌دهد طبیعی نیست به طوری که انسان باعث شده تا در حوزه‌های بالا دست پوشش گیاهی تخریب و با فرسایش خاک سیل ایجاد شود، بعضی خسارت‌های محیط زیستی ناشی از دستکاری‌های انسان است و این مسئله عمدتاً تخریب به همراه دارد و بیشتر باعث سیل و فرسایش خاک می‌شود، به ویژه در کشور ما با توجه به اینکه هیچ تعادلی بین دام و مرتع وجود ندارد و ساخت و سازها بر اساس اصول محیط زیست انجام نمی‌شود، تخریب خاک با سرعت بیشتری رخ می‌دهد.
وی با تاکید بر اینکه بین چهار تا شش برابر استانداردها فرسایش خاک را در محیط زیست شاهد هستیم، تصریح می‌کند: توجه به موضوع فرسایش خاک بسیار حائز اهمیت است، زیرا این مسئله باعث می‌شود تا خاک از حالت رویشی خارج شود در این صورت گروه زیادی از گیاهان توانایی مستقر شدن در این‌گونه خاک‌ها را ندارند و به دنبال آن شاهد از بین رفتن جنگل‌ها خواهیم بود. در مورد ضعیف شدن مراتع و فرسایش خاک که از عمده‌ترین دلایل سیل خیزی کشور است، کار خاصی نمی‌توان انجام داد، مگر اینکه به احیای جنگل‌ها و مراتع بپردازیم.
۲ میلیارد تن فرسایش سالانه خاک در کشور
منوچهر گرجی، رئیس انجمن علوم خاک ایران و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه ایران در زمینه فرسایش خاک رتبه اول دنیا را دارد، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: برآوردها نشان می‌دهد به طور میانگین میزان فرسایش خاک در کشور دو میلیارد تن است و با سیل‌های اخیر سه تا چهار میلیارد متر مکعب خاک از دست دادیم و این در حالی است که تولید و جبران خاک از دست رفته سه تا چهار میلیون سال زمان می‌برد. خاک در کاهش تنش‌های آبی و ذخیره‌سازی آب نقش مهمی دارد و اگر خاک نبود و کره زمین به جای خاک از سنگ پوشیده شده بود، قادر به ذخیره‌سازی آب نبود و همه آب‌های دریافتی بعد از بارندگی وارد دریاها و دریاچه‌ها می‌شد.
وی با بیان اینکه موضوع خاک مهم‌تر از آب است، تصریح می‌کند: خاک بزرگترین توزیع کننده آب در دنیا است و بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد که رطوبت خاک بیش از هشت برابر رطوبت تمام رودخانه‌ها است و این رطوبت خاک است که موجب توسعه پوشش‌های گیاهی و مرتع می‌شود، بنابراین حل مشکل آب کشور بدون در نظر گرفتن مشکل خاک امکان‌پذیر نیست و باید برای حل مشکل آب به خاک توجه شود و این در حالی است که در کشور برای بررسی و رسیدگی به مسائل خاک هیچ تشکیلاتی وجود ندارد.
رئیس انجمن علوم خاک ایران خاطرنشان می‌کند: بیش از ۱۰ هزار نوع خاک در دنیا شناسایی شده است که هر کدام از آنها مدیریت‌های جداگانه‌ای را نیاز دارد، زیرا مدیریت خاک از مزرعه‌ای به مزرعه دیگر متفاوت است، پس اولین گام در مدیریت خاک شناسایی نوع خاک است و این اقدامی است که متأسفانه در کشور هرگز انجام نشده، در حالی که ۷۰ سال گذشته در دنیا اقدام به شناسایی خاک شده است و ما در این زمینه از دنیا عقب‌تر هستیم.
آلودگی خاک به زنجیره غذایی انسان وارد می‌شود
وی با اشاره به فرسایش خاک و آسیب‌های حاصل از آن، می‌گوید: اگر یک سانتی‌متر از خاک را از دست دهیم، صدها سال زمان نیاز دارد تا خاک از دست رفته جایگزین شود و خاطر نشان کرد: خاکی که امروز در دسترس ما قرار دارد، میلیون‌ها سال طول کشیده است تا به این صورت تبدیل شود و از سوی دیگر کل مساحت ایران حدود ۱۶۵ میلیون هکتار است که تنها ۱۸.۵ میلیون هکتار آن در طول تاریخ کشور تحت کشت دیم و آبی قرار گرفته است و این میزان تنها ۱۸ درصد اراضی را شامل می‌شود.
گرجی در خصوص آلودگی‌های خاک، اضافه می‌کند: آلودگی‌های خاک شامل آلودگی‌های نفتی، رادیواکتیو، سموم شیمیایی و یا مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی است و این آلودگی‌ها به غذای انسان هم منتقل می‌شود چرا که گیاه در خاک رشد می‌کند و ما از شیر و گوشت دامی مصرف می‌کنیم که غذای مورد نیاز خود را از خاک دریافت می‌کند، بنابراین آلودگی‌های موجود در خاک مشکلات زیادی برای انسان ایجاد خواهد کرد.
شیب‌دار بودن اراضی کشور مهمترین دلیل فرسایش خاک
وی با اشاره به دلایل فرسایش خاک، می‌افزاید: تغییر اقلیم یکی از دلایل فرسایش خاک در کشور است، زیرا کشور در شرایط خشکی قرار دارد و پوشش گیاهی کمی هم داریم که این کمبود پوشش گیاهی زمینه را برای فرسایش خاک فراهم می‌کند، البته شیب‌دار بودن کشور ما یکی دیگر از علل فرسایش خاک در کشور است، بیش از ۵۱ درصد از کشور دارای اراضی شیب‌دار است و شیب، سرعت فرسایش را افزایش می‌دهد، روش‌های مدیریت خاک در کشاورزی، دامداری، منابع طبیعی و جنگل‌ها و عملیات راه‌سازی نیز از دیگر دلایل فرسایش خاک است که باید مورد توجه قرار گیرد تا بتوان با فرسایش خاک به طور جدی مقابله کرد.
رئیس انجمن علوم خاک ایران می‌گوید: یکی از مهمترین معضلات خاک کشور از بین رفتن زمین‌های حاصلخیز کشاورزی در کنار شهرها است و توسعه شهرها، ساخت و سازها، شهرک‌ها و واحدهای مسکونی بیشترین خسارت را به خاک وارد می‌کنند، باید تمام مشکلات خاک نوشته و بررسی و راهکارهای مؤثری برای هر چالش در نظر گفته شود تا از بروز بحران‌های مربوط به خاک در کشور پیشگیری و یا آسیب‌های حاصل از مسائل خاک کمتر شود.
نظر شما