به گزارش خبرنگار ایمنا، هدف از ایجاد شهرسازی اسلامی فراهم آوردن زمینه مناسب جهت تکامل و تعالی انسان‌ها مطابق با آموزه‌های دین اسلام بوده و در این زمینه توسعه روابط اجتماعی و نیز تولید مظاهر فرهنگ و تمدن به ویژه در آثار هویت‌مند هنری تجلی یافته است.
نمونه‌های مصداقی آن را می‌توان پس از ظهور اسلام تا آغاز سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی در حوزه فرهنگی ایران ملاحظه نمود.
در شهر اسلامی بر اساس باورها و نگرش اندیشه اسلامی، شکل خاص کالبدی و روابط خاص اجتماعی بر آن حاکم است.
تفکر اسلامی ضمن آن که مسلمانان را به شهرها فرا می‌خواند اهمیت و ارزش شهر را به میزان معنویت حاکم بر اهل شهر منوط می‌کند چرا که شهر اسلامی سرشار از روحیه برادری و برابری است و امکان زیستن سالم و دستیابی به حیات طیبه را برای بشر فراهم کند.
شهر اسلامی جایی است که در آن احکام اسلام جاری باشد؛ شهر سازان بر اساس معماری حاکم بر شهرها، آن را شهری می‌دانند که بر اساس فرهنگ اسلامی ساخته شده است.
منظور از شهر اسلامی، پیوند یک تمدن، یعنی اسلام به شهر است و این نعمتی است که ما را به خاستگاه یک تمدن و حوزه فرهنگی هدایت می‌کند؛ بنابراین ایجاد شهر اسلامی زمینه ساز ایجاد تمدن اسلامی است و در این بین شهرداری به عنوان نهاد متولی مدیریت شهر که مؤثرترین نقش را در ساخت و توسعه شهر ایفا می‌کند، بنیادی‌ترین و اصلی ترین وظیفه را در این رابطه بر دوش دارد.
علی رغم اهمیت و تأکید بر تلاش برای تمدن سازی لیکن شاهد هستیم که در برنامه ریزی توسعه شهری الگوی مشخص و منسجمی وجود ندارد و در توسعه شهرها شاهد رویکرد غیر منسجم و استفاده از الگوهای وارداتی و بعضاً متضاد هستیم که با پیشینه فرهنگی و تمدن کشور همخوانی ندارد و باعث اختلال در نظام شهری شده است.
ملاک‌ها و معیارهای شهر اسلامی و سرزندگی فضای شهری
محمدرضا رضایی، عضو هیئت علمی دانشگاه یزد در این باره اظهار کرد: اگر شهر را مانند یک موجود زنده فرض کنیم برای ادامه زندگی به سرزندگی و نشاط نیازمند است امروزه تأمین سرزندگی شهری به مثابه آرمانی مشروع در صدر بسیاری از تصمیمات و اهداف شهری به چشم می‌خورد.
این دانش آموخته دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران تصریح کرد: سرزندگی به همراه ۱۶ کیفیت دیگر، یعنی کیفیت بصری، حس زمان، غنای حسی، زنگ تعلق، آسایش اقلیمی، ایمنی و امنیت، انعطاف‌پذیری پدیده‌ای به نام کیفیت طراحی شهری را می‌آفریند.
وی افزود: هماهنگی بسیاری میان ملاک‌ها و معیارهای شهر اسلامی و سرزندگی فضای شهری وجود دارد که از جمله راهکارهای ارائه شده در این رابطه می‌توان به مواردی همچون حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها در راستای معیار امکان رؤیت و نفوذپذیری بصری در سرزندگی و برتری فضا بر توده ساختمان و برقراری تعامل میان معماری و طبیعت در شهر اسلامی، همچنین اختلاط کاربری‌ها به ویژه مسکونی و تجاری در راستای معیار اختلاط کاربری‌ها در سرزندگی و اصل توسعه اقتصادی و اجتماعی و همچنین اصل انسان گرایی و حرمت نهادن به انسان‌ها در شهر اسلامی اشاره کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه یزد با بیان اینکه اسلام یک دین کامل الهی، همواره فرهنگ را به ایمان و انگیزه تبدیل می‌کند که این به معنای اوج کارایی شکوفایی و قدرت اثرگذاری فرهنگی به عنوان بازتاب اندیشه و اسرار روح مسلمانان است، گفت: فرهنگ اصیل اسلامی، جهان‌بینی، هستی‌شناسی، جامع نگری و انسان شناسی خاص انسان اسلامی نشأت گرفته که ریشه در قرآن دارد.
وی با تاکید بر اینکه دین اسلام همواره برای حفظ حریم خانواده اهمیت زیادی قائل بوده و انسان را یکسره به تفکر فرا می‌خواند، اظهار کرد: در دین اسلام برادری و برابری، تحرک عمودی و افقی تمامی انسان‌ها در هر بخش از زندگی، باید تحرک و پویایی، همیاری و در یک کلام، توسعه پایدار و متوازن در تمامی نواحی تحت قلمرو آن دین ایجاد کند.
شهرها زیستگاه غالب بشر در سال‌های آتی خواهد بود
رضایی افزود: در سال‌های اخیر صاحب نظران و اندیشمندان بر این امر که شهرها زیستگاه غالب بشر در سال‌های آتی خواهند بود اتفاق نظر دارند، از این رو شایسته است مقوله پایدارسازی در متن برنامه‌ریزی‌های شهری و شهرسازی قرار بگیرد.
وی با بیان اینکه شهر پایگاه اصلی تمدن انسانی و تبلور ذهنی اندیشه‌های شهرسازی و تکنولوژیک بشر است، گفت: مدیریت شهری نیز قدمتی به طول تاریخ بشری دارد؛ شهرها بیانگر باورها و شیوه زیست مردم و نتیجه نگرش آنها به هستی هستند.
این دانش آموخته دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران تصریح کرد: مدیریت شهری مناسب و متناسب با ایده‌آل‌های روحی و روانی بشر می‌تواند سیب شکل‌دهی مناسب اندیشه‌های بشری و در نهایت شادکامی و کامیایی و حل بحران‌های مادی و معنوی انسان ساکن شهرها شود.
وی با بیان اینکه بررسی معانی و مفاهیم مدیریت شهری در بطن اندیشه اسلامی در دوران معاصر امری ضروری به نظر می‌رسد، افزود: در دوران معاصر انسان در تلاش برای دست یافتن به معنا و مفهوم و هویتی برای زیستن و زیستگاه‌های محیط خویشتن است، در شهرهای مسلمان نیز این مسئله به دلیل بحران‌های هویتی و تقابل با مفاهیم مدرن و اندیشه‌های وارداتی بسیار جدی تر و آشکارتر می‌تواند مشهود باشد و در ایران نیز علی رغم بحث‌های مختلفی که در باب هویت اسلامی و اندیشه اسلامی مخصوصاً در بعد از انقلاب مطرح گشته است؛ هنوز مفهوم مدیریت شهری در شهر اسلامی نیاز به بحث و بررسی دقیق‌تری دارد.
رضایی ادامه داد: جایگاه مدیریت شهری اسلامی و اصلاً معنا و مفهوم مدیریت شهری اسلامی به طور دقیق و مدون مشخص نشده و از طرفی در شهرهای امروز مسلمانان شاهد تلاش‌های بسیاری در دست یافتن به مفاهیم متناسب با هویت اصیل اسلامی هستیم.
وی گفت: با توجه به اینکه حضرت رسول اکرم (ص) به عنوان الگوی جاودانی حیات بشر به طور اعم و مسلمانان به طور خاص مطرح گشته است، تلاش در دستیابی به معیارها و مفاهیم مدیریت شهری حضرت رسول اکرم (ص) در نهایت می‌تواند سبب فتح بابی در دستیابی و رسیدن و فهم مدیریت شهری متناسب برای شهرهای سرزمین‌های اسلامی در دوران معاصر باشد.
ظهور اسلام موجب انقلاب در شهرسازی
عضو هیئت علمی دانشگاه یزد با بیان اینکه شهر اسلامی از مفاهیم کاربردی تمدن در قرون وسطی است که بخش عظیمی از جهان شاهد شکل گیری گسترده شهرهای اسلامی بود، تصریح کرد: ظهور اسلام موجب انقلاب در شهرسازی و مرحله‌ای اساسی در تکامل آرمانی تاریخ شهرسازی جهانی است؛ البته باید میان شهر اسلامی و شهر مسلمانان تفاوت قائل شد.
وی با بیان اینکه شهر اسلامی جایی است که در آن احکام اسلامی جاری باشد، ادامه داد: شهر سازان بر اساس معماری حاکم بر شهرها آن را شهری می‌دانند که بر اساس فرهنگ اسلامی ساخته شده است.
رضایی تصریح کرد: عالمان دین بر اساس حکومتی که بر آن شهر سایه افکنده است، آن را شهر اسلامی می‌دانند که جامعه اسلامی و حکومت حقه در آن وجود دارد. شهر اسلامی شهری است که هویت مستقل عاری و فاقد نهادهای مدنی، مقررات توسعه یافته زندگی شهری، اندیشه شهروندی و سایر شاخص‌های مشابه بوده است.
این دانش آموخته دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران گفت: بسیاری از محققان معتقدند که اسلام دین شهر و مدنیت است، نگاهی اجمالی به تعلیمات اسلامی نیز تأکید اسلام بر این موضوع (شهر نشینی) را نشان می‌دهد.
شهر سرزنده شهر پایدار نیز است
وی با تاکید بر ملاک‌ها و معیارهای سرزندگی در فضای شهری بر اساس رویکرد پایداری، اظهار کرد: شهر سرزنده شهری است که علیه نابودی منابع طبیعی و منابعی که باید برای آیندگان ما دست نخورده باقی بماند، می‌جنگد بنابراین شهر سرزنده شهر پایدار نیز است؛ شهری که نیازهای ساکنان کنونی خود را تأمین می‌کند، بدون اینکه چیزی از ظرفیت تأمین نیازمندی‌های آینده کم شود.
رضایی با بیان اینکه شاخص‌های سرزندگی شامل خوانایی، حس مکان، اتصال و ارتباط، نزدیک شدنی به لحاظ روانشناسی، امنیت، محیط شهری دوستانه، تمایز معمارانه است، افزود: با توجه به ملاک‌های شهر اسلامی و عوامل مؤثر در ایجاد یک فضای شهری سرزنده در صورت سرزنده سازی فضای شهری می‌توان به فرصت‌هایی همچون توسعه اقتصادی و اجتماعی در جامعه، افزایش امنیت در جامعه، بهبود کیفیت زندگی مردم، افزایش مشارکت افراد در جامعه، کاهش فساد و جرم و جنایت در شهر، تقویت روحیه برادری و ایثار در جامعه، بهبود کیفیت منظر شهر، پویایی و نشاط در بین گروه‌های مختلف جامعه و بهبود سطح فرهنگ در جامعه اشاره کرد.
وی ادامه داد: با توجه به فرصت‌های پیش رو در سرزنده سازی شهر اسلامی پیشنهاد می‌شود با توجه به منظر شهرها و برنامه‌ریزی درست در این زمینه، برای نورپردازی صحیح با استفاده از المان‌ها و عناصر مناسب و با فرهنگ و تمدن اسلامی، تقویت مبلمان شهری، ایجاد و گسترش فضای سبز در شهر، تقویت فضاها و ساختمان‌های عمومی نظیر کتابخانه ها، سینما، پارک‌ها در راستا تقویت روحیه جمعی، توسعه رسانه‌های عمومی و جمعی مانند روزنامه و اینترنت در سطح جامعه و مبارزه با تهاجم فرهنگی از سوی غرب و بهبود وضعیت شبکه ارتباطی و معابر در شهرها و زیباسازی آن و کوشش در جهت محرومیت‌زدایی از جامعه، کاهش اختلاف درآمدی در بین دهک‌های درآمدی و بهبود سطح آموزش و سواد در جامعه و آشنایی دانش آموزان با حقوق شهروندان نو اسلامی خویش اقدام شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه یزد تاکید کرد: ایجاد فضاهای شهری جذاب در جهت کاهش ناهنجاری‌ها، جلوگیری از یکنواختی فضای شهری، حفظ حریم‌ها و هویت بومی هر بنایی که جداره‌های فضای باز شهری را تشکیل می‌دهد، بهره‌گیری از تجربه‌های جهانی و کشورهای مسلمان در زمینه سرزنده سازی فضای شهری خود، تشویق و تبلیغ فعالیت خیرخواهانه و انسان دوستانه در سطح جامعه، تقویت حس مکان در جامعه با مشارکت دادن مردم در امور شهر و ایجاد یک سیستم برنامه ریزی پایین به بالا، بازنگری و تجدید نظر در قوانین موجود، به ویژه آن دست از قوانین تقلیدی از غرب، ایجاد کاربری‌های مختلف در سطح شهر همانند ترکیب کاربری تجاری و مسکونی و ایجاد امنیت در سطح جامعه از طریق فرهنگ‌سازی و افزایش سطح درک مردم و همچنین تقویت قوای نظامی شهر از دیگر راهکارهای سرزنده سازی شهر اسلامی بشمار می‌رود.
نظر شما