به گزارش خبرنگار ایمنا، ایجاد شهرداری بافت تاریخی، در چند شهر کشور اجرا شده و نتایج قابل قبولی برای صیانت از آثار و بافت تاریخی آنها داشته است اما دست اصفهان که میراث‌دار اعصار مختلف تاریخی است، هنوز از داشتن چنین شهرداری ویژه‌ای خالی است.
همین دست خالی بودن، باعث شده هر هفته و هرماه یک موضوع میراثی جدید در اصفهان رخ دهد و تبعات اجتماعی مختلفی داشته باشد. حال چند هفته‌ای است طرح ایجاد شهرداری ویژه بافت تاریخی به تصویب شورای شهر رسیده تا برای این بافت جهانشهر اصفهان مدیریت واحدی شکل بگیرد.
شیرین طغیانی، رئیس کمیسیون عمران، معماری و شهرسازی شورای شهر اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، از روند اجرا تا نتایجی که ایجاد این شهرداری برای اصفهان خواهد داشت سخن گفته که متن آن را در ادامه می‌خوانید:
طرح مربوط به ایجاد شهرداری بافت تاریخی فرهنگی شهر اصفهان از کی مطرح شد و چه لزومی برای اجرای آن وجود دارد؟
اصفهان با توجه به بستر تاریخی و فرهنگی خود، در حوزه بافت تاریخی به مدیریتی منسجم نیاز دارد تا بتوان تصمیمات و استراتژی درستی در قبال این بافت اتخاذ کرد بنابراین صرف تشکیل مدیریت واحد در زمینه بافت تاریخی از اهمیت بالایی برخوردار است.
از سوی دیگر زمانی که این موضوع را برای اساتیدی که از اصفهان شناخت داشتند اما خارج از این شهر بودند مطرح می‌کردیم، برای آنها باورکردنی نبود که اصفهان با این پیشینه تاریخی هنوز شهرداری ویژه بافت تاریخی ندارد و ما به عنوان تصمیم‌گیران شهر از این ضعف ساختاری شرمنده بودیم. اساتیدی که در اصفهان حضور داشتند نیز تحقق این ساختار را از آرزوهای خود می‌دانستند.
می‌دانید که بسیاری از ارزشمندترین میراث ملموس و ناملموس جهانی در اصفهان قرار دارد و تعدادی از جمله میدان نقش جهان، مسجد جامع و باغ چهلستون در لیست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است اما شرایط و ظرفیت ثبت جهانی اصفهان بسیار بالاتر از این تعداد است؛ حتی در گذشته قرار بود بافت تاریخی شهر نیز ثبت جهانی شود که به دلیل نبود مدیریت واحد که یکی از الزامات این ثبت است این موضوع به فراموشی سپرده شد.
این غفلت اتفاق افتاد و در سالیان گذشته، بسیاری از آثار تاریخی به دلیل شرایط ایجاد شده آسیب دیده یا تخریب شده است یا اتفاقی کنار آنها افتاد که متناسب با ارزش این آثار نبود؛ البته کمترین اثر ناشی از نبود مدیریت واحد روی آثار و بناها بود و بافت تاریخی آسیبی فراتر از آثار تاریخی دید که این موضوع برای اصفهان قابل قبول نیست.
ممکن است در بسیاری از شهرها دانه‌های باارزش تاریخی وجود داشته باشد اما اینکه تجمیع آنها به شکلی که در اصفهان است وجود داشته باشد و این بافت هنوز هم زنده باشد تا حدی منحصربفرد است.
با این مقدمه، گفتنی است که از ابتدای دوره پنجم طرح ایجاد شهرداری بافت تاریخی در دستور کار قرار گرفت و با تمام فراز و فرودها و نقاط مثبت و منفی آن، در نهایت پس از سه سال و در آذرماه سال جاری با ۱۰ امضا به صحن علنی اعلام وصول شد و شهرداری پس از تصویب طرح مکلف شده پس از دو ماه الزامات طرح را اجرا کند.
تحقق این شهرداری در جهانی‌تر شدن اصفهان و جذب گردشگر نقش زیادی ایفا می‌کند؟
می‌دانید که اخیراً اصفهان به عنوان یکی از ۵۲ مقصد گردشگری با قابلیت بالا در ۲۰۲۱ میلادی از سوی نشریه نیویورک‌تایمز معرفی شده و این شهر تنها شهر ایران در این لیست است. جالب این که نام اصفهان در نتیجه گزارش یک گردشگر در این لیست جا گرفته و او جذب جاذبه‌های اصفهان شده است.
در این لیست دریاچه میشیگان، بیروت لبنان، دانشگاه کمبریج انگلستان و بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا قرار دارد بنابراین موید آن است که قابلیت‌های اصفهان فراتر از یک شهر و کشور بوده و جایگاهی بین‌المللی دارد.
از سوی دیگر طرح «اصفهان ۲۰۲۰» نیز با تاکید بسیار شورای شهر تدوین و در سال جاری ردیف بودجه گرفت؛ هرچند که شیوع کرونا اجرای آن را تا حد زیادی تحت تأثیر قرار داد اما صرفاً رویکرد زیبا و قابل اعتنایی بود بنابراین وجود شهرداری بافت تاریخی در شهری که قرار است پایگاه گردشگران باشد لازم بوده و به ساماندهی بافت کمک شایانی خواهد کرد.
آیا وجود شهرداری بافت تاریخی به تخریب بافت و آثار تاریخی پایان می‌دهد؟
دو نگاه کاملاً متضاد در مقابل بافت تاریخی وجود دارد؛ یک گروه معتقدند بافت تاریخی باید بدون دستخوش، فریز شود و سنگ روی سنگ گذاشته نشود اما یک نگاه هم در جهت مقابل قرار دارد و می‌گوید باید این بافت را تخریب کرد. این دو رویکرد در نقاطی با یکدیگر برخورد می‌کنند که تبعات زیادی دارد؛ بنابراین اگر چنین مدیریتی از سال‌های گذشته بود مواردی مانند گذر آقانورالله، تخریب آثار تاریخی یا پروانه‌هایی که در حریم بافت تاریخی صادر شده، اتفاق نمی‌افتاد.
بدین ترتیب علاوه بر ایران در تمام کشورهای توسعه یافته برای بافت تاریخی، خود را ملزم به پیش‌بینی چنین زیرساختی می‌کنند. اتفاقاتی که در گذشته در بافت تاریخی وجود داشته، نتیجه سهل‌انگاری، ناآگاهی و اشراف نداشتن بر قوانین بوده و گاهی نیز در نتیجه رانت‌هایی که به امید منابع درآمدی بیشتر اتفاق افتاده، بوده است.
نبود آگاهی نسبت به ارزش بافت تاریخی نیز یکی دیگر از معضلات است و این امر باعث شده تا به این بافت‌ها اهمیت داده نشود بنابراین یکی از اهداف کلی شورا این است که حفظ آثار تاریخی و ایجاد مدیریت واحد در این زمینه را به عنوان یک خواسته مردمی مطرح کنیم.
از طرفی گاهی در کشور یک جریانی به راه می‌افتد که زیبنده آثار و بافت تاریخی نیست؛ به‌طور مثال موجی راه می‌افتد و همه خانه‌های تاریخی رستوران می‌شود بنابراین شکل‌گیری چنین مدیریتی می‌تواند رویکرد مناسبی برای آینده آثار تاریخی ایجاد کند. همین حمام می‌تواند کاربری خود را با همان اصالت و رنگ هویتی سابق حفظ کند اما وقتی مدیریت واحدی نباشد، هزار بلا بر سر یک حمام می‌آورند تا به شاخص‌های یک موزه، رستوران یا کتابخانه برسد.
کشورهای اطراف از این ظرفیت‌های تاریخی برای حفظ هویت اصیل خود استفاده کرده‌اند و اگر در ایران همین رویکرد وجود داشت می‌توانستیم از این منابع درآمد کرده و هویت شهر را نیز حفظ کنیم.
آیا ریشه‌های تجربی و قانونی طرح سنجیده شده است؟
برای رسیدن به ساختار شهرداری بافت تاریخی بن‌مایه‌های تاریخی در شهر وجود دارد و بجث‌های قانونی آن نیز موجود است؛ ایجاد شهرداری بافت تاریخی یکی از موضوعات راهبردی مطرح شده برای حفاظت از شهرهای تاریخی کشور بوده که سالهاست در قوانین جمهوری اسلامی به صراحت بر آن تاکید شده است.
بند «ب» و «ج» ماده ۱۶۶ قانون برنامه سوم توسعه، ماده ۱۱۵ برنامه چهارم توسعه و قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی و فرهنگی که مربوط به سال ۹۸ می‌شود همگی بر این موضوع تاکید کرده‌اند. از سوی دیگر در شهرهایی مانند تبریز، یزد، شیراز، کرمان، سمنان و تهران، شهرداری منطقه تاریخی و فرهنگی ایجاد شده و در مسیر بررسی و تدوین طرح با مدیران این مناطق در تماس بوده‌ایم و همچنین در کشاکش این مسیر نامه‌ای از مدیریت میراث فرهنگی استان دریافت کردیم که برای این امر، اعلام همراهی شده بود بنابراین ایجاد چنین ساختاری پیشتر نیز اتفاق افتاده است.
پس از تصویب طرح، قرار شد این شهرداری در چه قالبی در بدنه مدیریتی شهرداری ایجاد شود؟
برای ساختار متناسب با مدیریت شهری پیشنهادات مختلفی داده شد که تمام فرضیه‌ها باید بررسی شده و با افرادی که در شهرهای دیگر روی این ساختار کار کرده‌اند مشورت شود تا کاری کم اشتباه‌تر رخ دهد.
در نهایت قرار شد این موضوع با یکی از سناریوهای ششگانه «ایجاد منطقه بافت تاریخی»، «تبدیل یکی از مناطق موجود به عنوان منطقه بافت تاریخی»، «تبدیل سازمان نوسازی و بهسازی به متولی منطقه تاریخی»، «ضمیمه کردن نواحی بافت تاریخی به یکی از مناطق»، «ایجاد ناحیه بافت تاریخی در مناطق شهرداری‌هایی که دارای مناطق بافت تاریخی هستند» و «ایجاد مدیریت کل ویژه بافت تاریخی در زیرمجموعه معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان» محقق شود.
هرکدام یک از این شش سناریو باید با پرهیز از کمال‌گرایی تحقق یابد و ترسی مبنی بر اینکه آغاز آن را به بهترین زمان موکول کنیم وجود نداشته باشد؛ باید با کمترین عیب شروع کنیم و در مسیر فضایی انعطاف‌پذیر وجود داشته باشد.
برای مدیر این منطقه ویژگی‌های خاصی الزام شده است؟
مدیر منطقه باید ویژگی خاصی داشته باشد و هرکسی امکان مدیریت در این حوزه را ندارد و نمی‌شود مدیر منطقه در جابه‌جایی مدیران انتخاب شود. او باید تخصص کافی داشته و به کار در بافت تاریخی علاقه‌مند باشد. شهردار منطقه باید در جلسه معاونان شهردار حضور داشته باشد تا جایگاه مناسبی در شهرداری پیدا کند و از لحاظ درآمدی نیز برخلاف همه مناطق که به خود وابسته هستند و با توجه به ظرفیت‌هایی که از سال‌های قبل رصد شده، بودجه آنها تخصیص داده می‌شود، منابع این منطقه باید وابسته به شهرداری مرکزی باشد.
نباید در این منطقه انتظار درآمدزایی از پروانه‌های ساختمانی داشته باشیم؛ هرچند کارشناسان طرح معتقد بودند اگر درست شود، شاید درآمدزایی این منطقه بتواند تمام شهر اصفهان را نیز پوشش دهد بنابراین ممکن است ابتدا درآمد این حوزه به شهرداری وابسته باشد اما یقیناً یک منبع درآمدزایی مناسب در آینده برای شهر خواهد بود.
جلسات متعددی برای تدوین طرح با حضور مدیریت شهری، اساتید و کارشناسان بناها و بافت تاریخی اجرا شده و با وزارتخانه میراث فرهنگی نیز رایزنی شد تا موضوع به نحوی که مورد وفاق همه باشد پیش برود.
شورا چه تکالیفی برای شهرداری در قالب مصوبه خود گذاشته تا طرح به نحو مطلوبی به سرانجام برسد؟
براساس تاکید شورای شهر، طرح در زمان شورای پنجم اجرا شده و تا زمان تصویب بودجه ۱۴۰۰ سازوکار این منطقه شکل می‌گیرد تا ردیف ویژه‌ای نیز برای بودجه سال آینده به خود اختصاص دهد.
مدیر این منطقه ملزم به تشکیل یک حلقه مشاوران است تا راهبرد این بافت را تعیین کنند و هر اقدامی انجام می‌شود از فیلتر این متخصصان که باید تنوع هم داشته و از حوزه دانشگاه و اجرا باشند رد شود. حتماً لازم نیست یک عده مشخصی در این حلقه مشاوران وجود داشته باشند بلکه بستگی به موضوعی که مدنظر مدیر بافت تاریخی است، متخصصان مختلف دعوت می‌شوند و شفاف‌سازی نیز خواهد شد تا رانت اطلاعاتی برای کسی ایجاد نشود.
ایجاد مقدمات ثبت بافت تاریخی در لیست میراث جهانی یونسکو نیز دیگر تاکید شورا بوده زیرا اصفهان نه تنها میراث کالبدی بسیاری دارد بلکه میراث ناکالبد گرانبهایی دارد که حفاظت پایدار از میراث ملموس و ناملموس اصفهان نیز بر عهده این منطقه خواهد بود.
ارتقای وضعیت معیشتی و اقتصادی مردم شهر به‌ویژه در مناطق تاریخی شهر، تشکیل کمیته‌ای با عناصر تأثیرگذار، بازشناسی و تدقیق محدوده بافت تاریخی برای مشخص شدن نحوه اتصال همه آنها به منطقه تاریخی، آسیب‌شناسی وضعیت موجود، بررسی اقدامات شهرها و کشورهای دنیا در این زمینه و بررسی ساختار تشکیلاتی، اداری و اجرایی شهرداری بافت و پیشنهاداتی که برای هر منطقه در این زمینه وجود دارد، از دیگر تأکیدات شورای شهر برای ایجاد منطقه بافت تاریخی بوده است.
نظر شما