به گزارش خبرنگار ایمنا، نخستین کلنگ کاوشهای باستانشناسی در ایران را «ویلیام کنت لوفتوس» انگلیسی در سالهای ۱۸۴۹ تا ۱۸۵۱ میلادی در ویرانه‌های شوش پایتخت باستانی عیلام بر زمین زد. این تاریخ رامی‌توان سرآغاز فعالیت‌های میدانی باستانشناسی در ایران دانست.
مطالعه میراث گذشتگان و آثار تاریخی و باستانی در جهت شناسایی هویت ملی و بازسازی فرهنگهای باستانی را باستان شناسی گویند. آشکار سازی گذشته هر جامعه از جهت مسائل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و یا مذهبی بر عهده علم باستان شناسی است. پیشینه های تاریخی هر کشوری و میراث آن زمینه ای برای جذب توریست است.
باستان شناس با بدست آوردن شواهد لازم از طریق بررسی ، پژوهش و کاوش در نقاط مختلف جهان که روزی محل تردد، سکونت یا هر نوع فعالیت انسانی بوده است سعی می کند تا گذشته را براساس یافته‌های خود بازسازی کند. باستان شناس می تواند در یک زمینه جغرافیایی خاص ( مانند ایران شناسی)، یا یک دوره تاریخی خاص (مانند دوره هخامنشی) و یا یک نوع اشیای باستانی (مانند سفالگری) تخصص داشته باشد.
باستان شناسی علمی است که درباره انسان و جوامع انسانی در گذشته مطالعه می کند. سوالاتی که اکثرا از هر باستان شناس می‌شود، حول محور کشف گنجینه های زیر خاکی یا تعیین قیمت اشیای در دست مردم است . جعفر جودکی معتقد است که "با وجود اینکه بیشتر از یک قرن از حضور جدی رشته باستان شناسی به شکل جدی در ایران می گذرد، ولی تاکنون آشنایی با این رشته در بین عموم مردم بسیار ناچیز است. بارها باستان شناس را گنج یاب یا عتیقه شناس فرض کرده اند"
این باستان شناس در گفتگو با خبرنگار ایمنا، اظهار کرد: در میان مردم تعریف درستی از باستان شناسی و باستان شناس وجود ندارد و به همین خاطر سعی می شود به طور ساده تعریفی از باستان شناسی و باستان شناس و گرایش های متعدد باستان شناسی و ارتباط آن با علوم دیگر مطرح شود.
جودکی در مورد این سوال که باستان شناسی چیست، گفت: با وجود اینکه بیشتر از یک قرن از حضور جدی رشته باستان شناسی به شکل جدی در ایران می گذرد، ولی تاکنون آشنایی با این رشته در بین عموم مردم بسیار ناچیز است. بارها باستان شناس را گنج یاب یا عتیقه شناس فرض کرده و اکثر سوالاتی که از هر باستان شناس صورت می گیرد، بر حول محور کشف گنجینه های زیر خاکی یا تعیین قیمت اشیا در دست مردم است . گاهی وقت ها یک یافته باستان شناسی می تواند انقلابی در سایر علوم بوجود آورد. جایگاه رشته باستان شناسی و نقش آن در توسعه پایدار کشور مورد غفلت واقع شده است.
باستان شناسی، کلید خروج کشور از بیکاری و رکود
این پژوهشگر با بیان اینکه رشته باستان شناسی از چنان گستردگی و توسعه ای بر خوردار است که در یک تعریف ساده نمی گنجد، تصریح کرد: این رشته بسیار ارزشمند به شاخه های فرعی و تخصصی مختلفی تقسیم می شود و اگر بخواهیم تعریفی ساده از باستان شناسی داشته باشیم، باید گفت علمی است که درباره انسان و جوامع انسانی در گذشته مطالعه می کند؛ یا به عبارتی دیگر باستان شناس بر اساس آثار باقی مانده از انسان و جامعه انسانی از گذشته تا به حال بررسی می کند و باید بتواند با دقت وقایع نگاری کرده و این توانایی را داشته باشد تا تغییرات فرهنگی را در طول زمان بررسی و برای استفاده از نتایج حاصله در ساخت و پرداخت جامعه آینده، به عنوان یکی از اساسی ترین اصل ها، در دسترس علاقه مندان قرار دهند.
مولف کتاب سیمای سیمگون ساسانی در ادامه در تعریف "باستان شناس" این گونه توضیح داد: باستان شناسان فرهیختگانی هستند که مطالعات خود را بر اساس آثار و مدارک به دست آمده در نتیجه بررسی ها و کاوش های مختلف برای شناخت فرهنگ و تغییرات فرهنگی در جوامع مختلف و در مقاطع زمانی مختلف انجام می دهد.
وی ادامه داد: یک باستان شناس یک هنرمند است؛ گاهی آنچنان باید در اثر در حال کاوش عمیق شود که هر خشت وهر تکه کوزه وقطعه استخوان را وادار به سخن کند. گاهی یک باستان شناس باید دقتی معادل یک جراح در کاوش ها داشته باشد وآنچنان ظرافتی به خرج دهد که شاید در جراحی کمتر بکار رود.
جودکی با بیان اینکه باستان شناسان از سالم ترین و وفادارترین افراد نسبت به حفظ حراست از میراث فرهنگی چه میراث مادی وچه میراث معنوی هستند، گفت: به جز دوران کوتاهی، اکثر حکومت ها نسبت به میراث فرهنگی کم توجه یا بی توجه بوده اند؛ به همین خاطر در قرارداد ها، مخصوصا زمان قاجار از متن توافق نامه ها عرق شرم بر پیشانی هر ایرانی می نشیند که چه آسان وبدون کوچکترین عرق ملی تاریخ وهویت یک ملت را به بهایی ناچیز به بیگانگان فروخته اند، اما از طرفی با این اتفاق میراث فرهنگی حفظ و حراست شد و از یک جنبه باید شکر گزار بود که حداقل این اشیا به بهترین وجه در موزه های معتبر دنیا نگهداری می شوند و در معرض نابودی نیستند چراکه با توجه به میزان بودجه ای که برای حفظ و حراست میراث فرهنگی تخصیص می یابد توان نگه داری آن ها را نداشتیم و باید فاتحه اکثر آنها را می‌خواندیم.
این باستان شناس در پاسخ به این سوال که از آنجا که به واسطه جایگاه ویژه اشیا و آثار بجامانده از گذشته، همواره نیاز به بهره گیری از زیر ساختهای دولتی هستیم، اما با توجه به گستردگی آثار، آیا وقت آن نرسیده که به راهکارهایی به غیر از بهره گیری مستقیم از بودجه دولتی هم فکر کنیم؟ گفت: بخش خصوصی سالم می تواند مهمترین نقش را بازی کند. همانطور که اکثر کشورها این مسیر را رفته اند. سازمان میراث فرهنگی فقط می تواند سیاست گذاری کند. ایجاد تشکل‌هایی از دانش آموختگان رشته های مرتبط با میراث فرهنگی درقالب بخش خصوصی، دادن تسهیلات کم بهره به این بخشها، هم بیکاری در این بخش را منفی خواهد کرد وهم حفاظت آثار را تضمین می کند و هم رونق بخش گردشگری را در پی خواهد داشت.
وی ادامه داد: جایگاه رشته باستان شناسی و نقش آن در توسعه پایدار کشور مورد غفلت واقع شده ومتاسفانه از طرف مسئولان وبرنامه نویسان کشور از این پتانسیل عظیم بهره چندانی برده نشده است.شاید برایتان سوال باشد که این چه پتانسیل عظیمی است که میتواند باعث توسعه شود؟ باید گفت که هر فصل کاوش وهر بنای باستانی یا هرشی کاوش شده میتواند تبدیل به یک منبع درامد پایدار و گسترش موزه ها و جذب گردشگر گردد وحتی در بلند مدت کشور ما را بی نیاز از نفت بعنوان یک منبع زوال پذیر باشدوبه جرات می توان گفت نگاه درست به باستان شناسی ومیراث فرهنگی وگردشگری کلید خروج کشور از بیکاری ورکود است.
وی خاطرنشان کرد: امیدواریم شرایطی مهیا شود که بتوانیم بزرگترین موزه ها را در کشورمان دایر کنیم وتمامی اشیایی که متعلق به ایران عزیزمان است را در بالاترین سطح کیفیت نگهداری کنیم. میراث فرهنگی میتواند بالا ترین درآمد را برای کشور بدست آورد واز این ثروت خدادادی که حاصل تلاش هزاران ساله نیاکان است به بهترین وجه بهره ببریم. اولین قدم ها در این راه آگاهی بخشی در جامعه و همچنین حفظ این آثار توسط خود مردم است که امیدوارم انجام گیرد.
باستان شناسی رشته ای جوان و نوپا است
در حالی که در چند سال اخیر کشور هایی از جمله مصر، با بهره گیری از تکنولوژی های روز، در جهت کسب رونق اقتصادی و جذب گردشگر دست به اکتشافات گسترده باستان شناسی زده اند، باستان شناسی در کشور ما هنوز یک رشته نو پا و جوان است و علی رغم وجود باستان شناسان خبره و توانمند، در کشور ما هنوز جایگاه خود را پیدا نکرده است. مصر در این راستا قصد دارد بزرگترین موزه باستان شناسی جهان را با ۵۰ هکتار زیر بنا در سال جاری افتتاح کند. از دلایل مهجور ماندن رشته باستان شناسی در کشور را می‌توان بی‌توجهی مسئولان و برنامه ریزان کشور و کمبود امکانات در این بخش برای آموزش دانشجویان باستان شناسی و همگامی با اطلاعات روز دنیا را برشمرد.
رقیه سلطانی لشکناری، دکترای باستان شناسی در گفتگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه یک باستان شناس باید دانش نقشه برداری و کامپیوتر برای شبیه سازی مکان های باستانی، آشنایی با زبان انگلیسی و توانایی نوشتن گزارشات را داشته باشد، اظهار کرد: یک باستان شناس باید توانایی کار تیمی و کار با اینترنت، طراحی برای طراحی سفال و همچنین اطلاعات تاریخی جغرافیایی در مورد ایران و کشورهای همسایه داشته باشد و مهم تر از همه به این رشته علاقه داشته باشد.
وی ادامه داد: در کل میتوانیم بگوییم کار باستان شناسان در رابطه با محوطه تاریخی سه مرحله دارد که شامل کشف و شناسایی مکان های آثار باستانی؛ کاوش وحفاری منطقه استخراج کردن اطلاعات و در آخر کار تنظیم اطلاعات محوطه است.
عضو انجمن میراث معنوی استان تهران در پاسخ به این سوال که آیا باستان شناسی توانسته آنطور که باید در کشور ایران جایگاهش را پیدا کند؟ گفت: خیر؛ متاسفانه باستان شناسی ما هنوز یک رشته نو پا و جوان است و علی رغم وجود باستان شناسان خبره و توانمند در کشور ما هنوز جایگاه خود را پیدا نکرده است و در اکثر دانشگاه های کشورمان شرایط و امکانات لازم برای تربیت دانشجویان توانمند نداریم و اکثر این دانشگاه ها از نظر امکانات مادی در زمینه آموزش باستان شناسی ضعیف هستند.
این مولف کتب تخصصی باستان شناسی در مورد موانعی که باستان شناسی در ایران با آنها روبروست گفت: مواردی مانند بی‌توجهی مسولین و برنامه ریزان کشور و کمبود امکانات در این بخش برای آموزش دانشجویان باستان شناسی و همگامی با اطلاعات روز دنیا را می‌توان گفت.
ریشه همه تخریب‌ها قصور در بخش آموزش کشور است
محمد کریم متقی، عضو "اندیشکده مرمتگران آثار و ابنیه ایران" در گفتگو با خبرنگار ایمنا گفت: بدون شک باستان شناسان و مرمتگران ایران از نظر دانش و مهارت، خلاقیت و استعداد نه تنها کمتر از دیگر کشورها نیستند بلکه برتر هم هستند. اما دنیا در یکصد سال گذشته با مدد گرفتن از تکنولوژی و ابزارهای مدرن پیشرفت چشمگیری کرده است و این عزیزان ما در کشور چه در مراکز علمی مانند دانشگاهها و چه در ارگانهایی مانند سازمان میراث فرهنگی از اینگونه ابزارها محرومند. یک نمونه آن استفاده از ماهواره است. دستگاهها سالیابی و میکروسکوپهای پیشرفته در اختیار همه مراکز نیست. اکثرا باستانشناسان برای شناسایی و آنالیز برخی یافته هایشان را به خارج ارسال میکنند.
این کارمند "موزه هنر فرالین " در دانشگاه ویرجینیا ، ادامه داد: البته این نکته را بگویم که دلیل اصلی آن، کم توجهی مسئولان نظام آموزشی است. ما باید به زبان انگلیسی به عنوان راه ارتباط با دنیای مدرن نگاه کنیم. البته زبان فارسی در درجه اول و دوم انگلیسی، بطوریکه از نان شب برای دانشجویان واجب‌تر است. حال که کشورمان از آن امکانات پیشرفته برخوردار نیست. نباید دست روی دست گذاشت. برای دسترسی به دانش و تکنولوژی کشورهایی مانند چین و کره عمدا دانشجو به کشورهای دیگر میفرستند تا بتوانند چه از طریق تصویر و فیلم و چه از طریق نظریات و کتب ، به آخرین تولیدات و ابداعات و مطالب و ایده ها دست یابند.
وی افزود: ما در کشور میتوانیم مرکزی برای خدمات رسانی به مراکز آموزشی ایجاد کنیم. تا این بخش بتواند با آموزش دانشجویان ما را همگام با کشورهای پیشرفته تربیت کند. شرط اول آن هم مسلط شدن به زبان آنهاست. شرط دوم مسلط شدن به دانش آنهاست.
متقی که تدریس در دانشگاهها و دوره تخصصی یونسکو را درکارنامه خود دارد تصریح کرد: این مورد دردناکترین بخش حوزه میراث فرهنگی بمعنی عام کلمه است. باستانشناسان، مرمتگران، معماران و همه رشته های جامعه ، به نحوی از این ضعف متضرر می‌شوند.ریشه همه این تخریبهای موجود در بافت تاریخی، بافتهای طبیعی (جنگلها، سواحل رودخانه و دریا، کوهها و...) نتیجه این قصور بخش آموزش کشور است. البته سایر موارد هم است که بمراتب کمرنگ ترند.
کارشناس ارشد سابق میراث فرهنگی اصفهان ادامه داد: در کشور ما به دلایل مختلف هیچ رشته ای در جایگاه خودش نیست. مانند کلاف هایی که باز شده باشد با رنگهای مختلف روی هم تلانبار شده است و امکان فعالیت شفاف ، راحت و اصولی غیر ممکن شده است. بورکراسی(کاغذ بازی) گاهی آمیخته به زد و بند، پارتی بازی، دور زدن و مهمتر از همه حفاریهای غیر مجاز با بیل مکانیکی یک نمونه آن است. چطور می توانیم از میان این کلافها هر رشته را جدا کنیم.
وی خاطرنشان کرد: با این وجود باید اقرار کنم جوانان ما با دارا بودن هوش و خلاقیت این پتانسیل را دارند به همه این مشکلات فائق آیند و می‌توانند به نظام آموزشی نظم بدهند. اگر زمینه و امکانات اولیه برایشان فراهم شود آنها با کار گروهی و نظم و مدیریت و با بکارگیری دستگاههای مدرن و شیوه های نوین قادرند ضمن رسیدن به جایگاه خودشان در کشور و دنیا کشورمان را بعنوان یکی از کشورهای مطرح و صاحب سبک در باستان شناسی و مرمت معرفی کنند.
گزارش از: مهشید بهزادی_خبرنگار فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما