به گزارش خبرنگار ایمنا، از هنگامی که بشر آموخت از موسیقی به عنوان هدیه‌ای بی همتا بهره مند شود، این هنر جزو لاینفک و ناگسستنی زندگی انسان بوده و هست. هر ملتی در زمینه‌های مختلف زندگی به فراخور محیط جغرافیایی و ریشه‌های سترگ فرهنگی خود آداب و رسوم مخصوص به خود دارد به بیانی دیگر در فرهنگ ایران زمین آداب، آئین و رسوم‌های پسندیده بسیاری از گذشتگان در تاریخ پر ماجرای این مرز و بوم به نسل‌های بعدی ارث رسیده است که امروز، این مجموعه بخش بزرگی از هویت فرهنگی و میراث ماندگار ایران است.
موسیقی به ویژه موسیقی نواحی به عنوان حافظ بخش گسترده‌ای از پیشینه فرهنگ کهن ایران بوده است به طوری که حجم قابل توجهی از بیان اعتقادات، ارزش‌ها و جهان بینی‌ها در لابلای نغمات موسیقی اصیل مستتر است و به نسل حاضر انتقال یافته است.
شاید خیلی بیراه نباشد اگر بگوییم بسیاری از آداب و آئین‌ها، ترانه‌ها و ادبیات فولکلور ما از طریق نغمات موسیقایی سپری برای دوام و حیات خود ساخته و به واسطه ذهن خلاق و سیال راویان در اختیار ما قرار گرفته است.
یکی از این آئین‌های دیرینه، نوروز و نوروز خوانی است. نوروز خوانی‌های نواحی مختلف ایران، بیانگر انتقال محتوا محور آئین‌های نوروزی و باستانی است. الحان و نغمات اقوام مختلف ایرانی و مضامین مستتر در آن یادآور جلوه‌های زیبایی از این فرهنگ غنی است.
آئین نوروز، بزرگترین جشن ایرانیان از گذشته تا امروز است که نمادی از آفرینش انسان و طبیعت و برجسته‌ترین جشن بهاری جهان است. بنا بر سنتی کهن نغمه سرایان نوروزی، در جای جای این سرزمین آمدن بهار و زنده شدن دوباره طبیعت را در قالب ترانه‌های ساده فهم اما عمیق نوید می‌دادند به عنوان مثال در فرهنگ فولکلور آذربایجان، نوروز خوانان، خنیاگرانی با عنوان "تکم چی" و "سایاچی" بوده‌اند.
ایرانیان از دیرباز به دلیل روح شعر و موسیقی که بر تمامی زندگی آنان سایه انداخته بود، سعی داشتند که پدیده‌های طبیعی و اجتماعی پیرامون خود را به این واسطه ابراز کنند که نوروز خوانی هم نمونه‌ای جامع از آن است.
در نوروز به واسطه نو شدن سال شادی را به شیوه‌های گوناگون با موسیقی بیان می‌کردند که با مراجعه به متون تاریخی و موسیقایی می‌توان نغمات و ترانه‌های نوروزی را در آن یافت. از این نمونه می‌توان به نغماتی با اسامی چون آئین جمشید، سبز در سبز، دل انگیزان، فرخ روز و ساز نوروز اشاره کرد. اینها در واقع سرودهای شاد باش نوروزی بوده است که در گذر زمان به دلایل متعددی به ویژه نبود خط موسیقی برای ثبت آن به ورطه فراموشی رفته است. ورای این در ردیف موسیقی دستگاهی ایران، گوشه‌هایی مانند نوروز خارا، نوروز عجم، نوروز عرب، نوروز کوچک، نوروز بزرگ و نوروز صبا وجود دارد که خوشبختانه همچنان نواخته می‌شود.
ویژگی‌های موسیقایی
نوروز خوانی همچنان در بسیاری از نواحی ایران به خصوص آذربایجان، گیلان و مازندران به شکل محدود و پراکنده مشاهده می‌شود. در واقع نوروز خوانان، خنیاگرانی گمنام و دوره گرد بوده‌اند که در روزهای پایانی زمستان با آهنگ‌های شادمانه، در کوچه‌ها و محله‌ها بر در هر خانه‌ای با شعر و آواز، بشارت آمدن بهار را می‌دادند. خصوصیات مهم نوروز خوانان، بداهه سرایی و حافظه قوی آنها در حفظ شعر بوده است.
البته که طبق منابع تاریخی، مضمون آئین نوروزخوانی قبل از اسلام علاوه بر توصیف طبیعت و بشارت آمدن بهار، در ستایش اهورامزدا و مدح شاهان و بزرگان بوده است. این آئین پس از اسلام به ویژه از دوران صفوی به بعد خود را با مضامین و روایات اسلامی و شیعی انطباق داده و به حیات خود ادامه داده است.
نوروزخوانی صرفاً یک موسیقی آوازی است و در اجرای آن از هیچ سازی استفاده نمی‌شود نغمه‌های نوروز خوانی و گردش ملودی در آن ساده و روان است. این سادگی و روانی به دلیل این است که نوروز خوانان و راویان این نوع موسیقی معمولاً موسیقی دانان حرفه‌ای نبوده بلکه از مردمان عادی بوده‌اند، که باعث سادگی در اجرا می‌شود. اما این سادگی هرگز سطحی نیست بلکه عمق و معنای ژرف را با خود در بر دارد. هر بخش در نوروز خوانی از جمله‌های کوتاه موسیقی تشکیل شده که بصورت متناوب تکرار می‌شوند و با هر تکرار به خاطر انطباق شعر با گردش ملودی تغییر اندکی می‌کند. دامنه صوتی و جمله‌های کوتاه موسیقی معمولاً از یک تتراکورد -حدود یک دانگ- بیشتر نیست. در اشعار نوروز خوانی از یک ترجیع ثابت استفاده می‌شود. در مناطق شمالی ایران از ترجیع "باد بهاران آمده / نوروزتان مبارک" و در منطقه آذربایجان ترجیع "سیزون بو تازه بایراموز مبارک / آیوز، ایلوز، هفتوز گونوز مبارک"در جملات شعر و موسیقی استفاده می شود.
در نوروزخوانی اشعار از بخش‌های مختلف تشکیل می‌شود. در بخش اول پس از ستایش خداوند و مدح پیامبر به توصیف خصائص امامان به ویژه حضرت علی(ع) با ذکر مفاهیم مذهبی می‌پردازند. در بخش بعدی اشعاری در توصیف صاحبخانه و توصیف بهار و بازگویی احساسات مردم خوانده می‌شود. در پایان دوباره به توصیف و ستایش بهار به شکل بداهه پرداخته می‌شود و نورز خوانان هم انعام دریافت می‌کنند.
یادداشت از: ابوالفضل رستگاری- خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر خبرگزاری ایمنا
نظر شما