به گزارش خبرنگار ایمنا، این اظهار نظر مهدی حجت با واکنش‌های متفاوتی از سوی کارشناسان و مسئولان میراثی مواجه شد. مسجد شیخ لطف الله قطعا درخشان ترین الماس بر روی جواهر میراث فرهنگی اصفهان است، این شاهکار معماری و هنر به عنوان جاذبه و برندی مهم برای ایران شناخته می‌شود. تمام زیبایی و شکوه این مسجدِ بدون مناره به گنبد رنگارنگ و متقارن آن است که هر چشمی را خیره می‌کند.
سال‌ها است که میراث جهانی نقش جهان با داربست آشناست و این هیولاهای آهنی تبدیل به بخشی از آن شدند. در سال‌های اخیر و با پایان رسیدن مرمت سقف ایوان عالی‌قاپو داربست‌ها به سوی دیگر میدان و گنبد شیخ لطف الله کوچ کردند تا با ابزار مرمت جانی تازه به زیباترین الماس هنر معماری نقش جهان بخشد. مرمت این مسجد با این دلیل که "ملات بین کاشی‌ها و جدار گنبد مسجد شیخ لطف الله در طول زمان طولانی رو به تخریب رفته و با ریزش کاشی‌ها همراه بود است" صورت پذیرفت.
در همان ابتدا به این نکته که وضعیت مسجد شیخ لطف الله با دیگر مساجد از جمله مسجد امام تفاوت دارد تاکید و قرار بر این شد که ابتدا دو ترک از گنبد مسجد مرمت شود. در همان زمان فریدون الهیاری گفته بود که "در مسجد امام کاشی سازی با همان شیوه‌های سبک سنتی صورت می‌گیرد و روی ترک‌ها پیاده سازی و سپس در گنبد جاسازی می‌شود اما در مسجد شیخ لطف الله کاشی‌هایی که از جنس آجرهای لعاب دار هستند بر روی زمین بازچینی و تنظیم شده و بر روی گنبد مستقر می‌شوند."
درحالی که انتظار می‌رفت گنبد شیخ لطف الله در همان ابتدا مورد بحث قرار گیرد، اما کارشناسان و صاحب نظران این حوزه ترجیح دادند که اظهار نظری نداشته باشند؛ تا اینکه پس از صحبت‌های مهدی حجت حساسیت‌ها نسبت به گنبد مسجد شیخ لطف الله و مرمت آن آغاز شد و بسیاری از کارشناسان مرمت آن را غیر اصولی عنوان کردند.
درباره مرمت مسجد با یک مصاحبه نمی‌توان نظری داد
در هفته گذشته و به دنبال جریانی که علیه مرمت گنبد شیخ لطف الله انجام گرفت افراد معدودی در این باره سخن گفتند. مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در این باره تاکید کرد"این مبحث تخصصی است و برای تبیین کامل "مرمت اصولی" که بر روی گنبد شکل گرفته باید با مدیر پایگاه جهانی نقش جهان و معاون میراث فرهنگی اداره کل صحبت شود."
الهیاری در اظهار نظر دیگری ضمن رد صحبت‌های مهدی حجت معتقد است که "استادان برجسته‌ای بر روی گنبد این مسجد کار می‌کنند و افراد ناشی نیستند که از موادی استفاده کنند تا رنگ کاشی عوض شود. بخشی از آنچه به عنوان تغییر رنگ برداشت می‌شود، به خاطر پاکسازی و بندکشی‌های انجام‌شده است. کاشی قسمت‌های دیگر بند ندارد و به همین خاطر پررنگ به نظر می‌رسد."
وی همچنین از کارشناسان و بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی کشور خواسته تا پس از بازدید از گنبد مسجد درباره مرمت آن نظر دهند. الهیاری خاطرنشان کرده که به صورت گذری نمی‌شود درباره مرمت گنبد نظر داد و باید با در نظر گرفتن تمام ابعاد در خصوص آن صحبت کرد.
درحال حاضر نظر تخصصی نمی‌توان داد
در طی این مدت از سوی برخی استادکاران نظرات گوناگونی درباره مرمت گنبد شده است، نظراتی که گاه رنگ و بویی کارشناسی و گاه با غرض ورزی همراه بوده‌اند. در این بین آن چیزی که مسلم بوده، آن است که بدون دیدن گنبد از نزدیک نمی‌توان نظر کارشناسی داد. بسیاری از کارشناسان و اساتید دانشگاه نیز به دلیل ندیدن گنبد از فاصله نزدیک از اظهار نظر درباره مرمت آن امتناع کردند.
در همین رابطه عیسی اسفنجاری، عضو هیئت علمی دانشگاه هنر و معاون پژوهشی دانشکده حفاظت و مرمت این دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا به دلیل اینکه هنوز نتوانسته گنبد را از نزدیک مشاهده کند، صحبتی درباره مرمت آن نکرد و گفت که از دور نمی‌توان درباره مرمت گنبد شیخ لطف‌الله قضاوت کرد چنین سخنی جنبه علمی نخواهد داشت.
این استاد دانشگاه در صحبت دیگری سوالی مهم را مطرح کرد و آن این بود که "آیا صلاح بود همه کاشی‌های گنبد پایین آورده و از نو نصب شود؟ آیا نمی‌شد با هزینه کمتر پول و انرژی و با حداقل دخالت، کاشی‌های آسیب‌دیده این گنبد را به‌صورت موضعی مرمت کرد؟" وی این مرمت را به ترمیم فرشی تشبیه کرد که به جای رفو آن، تار و پود از هم جدا شدند.
در پاسخ به این سوال پیش‌تر ناصر طاهری، معاون میراث فرهنگی اصفهان گفته بود که "درباره مسجد شیخ لطف‌الله دقت کردیم و گفتیم که به سمت نوسازی کاشی‌ها نروند بلکه آن را مرمت کنند؛ به این شکل که کاشی‌ها از روی گنبد برداشته و شماره‌گذاری و در قالب سوار شدند. قسمت‌های از بین رفته و شکسته را بازسازی کردیم و اکنون بیشتر کاشی‌های گنبد همان کاشی‌های قبلی هستند و درصد کمی از آن دوباره ساخته‌شده است."
مرمت مدرن یا خرابی
استاد رضایت، استادکار شناخته شده‌ای در حوزه مرمت است که مرمت گنبد شیخ لطف الله را عهده دار است. وی در تاریخ ۲۴ آذرماه ۱۳۹۷ و در نشستی تخصصی در دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان، مراحل مرمت گنبد را اینگونه شرح داده بود: "طی مرمت تصمیم بر آن شد تا از همان کاشی‌های اصل صفوی گنبد استفاده شود و تنها کاشی‌های فرسوده با کاشی جدید تعویض شوند. دومین اقدام نیز برداشت طرح کاشی کاری، شماره گذاری، برچیدن پوسته کاشی، پاکسازی ملات پشت کاشی‌ها و پیاده کردن طرح بر روی قالب تهیه شده است. سپس طرح کاشی کاری به هشت ترک تقسیم خواهد شد و تعداد قطعات هر بخش نیز ۳۵هزار قطعه خواهد بود."
در ادامه وی مراحل دیگر مرمت یعنی پاکسازی پوسته اصلی گنبد و پالانه کردن آن و نحوه اتصال پوسته کاشی کاری به بدنه اصلی گنبد را توضیح داد. از نکات مهم مورد تاکید اساتید در این جلسه ضعف در پیوند بین پوسته کاشی و بدنه اصلی گنبد به ویژه پالانه کردن بود که باعث تشدید پدیده سرخوردگی در سطح گنبد می شود.
این توضیحات بسیار قبل‌تر از آغاز مراحل مرمت گنبد در آکادمیک‌ترین فضای مرمتی ایران یعنی دانشگاه هنر اصفهان مطرح شد. برخی از اساتید این دانشگاه استاد رضایت را به عنوان یک مرمت گر قدیمی شناخته و قبول دارند، البته آن‌ها تاکید می‌کنند که گنبد را از نزدیک ندیدند و در نتیجه نمی‌توان نظری در مورد نتیجه کار داد. سبک جدید مرمتی که در مسجد انجام شده به ضم یکی از اساتید دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر، سبک "مرمت مدرن" بوده و به گونه‌ای عمل شده که کمترین تخریب و بازسازی انجام شود.
در این میان سوال بزرگی که برای دوستداران ایران و میراث تمدنی آن مطرح شده این است که آیا انتقاد از مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله با غرض ورزی بیان می شود یا اینکه دلسوزان این حوزه با علم بر اینکه مرمت، زیباترین گنبد جهان را "خراب" کرده، مواجه‌اند؟ دوراهی که راه درست آن را اظهار نظر کارشناسان تخصصی این حوزه نشان می‌دهند که تاکنون از این مسئولیت مدنی سر باز زدند.
گزارش از: یزدان روحانی_ خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما