زلزله‌ خیزترین کشورهای جهان/ جایگاه ایران در شاخص بلایای طبیعی

 به گزارش سرویس علمی ایمنا، روز پنجم دی ماه با هدف ارتقای دانش و آگاهی عمومی نسبت به بلایای طبیعی در سطح جامعه و کاهش اثرات ویرانگر آن‌، با عنوان "روز ملی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی" نام‌گذاری شده است. این روز مصادف با وقوع زلزله ویرانگر بم در سال ۱۳۸۲ است که در آن حادثه حدود ۲۷ هزار نفر از هموطنان جان باختند و بخش عمده شهر کاملا ویران شد. به همین منظور، یکی از شاخص‌های ارزیابی میزان آسیب‌پذیری کشورها در مقابل مخاطرات طبیعی را با عنوان شاخص ریسک جهان (World Risk Report 2019) بررسی کرده و به بررسی موقعیت ایران در بین کشورهای جهان از نظر این شاخص می‌پردازیم.

شاخص ریسک جهانی زلزله در سال ۲۰۱۹

شاخص ریسک جهانی منتشر شده در سال ۲۰۱۹، تعداد ۱۸۰ کشور  جهان را به لحاظ قرار گرفتن در معرض مخاطرات طبیعی، ارزیابی کرده و آسیب پذیری ذاتی آن‌ها را در مواجهه با این خطرات تعیین می‌کند. شاخص ریسک جهانی مبتنی بر این نظر است که خطر بروز فاجعه تنها با وقوع، شدت و مدت زمان مخاطرات طبیعی تعیین نمی‌شود، بلکه عوامل اجتماعی، شرایط سیاسی و ساختارهای اقتصادی نیز در مورد اینکه آیا یک مخاطره طبیعی تبدیل به فاجعه می‌شود یا خیر، نقش دارد.

۱۵ کشور با شاخص ریسک بالا

در میان ۱۵ کشور با شاخص ریسک بالا، ۱۰ کشور جزیره‌ای قرار دارند که بیشتر در معرض مخاطرات بالا آمدن آب دریا، طوفان و زلزله قرار دارند. از جمله این کشورها وانواتو (Vanuatu) در اقیانوس آرام، دارای بالاترین شاخص ریسک برابر ۵۶.۵۷ است و کشورهای فیلیپین، بنگلادش، کاستاریکا و برونئی نیز در میان این ۱۵ کشور قرار گرفته‌اند. ایران از نظر شاخص ریسک جهانی در زمره کشورهای کم خطر و در رتبه ۱۱۵ با شاخص ریسک ۴.۹۲ قرار دارد.

شاخص ریسک جهانی چگونه محاسبه می‌شود؟

شاخص ریسک جهان بر اساس دو پارامتر جمعیت در معرض خطر بلایای طبیعی( زلزله، سیل، توفان، خشکسالی و بالا آمدن سطح آب) و همچنین ریسک آسیب‌پذیری شامل استعداد آسیب‌پذیری (وابسته به توسعه زیر ساخت‌ها، در آمد، تغذیه شرایط اسکان و ساختار کلان اقتصادی)، ظرفیت مقابله (وابسته به دولت و مقامات، هشدار زود هنگام بلایا، خدمات درمانی و شبکه‌های اجتماعی) و وفق‌پذیری (مربوط به رویدادهای طبیعی آینده و تغییرات آب و هوا) محاسبه می‌شود. 

ایران کشور کم خطر در شاخص بلایای طبیعی

ایران در شاخص ریسک در معرض بودن بلایای طبیعی در زمره کشورهای کم خطر قرار دارد که از این حیث کشورها به پنج سطح با خطر بسیار کم، کم، متوسط، بالا و بسیار بالا تقسیم می‌شوند، اما از لحاظ میزان خطر آسیب‌پذیری در بین کشورهای با شاخص ریسک متوسط قرار دارد. در این بخش نیز کشورها از نظر ریسک آسیب‌پذیری به پنج دسته تقسیم می‌شوند .گزارش ریسک جهانی سال ۲۰۱۹، ضعف کشور ایران را در بخش آسیب پذیری مربوط به بخش‌های نبود ظرفیت مقابله و نبود ظرفیت وفق پذیری نشان می‌دهد که از این دو جنبه به ترتیب در ردیف کشورهای با ریسک بالا و متوسط قرار گرفته است.

کشورهای در معرض مخاطرات طبیعی زیاد

 کشورهایی که در معرض بالای مخاطرات طبیعی قرار دارند، الزاما میزان آسیب‌پذیری بالا و شاخص ریسک جهانی بالایی ندارند. کشورهای ژاپن، اروگوئه و شیلی از جمله کشورهای پر ریسک و در معرض بالای مخاطرات طبیعی هستند و به ترتیب در رده‌های ۹، ۱۳ و ۱۴ قرار دارند، چرا که در کناره صفحات تکتونیک قرار گرفته و خطر بروز زلزله در این کشورها زیاد است. اما این کشورها توانسته‌اند با اقدامات موثر تا حدود زیادی بر جبر جغرافیای خود غلبه کرده و از نظر آسیب پذیری در رتبه کشورهای با خطر متوسط یا کم‌خطر قرار بگیرند. ژاپن از نظر آسیب پذیری در میان ۱۵ کشور کم خطر قرار دارد و سه کشور مذکور از نظر شاخص ریسک جهانی به ترتیب در رده ۵۴، ۲۷و ۲۶ قرار دارند.

یادداشت از: حمید بهبهانی