به گزارش گروه علم و فناوری خبرگزاری ایمنا، امروزه رایج‌ترین نوع این ابزار، ساعت آفتابی افقی است که متشکل از یک صفحه افقی و شاخص در جهت قطب شمال سماوی است که روی صفحه افقی این نوع از ساعت آفتابی، خط‌های ساعت را رسم می‌کنند اگر این ابزار در جهت نصف‌النهار محل قرار گیرد، انطباق سایه شاخص روی هر یک از خط‌های صفحه ساعت، تعداد ساعت‌های سپری شده از طلوع خورشید را نشان می‌دهد.
با توجه به اهمیت ساعت‌های آفتابی و شناخت انواع و اقسام این ساعت‌ها مرکز نجوم ادیب سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان کارگاه آموزش و ساخت ساعت آفتابی "مُکحُله" با حضور اساتید برجسته دکترحمیدرضا گیاهی یزدی و پویان رضوانی را تیرماه جاری برگزار کرد.
تلاش منجمان اسلامی و ساخت ساعت‌های آفتابی
دکتر حمیدرضا گیاهی یزدی، متخصص نجوم اسلامی از فرانسه و مدیرگروه تاریخ علم بنیاد دایره المعارف اسلامی در این کارگاه با بیان اینکه منجمان دوره اسلامی از نخستین سده‌های هجری قمری به طراحی و ساخت ساعت آفتابی همت گماشتند، افزود: در این زمینه رساله‌های مختلف و مهمی نوشته شده که در این بین می‌توان به آثاری مانند افراد المقال فی امرالظلال تالیف ابوریحان بیرونی، جامع المبادی و الغایات فی علم المیقات تالیف مراکشی اشاره کرد.
وی با اشاره به انواع مختلف ساعت‌های آفتابی، بیان کرد: در نجوم اسلامی با توجه به تغیر طول شاخص در مدت روز ساعت‌های آفتابی متعددی را می‌ساختند و از آن برای زمان‌سنجی استفاده می‌کردند.
ساعت آفتابی افقی ساده‌ترین نوع ساعت‌های آفتابی
گیاهی یزدی بیان کرد: ساعت آفتابی افقی ساده‌ترین نوع ساعت‌های آفتابی به شمار می‌رود که از آن برای زمان سنجی بهره می‌بردند اما این دست ساعت‌ها به دو نوع نابرابر و برابر تقسیم می‌شدند.
وی ادامه داد: مهمترین نوع ساعت آفتابی افقی در رساله فی الرخامات الفقیه ابن هیثم که در قرن ۴ نگاشته شده که در این نوع ساعت آفتابی شاهد تقسیم‌بندی‌های دقیق‌تر و درجه‌بندی آن هستیم.
گیاهی یزدی با بیان اینکه در کتاب جامع المبادی مراکشی نوعی ساعت آفتابی افقی با بهره‌مندی از یک جدول زمان‌بندی آمده، تصریح کرد: در این نوع ساعت آفتابی که از مقادیر عددی خوبی برخوردار بود شاخص سایه را برای نماز عصر مشخص می‌کنند.
وی با اشاره به ساعت سنگی به جامانده از ابن صفار که در بین سال‌های چهارم و پنجم هجری در قرطبه ساخته شده، گفت: در طول سالیان سال، ساعت‌های آفتابی دستخوش تغییرات متعددی شدند که در ساعت‌های افقی صفحه این ساعت موازی با افق است و شاخص آن با صفحه ساعت، زاویه ای برابر با عرض جغرافیایی محل می سازد. از سوی دیگر در ساعت‌های عمودی صفحه ساعت عمود بر سطح افق است که اگر صفحه ساعت رو به یکی از جهت‌های جغرافیایی باشد، به آن ساعت عمودی مستقیم می‌گویند و اگر رو به جهت خاصی نباشد، عمودی غیرمستقیم است.
ساعت‌های آفتابی عمودی و ساخت آن در دیوار مساجد
گیاهی یزدی با بیان اینکه از برخی ساعت‌های آفتابی عمودی که در دیواره مساجد برای تعیین ظهر شرعی استفاده می‌کردند، افزود: این در حالی است که همواره این مسئله وجود داشت که آیا دیواری که ساعت بر روی آن قرار دارد رو به جنوب است یا خیر که بعدها در قرن ۹ هجری این مسئله به راحتی حل شد.
شهر اصفهان و ساعت‌های آفتابی فراوان
وی با اشاره به اینکه شاخص آفتابی دوگانه در مسجد جامع اصفهان، گفت: شهر اصفهان به لحاظ قدمت تاریخی و توجه صفویه به ساخت این ساعت‌ها یکی از شهرهای مملو از ساعت‌های آفتابی بوده که حتی برخی از آنها ناشناخته مانده است.
گیاهی یزدی با تأکید بر لزوم تحقیق و پژوهش بر روی ساعت‌های آفتابی، بیان کرد: ۴ تا ۵ میلیون نسخه خطی در دنیا از تمدن ایران نگاشته شده که برای به دست آوردن آنها نیازمند شناخت تاریخ علم و تحقیق در این زمینه هستیم.
نظر شما