به گزارش خبرنگار ایمنا، افزایش آلودگی‌های محیط‌های شهری، زیست‌پذیری شهرها و سلامت شهروندان را با تهدیدات جدی مواجه کرده است. این آلودگی‌ها موجب افزایش هزینه‌های مدیریت شهری و تخریب زیرساخت‌های یک شهر می‌شود.
شهرها در بستری از فضای طبیعی شکل گرفته‌اند و وابسته به اکوسیستم‌هایی هستند که در اطراف آنها قرار دارد. هرگونه تغییر در این اکوسیستم‌ها شرایط و کیفیت زندگی در شهرها را در بازه‌های زمانی متفاوت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
یک برنامه مدون و دوراندیش برای شهر، برنامه‌ای است که نه تنها در درون نظام شهری همه جوانب و فاکتورهای مؤثر در افزایش تاب آوری و زیست پذیری شهر را در نظر داشته باشد بلکه به عوامل بیرونی اثرگذار روی این سیستم نیز توجه کند. هدف از تهیه برنامه آمایش سرزمین همین است که تمامی ظرفیت‌ها، تغییرات و تهدیدات را در جای جای کشور بررسی و چشم اندازی را برای آینده در نظر می‌گیرد.
نبود برنامه‌ای مدون برای تهیه آمایش سرزمین در کنار نقص‌هایی که در فرآیند تهیه برنامه‌ها و طرح‌های شهری وجود دارد، موجب شده که مشکلات زیادی از جمله آلودگی‌های زیست محیطی گریبانگیر شهرهای ما باشد که ناشی از تغییر در محیط زیست شهرها و نواحی اطراف آنهاست. یکی از اکوسیستم‌های حیاتی تالاب‌ها هستند که بیشتر آنها طی سالیان گذشته به دلیل نبود نظارت و برنامه از پیش تعیین شده یا کاملاً خشک شده‌اند یا سطح آنها تنها در برهه مشخصی مرطوب است.
ایجاد جزایر حرارتی در شهرها
هادی عبدالعظیمی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی شیراز در این باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: تالاب‌ها سیستم‌های اکولوژیکی هستند که باید در راستای حفظ منافع زیست محیطی، منافع اقتصادی و تفرجگاهی و سلامت روح و روان ساکنان زیستگاه‌های شهری و روستایی حفظ شوند. حفاظت آنها منجر می‌شود، شهرهایی پاکتر و تمیزتر و با آلودگی کمتر داشته باشیم.
وی با بیان اینکه طی سال‌های اخیر، تالاب‌های زیادی در استان‌های مختلف و در مجاورت شهرها خشک شده‌اند، خاطرنشان می‌کند: در استان فارس تالاب پریشان که آب شیرین داشته، چندین سال است کاملاً خشک شده است. این تالاب جزو تالاب‌های مهم کشور بوده و زیبایی‌های خاص خودش را داشته است.
این متخصص جی آی اس و سنجش از راه دور می گوید: تالاب مهارلو که در نزدیکی شهر شیراز قرار دارد، برخی مواقع خشک می‌شود و تالاب بختگان نیز چندین سال است که خشک شده، این در حالی است که تالاب‌ها زیستگاه‌های خوبی برای پرندگان و موجودات آبزی هستند و جریان حیات در آنها به تداوم جریان حیات در زیستگاه‌های اطراف از جمله شهرها و ارتقای زیست پذیری و کیفیت آنها کمک می‌کند.
عبدالعظیمی اظهار می‌کند: تالابی که شور باشد املاح و نمک زیادی دارد و انتقال این مواد توسط باد می‌تواند بر سلامت شهر و شهروندان اثر بگذارد، همینطور به تدریج موجب افزایش هزینه‌های پزشکی افراد و میزان مرگ و میر شود و در درازمدت بر سلامت شهروندان اثر منفی بگذارد. همچنین خشک شدن تالاب‌های پیرامون شهرها می‌تواند بر تعدیل دما و رطوبت این سکونتگاه‌ها اثر بگذارد و منجر به ایجاد جزایر حرارتی بیشتر در شهرها شود.
پایش تالاب‌ها با استفاده از GIS و RS
وی تاکید می‌کند: امروزه می‌توان از تلفیق دورسنجی ماهواره‌ای و GIS در کوتاه‌ترین زمان و بدون استفاده از روش‌های سنتی، وسعت، حجم آب، دما و ارتفاع آب داخل تالاب‌ها و همچنین وضعیت بیولوژیکی تالاب‌های اطراف شهرها را بررسی کرد و نیازی به بازدیدهای میدانی نیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی شیراز می‌افزاید: استفاده از علم اطلاعات مکانی یا جی آی اس (GIS) و همچنین علم سنجش از راه دور(RS) و پردازش تصاویر ماهواره‌ای می‌تواند به حفظ بهتر تالاب‌ها کمک کند.
عبدالعظیمی با بیان اینکه می‌توان با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، وضعیت تالاب‌ها را پایش کرد، تصریح می‌کند: تالاب‌ها محیط‌های آبی هستند و باید با استفاده از یک سری شاخص‌های آبی پایش شوند که به آنها شاخص‌های طیفی گفته می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: پایش تالاب‌ها با استفاده از ماهواره‌هایی نظیر سنتینل ۱ و۲، لندست و مادیس قابل انجام است، شاخص‌های طیفی می‌توانند معرف میزان رطوبت حاشیه تالاب باشند و اینکه چه میزان مساحت و حجم آب در داخل تالاب است یا دلیل کم آب شدن تالاب چیست و میزان تغییرات به چه میزان است که در این رابطه می‌توان از شاخص‌های دیگر نیز استفاده کرد.
این متخصص جی آی اس و سنجش از راه دور با بیان اینکه رصد وضعیت تالاب مشخص می‌کند که چه اتفاقی در حال وقوع است که از وسعت آب تالاب به تدریج کم می‌شود، اظهار می‌کند: حجم آب ذخیره داخل تالاب را می‌توان با محاسبه سطح آب و ارتفاع آن به دست آورد، از طرفی دمای آب آن نیز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای قابل برآورد است.
عبدالعظیمی تاکید می‌کند: زمانی که تالاب پایش شود، می‌توانیم تأثیر تغییرات و نوسانات آن را با توجه به وسعت آب، ارتفاع و حجم آب محاسبه کنیم. حتی اگر تالاب خشک شده باشد باز هم پایش تالاب به ما کمک می‌کند تا از شهرها حفاظت کنیم زیرا چنانچه شهرها و روستاها در جهت بادی باشند که از روی تالاب بلند می‌شود، اگر طوفانی رخ دهد و کف تالاب مواد سمی وجود داشته باشد، مشکلات جدی برای ساکنان اینگونه شهرها ایجاد می‌شود.
وی می‌گوید: پیشگیری از خشک شدن تالاب قطعاً مهم‌تر از احیای آن است اما پیشگیری منوط به این است که وضعیت تالاب را با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای رصد کنیم تا اطلاعات به روزی برای بررسی وضعیت آن داشته باشیم.
این متخصص جی آی اس و سنجش از راه دور معتقد است: چنانچه بتوانیم نقشه نوسانات و تراز آب زیرزمینی اطراف تالاب‌ها را تهیه کرده و میزان بارش را با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای استخراج کنیم می‌توان با استفاده از میزان تبخیر و تعرق حوزه آبریزی که تالاب در آن حوزه قرار دارد و همچنین بررسی میزان سطح پوشش گیاهی و سطح زیر کشت محیط‌های پیرامونی، علت نوسانات آب تالاب را بررسی کرده و مشخص کنیم این عوامل تا چه اندازه بر کاهش میزان آب تالاب مؤثر بوده است.
فاصله تالاب از شهر
عبدالعظیمی با اشاره به اهمیت ترسیم واریوگرام برای پی بردن به فاصله مکانی اثرگذاری مواد تالاب، عنوان می‌کند: در بررسی تالاب‌ها و تأثیر خشک شدن آنها بر محیط‌های شهری، مدل‌سازی‌های مکانی اهمیت زیادی دارد. در فرآیند مدل سازی باید از مرز تالاب به سمت پیرامون، تمامی جهاتی که مواد داخل تالاب می‌تواند پراکنده شود مقادیر عناصر مختلف را اندازه‌گیری کنیم و بعد از آن با توجه به پارامترهای مدل به دست آمده، می‌توان جهت‌های غالبی که بیشترین مواد در آن جهت‌ها پراکنده شده است را مشخص نمود، همچنین می‌توان مناطق خطر را شناسایی کرد.
وی می‌افزاید: طی سال‌های اخیر شهرهای ما دچار معضل هجوم گرد و غبار شده‌اند، به طور مثال خشک شدن تالاب هورالعظیم منجر به افزایش گرد و غبار در جنوب کشور شده است و خشک شدن تالاب‌های اطراف شیراز می‌تواند به مرور زمان تأثیر بسزایی در افزایش گرد و غبار این شهر و شهرستان‌های اطراف داشته باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی شیراز در رابطه با مدل‌سازی‌های مکانی، می‌گوید: می‌توان از ترسیم واریوگرام‌های تجربی و تئوری، فاصله آلودگی ایجاد شده از منشأ تالاب را محاسبه نمود. محور افقی واریوگرام بیانگر فاصله و محور عمودی آن نشانگر واریانس بین جفت نقاط است. اگر مقدار و نوع عناصر تالاب و محیط‌های پیرامونی آنها با نمونه‌برداری اندازه‌گیری شود، می‌توان نسبت به منشأ آلودگی نیز با قطعیت بیشتری صحبت کرد.
عبدالعظیمی خاطرنشان می‌کند: در نظر داشتن وابستگی و همبستگی مکانی و نقشه‌ای که بر اساس این مدل در محیط جی آی اس تهیه می‌شود مشخص می‌کند که مواد برخاسته از تالاب تا کجا منتشر شده یا کدام روستا یا شهرها را آلوده کرده است.
وی ادامه می‌دهد: با دریافت اطلاعات از تصاویر ماهواره‌ای و محاسبه شاخص‌های گرد و غبار می‌توان به میزان و نوع موادی که در فضاهای شهری پخش شده است پی برد و منشأ آنها را بررسی کرد.
نظر شما