به گزارش خبرنگار ایمنا، شهرداری‌ها مهمترین ذی‌نفعان و بازیگران شهر هوشمند هستند که در نظریه‌های مطرح هوشمند سازی شهرها نقش حکمروایی هوشمند را برعهده دارند؛ البته دولت در رأس حکمروایی است و ذیل آن مدیریت شهری به بازی در این نقش می‌پردازد. چون در کشور مدیریت واحد شهری محقق نشده، لذا ایفا کنندگان این نقش باز خود به زیر بخش‌های دیگری تقسیم می‌شود که یکی از آنها شهرداری‌ها است.
مدیریت شهری مشهد هدف و شعار اصلی خود را روی هوشمندسازی شهر معطوف کرده است، از این رو شاید بتوان معاونت برنامه ریزی شهرداری مشهد را راهبر اصلی عملی‌سازی این شعار در شهرداری دانست که از اجرای پروژه‌های هوشمندسازی تا حمایت از ایجاد زیست بوم خلاق و نوآور در شهر برای رفع مشکلات شهری را برعهده گرفته است.
برای بررسی بیشتر راهبردهای هوشمندسازی شهر مشهد و اقدامات انجام شده در این راستا، با شهریار آل‌شیخ، معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار مشهد، گفت و گویی انجام داده‌ایم که ماحصل آن را در ادامه می‌خوانید:
هوشمندسازی در شهر مشهد چه تأثیراتی داشته است؟
اگر شهرداری مشهد را کامپیوتر فرض کنیم باید معاونت برنامه ریزی و توسعه سرمایه انسانی را پردازشگر آن بدانیم که همیشه سعی در بروز رسانی خود و فرآیندهایش دارد. این بروز رسانی‌ها تا جایی که دیگر قطعات کامپیوتر همراهی کنند می‌تواند موجب افزایش سرعت شود؛ در همین راستا این معاونت طی بروز رسانی‌هایی که از دو سال پیش انجام داده، توانسته است فرآیندهای مدیریت شهری را بهینه کند و ۴۰ درصد از کاغذبازی‌ها و امضاها را کاهش دهد و برای ساماندهی چند هزار نیروی انسانی خود توانسته آئین نامه‌ها و قراردادهای منابع انسانی خود را تجمیع و یکپارچه کند.
پایان تحلیل و ارزیابی عملکرد بخش‌های مختلف شهرداری به صورت سنتی و دستی و نمایش آن به طور لحظه‌ای و سیستمی از دیگر اقدامات این معاونت بوده است که بر اساس برنامه بودجه ریزی عملیاتی تمام مناطق شهرداری و انطباق شاخص‌های ارزیابی بر اساس این برنامه‌های عملیاتی امکان پذیر شده است.
راهبردهای هوشمند سازی مشهد چیست؟
هوشمند سازی در واقع مجموعه فعالیت‌هایی است که در راستای بهبود مؤلفه‌های زندگی در شهر انجام می‌شود، این مفهوم به نوعی پاسخ هوشمندانه به رفع مشکلات موجود در شهر است و قرار است مدل زندگی شهروندان را اصلاح کند. در شهرداری مشهد به عنوان بخشی از نظام مدیریت شهری سعی داریم تا چرخه کاملی از یک مکانیزم هوشمندسازی را شکل دهیم.
بخش اول فراهم‌سازی زیرساخت‌های ارتباطی است که قسمتی از آن را موارد سخت افزاری از جمله اینترنت و دسترسی به آن و پهنای باند مناسب و میزان دسترسی مردم به سیستم‌های هوشمند تشکیل می‌دهد که سازمان فاوا شهرداری این وظیفه را در حوزه خدمات شهرداری برعهده گرفته است.
بخش دیگر مکانیزم ها و راه حل‌هایی است که باید برای هوشمند شدن فعالیت‌ها ایجاد شود، مانند کاری که در قالب ایجاد شهرداری هوشمند در مناطق ۱۲ و هشت شده و به زودی در چهار منطقه دیگر انجام می‌شود و با اجرای کامل این پروژه دنبال این هستند تا رفع تمام نیازهای مردم به خدمات شهرداری بدون نیاز به حضور آنها قابل انجام باشد.
سومین بخش ایجاد بستری تعاملی برای ارتباط با مردم است، ما باید بتوانیم به شهروندان پیام دهیم و هم آنها بتوانند به مدیریت شهری پیام دهند. به عنوان مثال پیشنهادهای خود را در زمینه‌های مختلف به ما بگویند و ما هم بتوانیم در زمینه‌های مختلف نظرسنجی‌هایی از شهروندان داشته باشیم. شهر هوشمند به این بستر ارتباطی دو طرفه نیاز دارد و قصد داریم در قالب اپلیکیشن شهر من آن را شکل دهیم.
اما بخش آخر جایی که قرار است چرخه خلاقیت و نوآوری را در شهر هوشمند شکل دهد و بتواند ایده‌های جدیدی را برای حل خلاقانه چالش‌های شهری تولید کند که ترکیبی از شهر خلاق، مرکز نوآوری و کارخانه نوآوری خواهد بود. در شهر خلاق سعی داریم جامعه خلاق شهر را شناسایی، با آنها ارتباط گرفته و ایده‌ها و پیشنهادهای آنها را بشنویم.
در قالب مرکز نوآوری سعی می‌کنیم ارتباط جامعه خلاق با مسائل و چالش‌های شهرداری را برقرار کنیم؛ به همین منظور در دانشگاه‌ها دفاتری ایجاد کرده‌ایم و سعی داریم آنها را با مسائل شهرداری آشنا کنیم.
در قالب کارخانه نوآوری هم سعی می‌کنیم که زیست بومی را ایجاد کنیم که شتاب‌دهنده های بخش خصوصی به سمت حل مسائل شهری سوق پیدا کنند و بتوانند از بسترهای کاری ما استفاده کنند. این بخش‌ها همگی در کنار هم اجزای تشکیل دهنده شهر هوشمند هستند.
در بخش نوآوری به سبک جدید دستاوردهایی داشته‌اید؟
در دوره دیجیتال داروینیسم زندگی می‌کنیم، همان طور که فناوری و جامعه تکامل می‌یابد، این امری ضروری می‌شود که سازمان‌ها نیز مدل‌های کسب و کار خود را تکامل دهند. پدیده جدیدی به‌عنوان استارت آپ خاتمه بخش قسمت عظیمی از سهم بازار شرکت‌های قدیمی بوده است و این روند رو به رشد است.
مجله وال‌استریت بیان می‌کند که ارزش حدود ۱۰۰ استارت آپ در آمریکا بیش از یک میلیارد دلار است، این استارت آپ‌ها با ارزش و گران قیمت، خیلی از اوقات بازار جدیدی را ایجاد نمی‌کنند، بلکه به کمک فناوری جدید خود به‌سرعت شروع به گرفتن سهم بازارهای قدیمی و مشتریان را قانع به کسب تجربه‌های جدید می‌کنند.
چگونه شرکت‌ها و کسب و کارهای های قدیمی یا سنتی می‌توانند از نابود شدن خود جلوگیری کنند؟
جواب این سوال در یک کلمه «نوآوری» خلاصه می‌شود، در فضای فوق‌العاده رقابتی اقتصاد امروز داشتن نوآوری بسیار حائز اهمیت شده، اما ضعف‌های فراوان سیستم‌های نوآوری پیشین باعث شده تا تعدادی از سازمان‌های خلاق در پی روش‌های جدیدی در نوآوری باشند و این سازمان‌ها مراکز نوآوری را در جهت شتاب گیری در فضای دیجیتال امروزی ایجاد کردند.
مراکز نوآوری شامل تیم‌هایی از افراد و معمولاً سایت‌هایی هستند که به‌عنوان قطب فناوری و نوآوری شناخته می‌شوند و هدف آنها ایجاد یک اکوسیستم حاوی استارت آپ ها، شتاب‌دهنده‌ها، سرمایه‌گذاران، فروشندگان و مؤسسات آکادمیک و دانشگاهی است که این قطب‌های نوآوری ایجاد می‌کنند.
وظیفه مراکز نوآوری، پیشرو بودن و ریسک کردن و ارائه راه‌حل‌های جدید برای مشتریان، تست کسب و کار مدل‌های جدید و ارزیابی فناوری‌های جدید است تا بتواند سهم بازار یک شرکت را ارتقا دهد.
اشاره‌ای به کاربرد اکوسیستم نوآوری شهر در جهت رفع مسائل شهری داشته باشید!
یکسال از آغاز بکار مرکز نوآوری شهرداری مشهد که با حضور معاونت علمی رئیس جمهور می‌گذرد و قرار شد تا این مرکز محلی برای حل مسائل مدیریت شهری توسط جامعه نخبگانی شهر باشد.
طی یکسال گذشته نزدیک ۲۵۰ رویداد برگزار کردیم و توانستیم این مجموعه را در اکوسیستم نوآور مشهد بشناسانیم و جا بیاندازیم؛ البته انتظار نداشتیم که در طول یکسال چالش خاصی از شهرداری توسط استارت آپ‌های جذب شده در این مرکز رفع شود، هرچند اقدامات خوبی هم مثل راه اندازی آزمایشی سامانه جمع آوری زباله‌های خشک (سیمپ)، رویدادهای بازآفرینی شهری، معماری شهری، و فراخوان طراحی اجزا و مبلمان کارخانه نوآوری در یکسال گذشته در مرکز نوآوری انجام گرفته است. اما هنوز کارکرد این مجموعه معضلات اصلی شهر را حل نکرده است.
از حدود چهار سال پیش که مرکز نوآوری دانشگاه شریف تهران راه‌اندازی شده است تا امروز تنها دو مجموعه در آنجا موفق شدند به مرحله پایایی توجیه اقتصادی برسند و قرار نیست که در یک تا دو سال اول راه‌اندازی مرکز نوآوری مشهد، توقع داشته باشیم که استارت آپ‌های موجود در آن بتوانند تمام معضلات شهر را برطرف کنند.
هدفگذاری سال اول ما برای مرکز نوآوری شناساندن این مجموعه به اکوسیستم خلاق شهر بود و در این زمینه هم موفق عمل شده است. تاکنون بیش از ۵۰۰ مسئله در شهرداری شناسایی شده و به مرور با برگزاری رویدادهای مختلف در حال طرح آنها با بخش‌های مختلف جامعه خلاق هستیم. قصد ما هم از این برنامه‌ها معطوف شدن ذهنیت جامعه خلاق به سوی مسائل مورد توجه است، زیرا بسیاری از پیشنهادهایی که تاکنون به دست ما رسیده، با چالش‌های اصلی که مدیریت شهری با آنها رو به رو است، فاصله زیادی دارد.
برای رفع این مشکل در حال طرح مسائل مدیریت شهری، امکانات و ابزارهای موجود و همچنین مسائل قانونی مرتبط با هر موضوع با جامعه خلاق هستیم. مثلاً خیلی از افرادی که در زمینه پارکینگ‌های حاشیه‌ای در مشهد طرح‌هایی را به ما ارائه می‌دهند، با قانون پارک حاشیه‌ای مصوب مجلس آشنایی ندارند و طرح‌هایشان مخالف قانون کشور است.
بنابراین باید این اطلاعات را در اختیار آنها بگذاریم تا زمانی که قصد دادن راه حل برای این موضوع را دارند، راهکار آنها اجرایی و معطوف به رفع چالش‌های واقعی باشد. تا امروز حوزه‌هایی که می‌تواند بستر رشد باشد را شناسایی کردیم، برای سال آینده می‌خواهیم این مرکز به نوعی تبدیل به استارت آپ استودیو شود.
در واقع ما انتظار معجزه در حوزه نوآوری را نداریم و در زمینه بیش از ۵۰۰ چالشی که در حوزه کاری شهرداری شناسایی شده، همین که حتی پنج عدد از اینها به کمک یک استارت آپ رفع شود، خیلی مناسب است چرا که باید در نظر داشت طرح ایده و آماده سازی آن و رساندنش به مرحله اجرایی نیازمند چندسال زمان است.
به نظر شما سرمایه گذاری برای آینده بهتر شهر ضرورت دارد؟
سرمایه گذاری و انتظار برای بلوغ هسته‌های نوآور یک مزیت برای زیست بوم نوآوری مشهد است، ما در مشهد این اقدام را انجام داده و زمینه لازم پیاده‌سازیارائه خدمات بر پایه اینترنت اشیا (IOT) را در شهر فراهم کرده‌ایم و زیرساخت آزمایش آن و بستر ایجاد "شهر من" را برای آن مهیا ساختیم.
در مجموع در مرکز نوآوری مشهد به طور مستقیم متولی مدیریت استارت آپ‌ها نخواهیم بود، بلکه با شتاب‌دهنده ها ارتباط می‌گیریم و مسائل خود را با آنها مطرح کرده و سعی می‌کنیم در پذیرش استارت آپ‌هایی با مسائل شهری سوق دهیم.
البته در حوزه سرمایه گذاری خطرپذیر نگاه متفاوتی داریم و شهرداری با نگاهی اقتصادی به طور مستقیم ورود می‌کند، البته ضوابط ورود شهرداری‌ها به این حوزه هنوز در کشور مشخص نشده و ما هم به محض تعیین این ضوابط، بر مبنای آن به این حوزه وارد خواهیم شد.
در این بین کارخانه‌های نوآوری چه نقشی دارند؟
کارخانه‌های نوآوری را باید چهره جدید و تکامل یافته مراکز نوآوری دانست؛ کارخانه‌های نوآوری بازیگران جدید اکوسیستم نوآوری و کارآفرینی هستند که مفهوم نوینی را از هم افزایی برای فعالان زیست بوم نوآوری با خود همراه می‌آورند و محل تجمع شرکت‌های نوپا یا همان استارتاپ‌ها هستند و خدمات مورد نیاز و مرتبط با آنها نیز به صورت متمرکز در کنار آنها فراهم می‌شود.
قرار است در محیط کارخانه‌ها، ایده‌های نوآوری بجوشد و راهکارهای جدید برای حل مسائل ارائه شود؛ به روایتی این نام پس از شکل‌گیری «استیشن اف پاریس» در جهان مطرح شد که فضای قدیمی ایستگاه راه‌آهن قدیمی پاریس که غیر قابل استفاده بود را با معماری مدرن و جذاب به یک فضای استارتاپی تبدیل کرد.
این موضوع به سرعت به تغییر فضاهای قدیمی مثل کارخانه‌هایی که با گسترش شهرها، جز محدوده داخلی شهرها قرار گرفته و تعطیل و متروکه شده‌اند به فضاهای استارتاپی و نوآوری در سایر کشورها منجر شد و در بسیاری از شهرهای بزرگ کشورهای توسعه یافته نمونه‌هایی از آنها را می‌توان دید. در ایران نیز برای اولین بار در تهران اولین کارخانه نوآوری با نام آزادی در محل سابق کارخانه الکترود سازی آما در نزدیکی میدان آزادی بهره برداری شد.
در مشهد و به همت معاونت برنامه ریزی و توسعه شهرداری مشهد قرار است اولین کارخانه نوآوری شهر در مکان سابق کارخانه کوکاکولا و در مساحتی ۱۲ هزار متری در میدان کوثر بهره برداری شود.
زیست بوم نوآوری مشهد یک سالی است که چشم انتظار راه اندازی این فضا است و تاکنون معاونت علمی رئیس جمهور در چند بازدید از این کارخانه خواهان به بهره برداری رساندن آن در کمترین زمان است، اما تاکنون محقق نشده است.
علت به تعویق افتادن بهره برداری از کارخانه نوآوری مشهد چیست؟
حفظ، مقاوم سازی و مرمت سوله قدیمی کارخانه کوکا کولا که یک سازه آجری دارای معماری هویت دار متعلق به دهه چهل شمسی است، کار را به درازا کشاند. برآورد اولیه این بود که تنها در چند قسمت نیازمند بازسازی هستیم، اما در نهایت مجبور شدیم تمام اجرای این سازه را ضخامت سنجی و تقویت کنیم تا سازه به استحکام موردنظر برسد.
همین مسئله کار را بسیار زمان‌بر کرد. موضوع دیگری که باعث تأخیر بیشتر شد، مخازن زیرزمینی آب موجود در محل بود که در ابتدا قرار بود عایق شوند، اما این کار با موفقیت همراه نشد و مجبور شدیم مجدداً برای این مجموعه مخازنی جداگانه تعبیه کنیم. در مجموع با توجه به اینکه سازه مرمتی بود، خیلی از برنامه ریزی های اولیه ما در اجرا دچار تغییرات شد.
البته سازه جدید و محل استقرار استارت آپ‌ها و شتاب‌دهنده ها تقریباً آماده است؛ این سازه که دارای سقف‌هایی از جنس پنل‌های خورشیدی برای تبدیل انرژی به برق است، اولین سازه ایجاد شده با دیوارهای آجری پیش ساخته در کشور خواهد بود و کار نصب ضلع شرقی آن به اتمام رسیده و الان در حال نصب دیوارهای ضلع غربی آن هستیم.
با وجود اینکه برپایی اسکلت و دیوارهای مجموعه تا قبل از عید نوروز تمام خواهد شد، اما تجهیز داخل این مرکز هنوز کار دارد. داخل کارخانه نوآوری مثل یک پلتفرم ویژه است که می‌توان آن را به شکل‌های مختلف تغییر داد و همین مسئله هم محاسبات خاصی را برای طراحی سیستم‌های تهویه و برق نیاز دارد. البته سفارش معماری داخلی کارخانه نوآوری داده شده و خریدهای آن هم انجام شده است و تنها نصب آنها باقی می‌ماند.
تاکنون مسائل مختلف و غیرقابل پیش بینی در مسیر اجرای این پروژه وجود داشته، مانند شیوع بیماری کرونا که بعضی از کارگرهای ما را با مشکل روبه رو کرده یا نوسانات قیمت و لغو قراردادها از سوی چند پیمانکار، پیشبرد پروژه را با ابهاماتی مواجه ساخته است، اما با تمام این موارد امیدواریم که تا ابتدای خرداد بتوانم از این کارخانه بهره برداری کنیم.
ضرورت ایجاد منطقه فناوری در سه ضلعی دانشگاه، کارخانه و پارک ملت را تشریح کنید
انتظار ما این است که این کارخانه تبدیل به مرکز شروع کار استارت آپ‌ها و توسعه آنها به سوی ایجاد منطقه فناوری بشود. هنوز در مورد ایجاد منطقه فناوری در مشهد به توافق نرسیده‌ایم، اما در حال مذاکره با دانشگاه فردوسی هستیم تا محدوده بین کارخانه و دانشگاه و پارک ملت را به منطقه فناوری تبدیل کنیم و کم کم شرکت‌ها و کسب و کارها پیرامون این موضوع در اطراف کارخانه شکل بگیرد.
انتظار داریم که فعالیت‌های استارت آپ ها در پیرامون همین اکوسیستم به صورت مستقل رشد کند؛ زمانی این اتفاق می‌افتد که بتوانیم ارتباط بین شرکت‌های بزرگ فناور را با این محدوده برقرار کنیم.
تاکنون چند شرکت بزرگ فناور تیم فنی و دفتر خود را به مشهد منتقل کرده‌اند که اتفاق مثبتی است؛ انتظار ما این است که در این فضا شتاب دهنده‌های واقعی که می‌خواهند واقعاً با این فضا کار کنند کم کم جذب شوند، اما در حال حاضر متأسفانه شتاب دهنده‌های مختلفی در کل کشور ایجاد شده که هیچ رزومه ای نداشته و استارت آپی را تحت پوشش ندارند و به جای انجام کار تجاری، فقط دنبال جلب حمایت‌های دولتی هستند. به همین دلیل ما می‌خواهیم شتاب دهنده‌های مناسب را جذب فعالیت در این فضا کنیم و قصد داریم با شتاب دهنده‌های کاملاً خصوصی وارد همکاری شویم.
با همین نگاه پیش می‌رویم و فراخوانی داده‌ایم و قصد داریم با مجموعه‌ای وارد همکاری شویم که بتواند در چندسال اول این مرکز را با ایجاد برندینگی مناسب به خوبی به جامعه جوان و دانش آموزی معرفی و به نوعی اینجا را تبدیل به مقصدی جذاب برای فعالیت جامعه دانش آموزان مشهدی کند.
برای مدیریت این مجموعه تاکنون با سه شتاب‌دهنده مشهدی مذاکره شده است؛ در بحث مدیریت این مجموعه ما به تیمی نیاز داریم که بتواند مدریت فضا را انجام دهد تا شتاب هایی که در کارخانه مستقر می‌شوند بتوانند مدیریت محتواها را متناسب با نیازهایشان انجام دهند.
هر مجموعه مدیریتی که در نهایت در کارخانه نوآوری قرار بگیرد، باید بتواند مجموعه‌های دیگری که در کارخانه قرار می‌گیرند را مدیریت و به آنها خدمات ارائه کند تا آن مجموعه‌ها بتوانند فضای کاری مناسبی در اختیار داشته باشند.
نظر شما