به گزارش خبرنگار ایمنا، حرفه مامایی و تخصص زنان دو حرفه مستقل اما مکمل یکدیگرند. به غیر از مسائل مربوط به زنان باردار، ماما وظایف دیگری نیز دارد. این وظایف شامل مشاوره‌های پیش از ازدواج، بهداشت نسل، بهداشت زنان، انجام معاینات و تشخیص بیماری‌های زنان و راهنمایی در امر تنظیم خانواده است. ماماها می‌توانند مشاوران خوبی برای زنان در امر سبک زندگی و تغذیه مناسب در دوران پیش از بارداری باشند.
ماماها در دوران شیوع بیماری کرونا عملکردی ستودنی و شاخص در مدیریت این بحران و ارائه خدمات مراقبتی این بیماری به مادران باردار داشتند و خدمات پیشگیرانه، غربالگری و مشاوره‌های تلفنی به مادران و زنان ارائه دادند، برای آگاهی از خدماتی که در این حوزه انجام می‌شود با نادیا رحیمی، رئیس گروه سلامت مادران، جمعیت و باروری سالم معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
یک ماما چه وظایفی دارد؟
حیطه خدمات مامایی از ابتدای تولد تا انتهای عمر انسان را در بر می‌گیرد، مامایی به عنوان یک حرفه مسئولیت‌پذیر و جوابگو علاوه بر مراقبت مادران باردار از مراحل پیش از بارداری تا پس از زایمان نقش بسیار مهمی در سایر ابعاد بهداشت باروری نظیر مراقبت‌های دوران بلوغ، ازدواج، شیردهی، دوران میانسالی، یائسگی و همین طور خدمات باروری سالم دارد. ماما به عنوان یکی از اعضای تیم سلامت با رکن اصلی خانواده یعنی زنان در ارتباط است، بالطبع بهره‌گیری درست و به موقع از خدمات مامایی می‌تواند با بالا بردن میزان آگاهی اعضای خانواده، سطح سلامت خانواده و در نهایت جامعه را افزایش دهد.
همچنین مامایی شغلی مصادف با تاریخ حیات بشریت است، ماما فردی است که آثار خدماتش در تمامی مراحل زندگی یک زن از دوران جنینی تا کهنسالی همراه او است و مراقبت‌هایی که توسط ماما انجام می‌شود، تضمین کننده حمایت و یاری رسان به مادران است و این چیزی است که این حرفه را از سایر حرفه‌ها متمایز می‌کند، خواست و میل کمک کردن به مادران و خانواده آنان بهترین تعریف برای ماما است.
مهم‌ترین دستاورد حوزه مامایی چیست؟
دستاوردهای خدمات حوزه بهداشت کشور در چهار دهه اخیر متنوع بوده و در برخی موارد در سطح بین‌المللی الگو و زبانزد بوده است که کاهش شاخص‌های مرگ نوزادان و مادران باردار از مهم‌ترین این دستاوردها محسوب می‌شود و این موفقیت مرهون توسعه خدمات شبکه‌های بهداشتی در جمعیت‌های محروم بوده و از جمله اساسی‌ترین عوامل پیشرو در این زمینه توسعه نیروی انسانی از جمله دانش‌آموختگان مامایی در بخش سلامت است.
چند ماما در حوزه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان فعالیت دارند و هدف این کارگروه چیست؟
هدف از ارائه خدمات و برنامه‌های این حوزه ارتقای کمی و کیفی پوشش خدمات مراقبتی، همچنین برنامه‌ریزی به منظور بهبود شاخص‌های سلامت، انجام پژوهش و طرح‌های تحقیقاتی مرتبط است، محل خدمت رسانی ماماها در حوزه بهداشت عموماً مراکز خدمات جامع سلامت، پایگاه‌های سلامت شهری و روستایی، واحدهای ستادی مرتبط در سطح شهرستان و استان، واحدهای مختلف دیگری مانند کلاس‌های آموزشی و آمادگی برای زایمان، مراکز آموزش‌های حین ازدواج، مراکز مشاوره شیردهی و مراکز آموزش بهورزی است و در حال حاضر حدود ۶۰۰ ماما در حوزه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان فعالیت دارند، وظایف پرسنل مامایی در واحدهای بهداشتی در حیطه‌های سلامت مادران، میانسالان، باروری سالم، کودکان و سالمندان است همچنین حدود ۹۰ نفر از آن‌ها با حضور در مراکز منتخب کرونا با مشارکت در ارائه خدمات شناسایی افراد مشکوک و مبتلا به کرونا در مقابله با همه‌گیری کرونا نقش ارزنده‌ای را ایفا کرده‌اند.
جایگاه مامایی در اجرای طرح تحول نظام سلامت کجاست؟
با ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیتی از سوی مقام معظم رهبری ارتقای پویایی، بالندگی و جوانی جمعیت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی، همچنین تسهیل و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزندآوری، مورد تاکید ویژه و در سر لوحه برنامه‌های حوزه بهداشت و سایر حوزه‌های مرتبط قرار گرفت، در همین راستا در طرح تحول نظام سلامت نیز یکی از محورهای مهم، ترویج زایمان تعریف شد که بدیهی است بازوی عمده در تحقق این محور، ماما است و در جریان اجرای طرح تحول نظام سلامت کشور در حیطه بهداشت اقدامات سازنده‌ای صورت گرفت که منجر به پررنگ‌تر شدن جایگاه حرفه مامایی در نظام سلامت و توسعه بکارگیری آن‌ها با جذب بیشتر فارغ‌التحصیلان رشته مامایی شد.
توسعه مراکز خدمات جامع سلامت و پایگاه‌های سلامت و ارائه خدمات فعال در شهرها و سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه شهرها از دیگر دستاوردهای طرح تحول است و تمام این موارد در نهایت منجر به این شد که گام‌های بزرگ و مؤثری در افزایش کیفیت آموزش و خدمات بهداشت باروری، ترویج زایمان ایمن و فیزیولوژیک و پیشگیری و غربالگری‌های زودهنگام کنسرها در کشور برداشته شود که بدون شک استفاده از علم و تجربه دانش آموختگان این رشته، نقش مؤثری در کاهش مخاطرات و ارتقای سطح سلامت مادران، کودکان و خانواده‌ها خواهد داشت.
اقدامات حوزه مامایی در ارتباط با زایمان طبیعی و فیزیولوژیک چیست؟
کلاس‌های آمادگی برای زایمان در حوزه بهداشت از سال ۱۳۹۳ راه‌اندازی شده و آموزش به مادران در طول دوران بارداری در این کلاس‌ها صورت می‌گیرد، با شرکت در این کلاس‌ها که توسط مربیان دوره دیده‌ای اداره می‌شود که عموماً ماما هستند آگاهی مادر در مورد توانایی‌هایش برای انجام زایمان طبیعی افزایش پیدا می‌کند و برای رویارویی با این دوران آمادگی پیدا می‌کند و با بهره‌برداری از روش‌های کاهش درد غیردارویی و غیرمداخله‌ای می‌تواند زایمان راحت و فیزیولوژیک را تجربه کند، البته امروزه پیشرفت سایر شاخه‌های طب باعث شده افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای بیشتری به سنین تولید مثل برسند و قطعاً با چالش‌های بیشتری در مراقبت‌های دوران بارداری این افراد مواجه خواهیم بود.
با توجه به آمار بالای سزارین در کشور ما، ترویج زایمان طبیعی و فیزیولوژیک لازم است، مامایی با ابعاد فیزیولوژیک در ارتباط است و موفقیت در ترویج زایمان طبیعی با سرمایه‌گذاری بیشتر روی ارتقای عملکرد ماماها حاصل می‌شود همچنین در سال ۹۹ بیش از ۵۰ هزار مادر باردار خدمات مراقبتی دوران بارداری را در واحدهای بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان دریافت کردند و این آمار نشان دهنده این است که ۸۲ درصد مراقبت مادران باردار در سال ۹۹ انجام شده است.
اقدامات جامعه مامایی چه تأثیری در کاهش آمار مرگ‌ومیر مادران باردار داشته است؟
عوامل مختلفی در کاهش موارد مرگ مادران باردار تأثیرگذار است و مراقبت با کفایت از آن‌ها در این بین از جایگاه خاصی برخوردار است، ماماها با ارائه خدمات مراقبتی با کیفیت و کارآمد و شناسایی به موقع عوامل خطر و مدیریت صحیح آن‌ها نقش مؤثری در پیشگیری از مرگ مادران و حفظ جان مادر و نوزاد او ایفا می‌کنند، مقوله سلامت یکی از نیازهای اساسی انسان است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد و از آنجایی که زنان محور اصلی سلامت و اعتلای خانواده و جامعه محسوب می‌شوند، حفظ سلامت آنان یکی از مهم‌ترین اولویت‌های برنامه سلامت است. در این بین و در ارتباط با سلامت زنان با فاجعه‌ای بزرگ تحت عنوان مرگ مادر مواجه هستیم، مرگی که ناشی از عوارض دوران بارداری و زایمان است و یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه یعنی نسبت مرگ‌ومیر مادران را به خود اختصاص می‌دهد.
این شاخص بیشترین تفاوت در بین شاخص‌های بهداشتی در مقایسه کشورهای پیشرفته و در حال پیشرفت را دارا است. نسبت مرگ مادران در ایران در سال ۱۹۹۰ میلادی ۱۲۰ در ۱۰۰ هزار تولد زنده بوده که طی یک روند کاهنده به ۲۰ در ۱۰۰ هزار تولد زنده در سال ۲۰۱۸ رسیده است و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به عنوان سرگروه قطب ۷ آمایشی کشور است که شامل دانشگاه‌های اصفهان، کاشان، چهار محال و بختیاری و یزد است، مجموعه دانشگاه‌های قطب ۷، کمترین میزان مرگ مادری طی سه سال در کشور را به خود اختصاص داده‌اند که مرهون تلاش مسئولان ذی‌ربط سلامت مادران در حوزه‌های مختلف بهداشت، درمان و آموزش است.
نقش ماماها در ترویج تغذیه با شیر مادر چیست؟
ماماها نقش مؤثری در ترویج تغذیه با شیر مادر داشته و بهترین مشاوران ترویج تغذیه با شیر مادر در بیمارستان‌های دوستدار کودک و مراکز مشاوره شیردهی هستند، اجرای برنامه تماس پوست با پوست در ساعت اول تولد چه در زایمان طبیعی و چه در زایمان به شیوه سزارین بر عهده ماماها است و آن‌ها نشان دادند که بهترین پایشگران سیستم ارزیابی ۱۰ اقدام در بیمارستان‌های دوستدار کودک هستند.
همچنین مراقبت از مادران باردار بخشی از شرح وظایف پرسنل مامایی را در واحدهای بهداشتی به خود اختصاص می‌دهد، در برنامه میانسالان معاینات ادواری زنان، غربالگری انواع کنسرهای بانوان و مشاوره‌های تخصصی در زمینه باروری، در برنامه باروری سالم مشاوره‌های فرزندآوری و مشاوره باروری سالم همچنین بررسی مراقبت‌های سطح دوم روش‌های پیشگیری از بارداری در زنان پرخطر توسط آن‌ها صورت می‌گیرد.
نقش ماما در ارتقای سلامتی مادر، نوزاد و جامعه چیست؟
ماما می‌تواند در ارتقای سلامتی مادر، نوزاد و جامعه تأثیرگذار باشد و در محورهایی مانند آموزش‌های بهداشت دوران بلوغ و مشاوره‌های حین ازدواج و پیش از بارداری، مشارکت با مادران در جهت انجام مراقبت‌های دوران بارداری و حمایت از آن‌ها با در نظر گرفتن فرهنگ و سنت‌های خانواده و جامعه، حامی برای مادر در موقع زایمان و دسترسی مادر به امکانات و تجهیزات لازم، انجام زایمان فیزیولوژیک و طبیعی، افزایش آگاهی خانواده در خصوص اهمیت مراقبت بارداری، علائم خطر و مراجعه به موقع به مراکز پزشکی، مراقبت از نوزاد و تغذیه انحصاری با شیر مادر و انجام خدمات باروری سالم در راستای تحقق سیاست‌های جمعیتی ابلاغی مقام معظم رهبری همچنین خدمات مراقبتی زنان ویژه سنین میانسالی و سالمندی مادر و نوزاد را همراهی کند.
با توجه به شیوع کرونا ماماها چه خدمات مقابله‌ای در این زمینه داشتند؟
در شرایط همه‌گیری کرونا خدمات مامایی به ویژه در حوزه‌های بهداشت و درمان اهمیت دو چندان یافته است، نگرانی و دغدغه پرسنل مامایی آنقدر زیاد بوده و هست تا جان مادر و نوزاد در معرض خطرات ناشی از بارداری و کرونا قرار نگیرد و تلاش مضاعف آن‌ها در این یک سال و اندی که از شروع همه‌گیری کرونا می‌گذرد ستودنی است، در این دوران پرسنل مامایی در سطوح ستادی و محیطی در بخش‌های مختلف به یاری مادران و زنان شتافتند.
از جمله اقدامات ماماها می‌توان به حضور آن‌ها در مراکز منتخب کرونا، انجام غربالگری دوره‌ای کرونا، ارزیابی بیش از ۹۵ درصد مادران تحت پوشش که در خصوص علائم احتمالی ابتلا به بیماری پیگیری و بررسی شدند، پیگیری وضعیت بیش از شش هزار مادر بارداری که مبتلا یا مشکوک به کرونا بودند، همکاری در انجام واکسیناسیون آنفلوانزا در مادران واجد شرایط، مشارکت در انجام مشاوره‌های شبانه‌روزی سامانه تلفنی ۴۰۳۰، حفظ ارتباط و پیگیری مستمر وضعیت مادران باردار از طریق فضای مجازی و پیگیری وضع مادران باردار پرخطری که نیازمند دریافت خدمات خاص بودند، اشاره کرد.
همچنین باید به خدمات ماماهای شاغل در واحدهای تسهیلات زایمانی که زایشگاه‌های تحت پوشش حوزه بهداشت هستند، اشاره‌ای داشته باشیم، چرا که ماماها در بحران کرونا در امر زایمان مادران در مناطق دوردست یا صعب‌العبور همراه و یاری‌رسان به مادران نیازمند خدمات زایمانی بودند. موارد متعددی از ابتلای همکاران ماما به کرونا را حین ارائه خدمت شاهد بودیم که پس از بهبودی بدون هیچ دغدغه‌ای، آماده‌تر از قبل در محل کار حاضر شده و اجازه ندادند وقفه‌ای در مراقبت مادران باردار ایجاد شود.
نظر شما