به گزارش خبرنگار ایمنا، محمدرضا باطنی در سال ۱۳۱۳ در اصفهان متولد شد. او که بعدها به یکی از زبان شناسان بنام ایران تبدیل شد، ابتدا به عنوان معلم در آموزش و پرورش استخدام شد و فعالیت کرد و پس از دریافت دیپلم ادبی وارد دانشسرای عالی شد، جایی که در سال ۱۳۳۹ مدرک رشته زبان و ادبیات انگلیسی خود را از آن گرفت.
او در سال ۱۳۴۰ به انگلستان رفت و از دانشگاه لیدز فوق لیسانس زبان‌شناسی گرفت و با دفاع از رساله‌ای که بنا بود از آن در لندن دفاع کند، در خردادماه ۱۳۴۶ دکتری زبان‌شناسی همگانی و زبان‌های باستانی را در دانشگاه تهران دریافت کرد. پس از آن در مهرماه ۱۳۴۶ به عنوان استادیار زبان‌شناسی در گروه زبان‌شناسی دانشگاه تهران آغاز به کار کرد. باطنی را می‌توان یکی از زبان‌شناسانی دانست که به هنر ساده و شفاف نویسی مسلط بود.
خبرنگار ایمنا با همکار و دوست دیرین او علی اشرف صادقی، عضو پیوسته فرهنگستان ادب فارسی و استاد دانشگاه تهران، درباره حیات علمی، آثار و برخی دیدگاه‌های محمد رضا باطنی گفت و گویی داشته است که در ادامه می‌خوانید:
گفت و گو را با اشاره‌ای به تحصیل و فعالیت‌های دانشگاهی مرحوم باطنی آغاز کنیم؛ از سوابق تحصیلی، تدریس و فعالیت‌های دانشگاهی او بفرمائید.
در آغاز سخن لازم است بگویم که درگذشت دوست صمیمی و همکار گرامی دکتر باطنی برای من دردناک بود و ضایعه بزرگی برای زبان‌شناسی و فرهنگ‌نویسی ماست. اما جواب سوال شما، مرحوم باطنی ابتدا برای دبیر شدن وارد دانشسرای عالی شد. در آنجا حائز رتبه اول شد و طبق قانون، بورسی چهار ساله به او تعلق گرفت و برای ادامه تحصیل به انگلستان رفت. پس از چهار سال با مدرک فوق لیسانس به ایران بازگشت و در دوره دکتری زبان شناسی تازه تأسیس دانشگاه تهران نام نویسی کرد. موضوع پایان نامه او «توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی» بود که در سال ۱۳۴۸ در انتشارات امیر کبیر به چاپ رسید. مرحوم باطنی از سال ۱۳۴۶ در استخدام گروه زبان شناسی و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران بود.
تا چه سالی دانشگاه تدریس و فعالیت داشت و بیشتر در چه زمینه‌هایی تدریس می‌کرد؟ در این دوره همکاری علمی مشترک با او داشتید؟
تا سال ۱۳۵۸ که انقلاب فرهنگی شروع شد، او در دانشگاه تهران تدریس می‌کرد. در این سال متأسفانه مرحوم باطنی را با ۲۳ سال خدمت، رتبه دانشیاری و حقوق ناچیزی از دانشگاه کنار گذاشتند، در حالی که او می‌توانست سال‌ها شاگرد پروری کند. تدریس او در زمینه زبان شناسی عمومی، دستور زبان فارسی و معنی شناسی بود. من هم در سال ۱۳۴۸ وارد دانشگاه تهران شدم و با او همکار بودم، اما کار مشترکی با هم انجام نداده ایم.
مرحوم باطنی در سه حوزه زبان شناسی، تألیف فرهنگ انگلیسی و ترجمه آثاری داشت. ویژگی آثار و نوآوری‌های او در این حوزه‌ها چیست؟
مقالات و کتاب‌های اولیه او در زمینه مسائل کلی زبان شناسی و هدف از آنها آشنا ساختن دانشجویان و سایر علاقه مندان به این رشته بود. هنر مرحوم باطنی ساده و شفاف نویسی بود. مطالب علمی را به زبان همه کس فهم می‌نوشت. کتاب‌هایی که ایشان ترجمه کرده اند بعضی مستقیماً در زمینه زبان شناسی و برخی دیگر در زمینه‌های مربوط به مغز و ذهن انسان است. فرهنگ‌های تألیفی او، که مهم‌ترین آنها فرهنگ پویای زبان انگلیسی در دو جلد است، فرهنگ‌های بسیار دقیق و روز آمدی است؛ برای کسانی که می‌خواهند زبان انگلیسی یاد بگیرند، فرهنگ پویا فرهنگی مطمئن، دقیق و امروزی است.
ظاهراً مرحوم باطنی در زمینه زبان فارسی و حفظ آن و ورود لغات غیر فارسی و تحول زبان نظری غیر از دیدگاه رایج داشت و با آثاری مانند «غلط ننویسیم» استاد ابوالحسن نجفی موافق نبود. شما دیدگاه او را چطور ارزیابی می‌کنید؟
بسیاری از لغات و اصطلاحات مورد نیاز زبان فارسی برای بیان مفاهیم زبان شناختی را مرحوم باطنی ساخت. یعنی زبان فارسی را برای بیان این گونه مطالب آماده کرد. دید وی نسبت به زبان یک دید علمی بود، به این معنی که برای توصیف زبان تجویز مردود است و بنابراین در جهت عکس دیدگاه ادبا قرار دارد. دیدگاه بنده نیز همین طور است.
من هم معتقدم که برای توصیف زبان، زبان شناس باید دوربین به دست از تمام زوایای زبان عکس بگیرد و آن را آن چنانکه هست توصیف کند. گیاه شناس برای شناخت روییدنی های یک منطقه تمام گیاهان و روییدنی های آنجا را توصیف می‌کند و کاری به سمی بودن بعضی و مثلاً تیغ دار بودن برخی دیگر و دارای گل‌های زیبا بودن تعداد دیگری از آنها ندارد. زبان شناس هم کارش را به همین شکل انجام می‌دهد.
مرحوم باطنی در مصاحبه‌ای اشاره کرده است که خواندن کتاب علمی را به خواندن شعر و ادبیات ترجیح می‌دهد. میزان آشنایی و تسلط او به متون ادب فارسی چگونه بود و آیا یک زبان شناس می‌تواند نسبت به شعر و ادبیات رغبت کمی داشته باشد؟
در میان زبان شناسان آنهایی که لیسانسشان ادبیات فارسی بوده طبعاً به ادبیات و شعر علاقه مند هستند، اما آنهایی که که از رشته زبان‌های انگلیسی و فرانسه آمده اند معمولاً به ادبیات فارسی علاقه‌ای نشان نمی‌دهند یا کمتر رغبت نشان می‌دهند. باطنی نگاه و رویکردش به زبان با نجفی تفاوت داشت؛ زنده یاد ابوالحسن نجفی زبان شناس به معنی دقیق کلمه نبودند و بیشتر گرایش پاکی گرایانه نسبت به زبان داشت.
گفت و گو از: حسن اسدی، خبرگزاری ایمنا
نظر شما