قصه رسالت

سید رضا صائمی، کارشناس رسانه در ادامه یادداشتی که در اختیار خبرگزاری ایمنا قرار داده، نوشته است:

فیلمی ماندگار در حافظه تاریخی ما که لذت تماشای هر بارش کمتر از بار اول نیست. مصطفی عقاد در سال ۱۹۷۶ فیلمی ساخت که برای همیشه در تاریخ ماندگار شد و همواره دیده می‌شود. نام اصلی فیلم «رسالت» است که داستان زندگی پیامبر اسلام، محمد بن عبدالله (ص) را از چهل سالگی تا وفات و در واقع داستان دوران صدر اسلام را به تصویر می‌کشد.

در واقع فیلم هم شخصیت محور است و هم قصه محور. در اینجا ابژه و سوژه یکی شده و قصه و قهرمانش در یک وحدت و یکانگی دراماتیک بر هم مماس شده اند. به عبارت دیگر با روایت زندگی قهرمان فیلم، قصه نیز در حال روایت است. جالب اینکه ما در این فیلم قهرمانی را حس می‌کنیم که او را نمی بینم. در واقع فیلمساز به دلیل ادای احترام به باور مسلمانان در عدم نمایش چهره پیامبر، تصویری از قهرمان قصه را نشان نمی‌دهد اما از تمهیداتی برای حضور قهرمان در فیلم می‌اندیشد، از جمله استفاده سوبژکتیو از دوربین. به این معنا که در لحظاتی بنا به مقتضیات لحظه، پیامبر از منظر و زاویه دید دوربین با یارانش حرف می‌زند. مثل صحنه ساختن مسجد الحرام که حمزه با نقش آفرینی آنتونی کویین به سمت دوربین با پیامبر حرف می‌زند و از او چیزی می‌گیرد. در واقع بازیگران یا همان شخصیت‌های قصه به جای او با دوربین صحبت می‌کنند و در مورد علی بن ابوطالب هم در تنها سکانسی که او حضور دارد تنها شمشیر ذوالفقار وی نشان داده می‌شود. نوعی شخصیت پردازی نشانه شناختی که هم باور پذیر است و هم تقدس این شخصیت‌ها را به واسطه تککنیک های سینمایی بازتولید می‌کند.

پیرنگ اصلی قصه، مبعث و داستان رسالت پیامبر است؛ اما خرده پیرنگ های مختلفی در آن حضور دارد و مخاطب با فراز و نشیب‌های این رسالت در داستانک های مختلفی آشنا می‌شود که از این میان می‌توان به قتل سمیه، اسلام آوردن و شکنجه بلال حبشی، جنگ بدر، جنگ احد، هجرت مسلمانان از مکه به مدینه و فتح مکه اشاره کرد. به یک معنا ما در فیلم محمد رسوال الله روایتی از تاریخ صدر اسلام را می بنیم و مصائبی که پیامبر اسلام (ص) در مسیر انجام رسالت و پیام آوری خود تجربه کرده است.

از سوی دیگر این فیلم گرچه بر محور زندگی یک شخصیت اصلی روایت می‌شود؛ اما پر است از شخصیت‌های تاریخی در صدر اسلام از جمله حمزة بن عبدالمطلب، زید پسر حارثه، هند، ابوسفیان، سهیل بن عمرو، وحشی پسر حرب، ابوطالب، ابولهب، ابوجهل، سمیه، بلال حبشی، هراکلیوس (پادشاه وقت روم)، نجاشی (پادشاه وقت حبشه)، خسروپرویز (پادشاه وقت ایران) که هر کدام قصه‌های جذاب خود را دارند. قصه‌هایی که در پیوند با شخصیت محوری قصه و یک برهه خاص و مهم از تاریخ اسلام پیوند می‌خورد.

مصطفی عقاد که به همراه دخترش سال‌ها بعد در یک عملیات تروریستی توسط القاعده در یکی از هتل‌های اردن کشته شدند، برای ساخت این فیلم با مشکل تأمین هزینه‌های ساخت مواجه بود و نبود شریک تجاری در ساخت این فیلم، در همان ابتدا فیلم را تا آستانه تعطیلی کشاند تا اینکه در نهایت توسط معمر قذافی رهبر لیبی مورد حمایت مالی قرار گرفت و بنابراین فیلم برداری این فیلم در کشورهای لیبی و مراکش که لوکیشن‌های مشابه مکه و مدینه آن زمان داشتند، آغاز شد.

این فیلم به دلیل تأثیرگذاری بیشتر بر روی دو قشر مخاطب عرب زبان و مخاطب جهانی، به صورت دو نسخه موازی عربی و انگلیسی ساخته شده‌است. نسخه عربی در بر دارنده بازیگران عرب و نسخه انگلیسی با حضور بازیگران هالیوود ساخته شده است. نسخه‌ای که امروز ما به عنوان فیلم «محمد رسول الله (ص)» به کارگردانی مصطفی عقاد با دوبله فارسی می‌بینیم، نسخه هالیوودی فیلم است.

قصه موسیقی ماندگار این فیلم نیز حکایتی شنیدنی دارد. موسیقی تأثیرگذار که نامزد جایزه بهترین موسیقی متن اسکار در سال ۱۹۷۷ برای موریس ژار شد.

ظاهراً موریس ژار که برای ساخت موسیقی فیلم به لیبی سفر کرده بود تا در جغرافیا و بافت آنجا بتواند حس و حال قطعاتی را که می‌خواهد بسازد، تجربه کند، موفق به این کار نمی‌شود و ناامید برمی گردد اما در مسیر برگشت صدای اذانی را می‌شنود که از آن الهام می‌گیرد و این موسیقی ماندگار را می‌سازد.

به گفته یکی از کارشناسان موسیقی، هیچ آهنگ سازی نتوانسته با خلق یک قطعه معنوی، به تبرکی ورای آن دست یابد. در واقع موسیقی متن فیلم فراتر از متن فیلم رفته و به عنوان یکی از شاهکارهای جهان موسیقی شناخته می‌شود. فیلم محمد رسول الله فقط یک فیلم تاریخی نیست، خود تاریخ است که به احضار سینما آمده است.