به گزارش خبرنگار ایمنا، سینما صنعتی کهن نیست، اما از زمان پیدایش خود، در هر کشوری تاریخچه‌ای یافته است. اگر چه امروزه سینما جایگاه خوبی یافته و یکی از واجبات اهالی هنر محسوب می‌شود، اما بررسی تاریخ آن در کشور ما نشان می‌دهد که برای دستیابی به این جایگاه راهی طولانی طی کرده است. کسانی که سینما را به مفهوم امروزی آن می‌شناسند از سختی‌هایی که این صنعت برای مورد پذیرش قرار گرفتن متحمل شده است، بی خبر هستند. به همین دلیل تاریخ نگاران و پژوهشگران سینما با بررسی اسناد و دستیابی به اطلاعات دقیق تلاش می‌کنند تا علاوه بر نشان دادن فراز و فرودهای این صنعت، مسائل گوناگونی که به واسطه آن در محیط‌های مختلف به وجود آمده را نیز تحلیل کنند. این درست همان کاری است که نویسندگان کتاب "سینما به روایت اصفهان" انجام داده‌اند.
نفیسه باقری یکی از مؤلفان این کتاب در گفت و گو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: در مورد تاریخ سینما به صورت کلی تالیفات بسیار ارزشمندی وجود دارد. اما اگر بخواهیم موضوع را جزئی‌تر کرده و در قالب شهر اصفهان بررسی کنیم، باید گفت تاریخ آن در جایی مکتوب نشده است. در واقع ممکن است فقط در خاطرات مردم شهر باقی مانده باشد یا روایت‌های شفاهی پراکنده‌ای باشد که با فراموشی آمیخته شده است و حتی در بردارند اطلاعات نادرستی باشد که به مرور زمان به وجود آمده است. بنابراین به دلیل اهمیت موضوع من و دو نویسنده دیگر این کتاب، پرداختن به این موضوع را لازم دانستیم.
وی می‌افزاید: نمی‌خواستیم در حیطه تاریخ شفاهی کار کنیم و صرفاً از طریق مصاحبه اطلاعات به دست آوریم. بنابراین، این کار را برای مرحله آخر گذاشتیم و در انتها مصاحبه‌هایی برای دقیق شدن اطلاعات مکتوبی که به دست آورده بودیم انجام دادیم. منابع مکتوب نیز اطلاعات چندانی در اختیار ما قرار نمی‌داد، بنابراین به منابع مکتوب جایگزین یعنی اسناد پراکنده رجوع کردیم. از سازمان اسناد حدود دو هزار برگه سند درخواست و آنها را بر اساس موضوعات طبقه بندی کردیم و روزنامه‌های محلی وقت را نیز بررسی کردیم. در مجموع اطلاعاتی که به دست آمد را کنار یکدیگر قرار داده و روایتی منسجم از تاریخ سینما در اصفهان به دست آوردیم. البته این اطلاعات در کنار تحلیل قرار گرفت؛ به این معنی که کتاب، داده محور نیست و در کنار آمار تحلیل‌هایی به ویژه در جنبه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی سینما در اصفهان نیز ارائه کرده است.
تعداد بالای سینما نشانگر اهمیت آن نیست
این پژوهشگر ادامه می‌دهد: نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم این است که سینما به عنوان یک پدیده نوظهور در زمان پهلوی اول، نه تنها در اصفهان که در هر جای جهان بود مورد استقبال قرار می‌گرفت. در واقع سینما از اواخر دوره قاجار وارد ایران شد. زمانی که این پدیده توانست از حصار دربار خارج و وارد زندگی عموم مردم شود، به سرعت مورد استقبال قرار گرفت. بنابراین به فاصله کمی سالن‌های سینمایی با امکانات ابتدایی ساخته شد. از طرفی قاعدتاً در سایر شهرهای بزرگ ایران نیز این اتفاق رخ داد. پس این امر خاص اصفهان نبوده است.
باقری با بیان اینکه " از دید من نمی‌توان گفت تعداد بالای سینما در اصفهان نشان دهنده قرب و اهمیت آن در این شهر بوده است" تصریح می‌کند: اغلب سالن‌های سینمای اصفهان، امکانات کمی داشتند و گاهی صرفاً یک فضای روباز بودند که اصطلاحاً به آنها "سینما تابستانی" گفته می‌شد و یا حتی سینماهای موقتی بودند که پس از مدتی برچیده می‌شدند. پیش از انقلاب برخی سینماها از جمله "سینما ایران" یا "سینما آسیا" تخریب شدند. در جریان وقایع انقلاب نیز بسیاری از سینماها دچار آتش سوزی شدند و چند سالی طول کشید تا دوباره احیا شوند. به همین دلیل نباید خیلی خود را درگیر تعداد سینماها کرد.
وی درباره کیفیت این سینماها می‌گوید: مقالاتی که در روزنامه‌های وقت چاپ شده، نشان می‌دهد که نسبت به کیفیت سالن‌های سینما نارضایتی وجود داشته است. البته این مساله مخصوص سالن‌های سینما در اصفهان نبوده است. چراکه معمولاً در دهه‌های اولیه ورود سینما نظارت کمی بر آنها بوده است. از طرفی قوانین هنوز تدوین نشده بود و قشری که مخاطب دائمی سینما محسوب می‌شدند معمولاً طبقات کارگری بودند که عادات خاصی را با خود به سینما وارد می‌کردند. از سویی سینماهایی که از دید فیزیکی شرایط مناسبی نداشتند پاتوق افراد ناباب شده بود، به همین دلیل خیلی مکان امنی تلقی نمی‌شد و خانواده‌ها کمتر سینما می‌رفتند، زنان نیز نسبت به مردان استفاده کمتری از سینما داشتند و همین امر محیط سینما را مردانه کرده بود.
این پژوهشگر خاطرنشان می‌کند: البته این فضا از دهه ۳۰ و ۴۰ و به ویژه با آئین نامه‌هایی که پشت سر هم از سوی نهادهای نظارت سینما صادر می‌شد تعدیل شد، اما کماکان این تلقی‌ها نسبت به سینما وجود داشته است. در دهه ۴۰ ورود حجم عظیمی از فیلم فارسی‌ها باعث قهر طیف روشنفکر از سینما می‌شود. این روشنفکران به دنبال جریان سینمای خود رفتند و "سینمای آزاد" در کشور راه اندازی شد که یک شعبه از آن نیز توسط زاون قوکاسیان و دیگرانی که کمتر شناخته شده هستند در اصفهان تأسیس شد. بنابراین سینما چنین وضعیتی داشته است در واقع روشنفکران با آن قهر بودند و افراد مذهبی نیز از نخست با آن مخالف بودند. به این دلیل است که می‌گویم نمی‌توان تعداد سینماها را ملاک اهمیت آن قرار داد.
سینما با مردم معنا پیدا می‌کند
باقری با اشاره به اهمیت سینما می‌گوید: سینما پدیده‌ای در خلأ نیست و با مردم و شهر معنا پیدا می‌کند. به لحاظ فیزیکی نیز عنصر جدیدی به شهر اضافه می‌کند. بنابراین تأثیرات کالبدی، اجتماعی و فرهنگی برای شهر دارد. از طرفی پیرامون سینماها خورده مسائلی شکل می‌گیرد که به لحاظ مردم شناسی حائز اهمیت است.
وی با اشاره به محتوای کتاب "سینما به روایت اصفهان" تصریح می‌کند: این کتاب می‌تواند برای کسانی که به تاریخ هنر، تاریخ محلی و تاریخ اصفهان علاقمند اند منبع مناسبی باشد. بخشی از تاریخ معاصر اجتماعی اصفهان در دوره پهلوی اول و دوم را می‌توان در این کتاب یافت. با وجود این فکر نمی‌کنم اطلاعات صد درصد کامل شده باشد و کسی نتواند آنها را تکمیل و یا تصحیح کند، اما بی شک این کتاب فتح بابی در خصوص تاریخ سینمای اصفهان است.
این پژوهشگر درباره علت استقبال از این کتاب، اینگونه توضیح می‌دهد: داستان مردم یک شهر برای خود آنها جذابیت دارد. به ویژه قسمت‌هایی از گذشته که برای آنها خیلی تعریف نشده است. برای مثال ممکن است اهالی اصفهان اطلاعاتی از دوره صفویه داشته باشند، اما شاید از دوره معاصر با وجود اینکه متاخرتر است اطلاعات چندانی نداشته باشند. این کتاب بخشی از تاریخ اصفهان که مردم خیلی با آن فاصله زمانی ندارند را روایت می‌کند و از این جهت نیز می‌تواند جالب باشد. از طرفی بخشی از مخاطبان کتاب حتماً کسانی هستند که با سینمای پیش از انقلاب خاطره دارند و حالا علاقمند هستند که روند آن را به صورت مکتوب بخوانند تا برایشان تداعی خاطره شود. علت دیگر شاید این باشد که موضوع سینماست. اگرچه اقبال پر شکوه آن دوره‌های اولیه سینما گذشته است، اما همچنان یک صنعت سرگرم کننده و پر مخاطب است، بر همین اساس تاریخ سینما نیز مخاطب دارد.
جلد دوم "سینما به روایت اصفهان" را شروع نکرده‌ایم
باقری در خصوص مخاطبان کتاب، می‌گوید: نمی‌توانم بگویم از ابتدا به این مساله که مخاطب کتاب چه کسی خواهد بود فکر می‌کردیم. ما صرفاً قصد داشتیم مقطعی از تاریخ اصفهان را با این موضوع خاص زنده کنیم. البته این مساله را نیز در نظر می‌گرفتیم که این کتاب زیر مجموعه تاریخ محلی قرار خواهد گرفت و قاعدتاً تاریخ محلی برای مردم جغرافیای خود دارای اهمیت است. بنابراین می‌دانستیم که مخاطب اصلی کتاب در وهله اول اهالی اصفهان و پس از آن علاقمندان به سینما خواهند بود.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا قصد نوشتن تاریخ سینمای پس از انقلاب در اصفهان را دارید، تصریح می‌کند: در ابتدا قصد داشتیم تاریخ سینمای اصفهان پیش و پس از انقلاب را در یک کتاب بررسی کنیم، اما زمانی که تحقیق و بررسی اطلاعات را شروع کردیم و کار جدی شد، دیدیم که بر خلاف تصور اولیه حجم منابع و اطلاعات در سینماهای پیش از انقلاب به حدی زیاد است که برای تحقیق کفایت کند. به خصوص اینکه سینمای پس از انقلاب نیز داستان طولانی خودش را دارد. بنابراین تصمیم گرفتیم بررسی خود را به سال ۵۷ محدود کنیم و برای تاریخ سینمای پس از انقلاب در اصفهان مجلد دیگری را در چشم‌انداز خود قرار دادیم. اما تصمیم هنوز جدی نیست و کاری شروع نکرده‌ایم. امیدوارم این کار توسط ما یا افراد دیگری که به آن علاقمندند ادامه پیدا کند.
نظر شما