به گزارش ایمنا، کاخ عالی قاپو در زبان ترکی به معنی «درگاه بلند» ساختمانی است که در واقع درب ورودی دولتخانه صفوی بوده است و در ابتدا شکلی ساده داشته و به مرور زمان و در طول سلطنت شاه عباس طبقاتی به آن افزوده شدند و در زمان شاه عباس دوم ایوان ستوندار به آن افزوده شد. این بنا در ضلع غربی میدان نقش جهان و روبروی مسجد شیخ لطفالله واقع شدهاست. ارتفاع آن ۴۸ متر است و ۶ طبقه دارد که با راهپلههای مارپیچ میتوان به آنها رسید. آنچه باعث شده عالی قاپو در زمره آثار باشکوه و بسیار نفیس عصر صفوی قرار گیرد، مینیاتورهایی است که کار هنرمند معروف عصر صفوی "رضا عباسی" است و همچنین گچبریهای آخرین طبقه کاخ عالی قاپو است که تالار آن «اتاق موسیقی» یا «اتاق صوت» نیز نامیده میشود. این بنا پس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان توسط شاه عباس اول به عنوان مقر و دولتخانه حکومتی سلاطین صفوی شروع به ساخت شد. این کاخ طی ۵ مرحله معماری و در زمان جانشینان شاه عباس اول بخصوص شاه عباس دوم و شاه سلیمان بین ۷۰ تا ۱۰۰ سال ادامه و تکمیل شد. حتی به دلیل وجود کتیبهای بخط نستعلیق در زمان شاه سلطان حسین آخرین پادشاه صفوی، تزئینات طبقه سوم اضافه یا مرمت شده است. کتیبه یا سند مستندی مبنی بر عنوان نام معمار بنا در دست نیست ولی به احتمال زیاد معمار بنا یکی از استادان و معماران مهندس معروفی چون استاد علی اکبر اصفهانی یا استاد محمدرضا ابن استاد حسین بنای اصفهانی دو معمار مشهور مساجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف الله بوده است.
قاپو یا قاپی در زبان ترکی به معنی در، درگاه و ورودی است و عالی به معنی باشکوه، بزرگ و با ارزش است. گفته میشود که در اصلی بنا را شاه عباس از نجف و مقبره علی بن ابی طالب به این مکان انتقال دادهاست. کتیبه بالای سردر ورودی با عنوان "انا مدینه العلم و علی بابه" حساب ابجد نام علی را نشان می دهد.
تزئینات خارجی بوسیله آجر که در لچکها(قسمت های هلالی در بالای هر ورودی) بوسیله کاشی هفت رنگ و تزئینات و خطوط اسلیمی میباشد و تزئینات داخلی بوسیله نقوش زیبای گل و بته و شکارگاه و حیوانت و پرندگان بر روی گچ (لایه چینی و کشته بری) و یا مینیاتورهای تصویری ایرانی(به سبک نقاشیهای رضا عباسی) و خارجی (توسط نقاشان اروپایی که در زمان شاه سلیمان در دربار صفوی حضور داشتند به سبک نقاشی اروپایی به سبک توسط نقاشان معروفی مانند آنژل ولوکار) خلق شده اند.
کاخ عالی قاپو در 5 مرحله ساخته شده است؛ مرحله اول، ساخت بنا تنها به عنوان ورودی سایر بناها و مجموعه کاخهای سلطنتی است. مرحله دوم، گسترش بنا و اضافه نمودن طبقات فوقانی که به دلیل گسترش پایتخت و افزایش جمعیت شهری و با اهمیت جلوه دادن مقر حکومتی احساس شد به انجام رسید که بدین منظور طبقات سوم و چهارم و نیم طبقه پنجم اضافه شدند. مرحله سوم، تکمیل ساختمان برجی شکل کاخ با اضافه نمودن آخرین طبقه(معروف به سالن موسیقی) است. مرحله چهارم با اضافه نمودن یک ایوان به سمت میدان نقش جهان با هدف افزایش طول کاخ انجام شد و مرحله پنجم نیز اضافه نمودن ۱۸ ستون به ایوان یا فضای ایجاد شده مرحله قبل بعلاوه ایجاد پلههای شاهی و ساخت و تکمیل سیستم آبرسانی بنا جهت انتقال آب به طبقات به خصوص حوض مسی ایوان بوده است.
این کاخ در حال حاضر دارای سه دستگاه پله، شامل دو دستگاه پله مارپیچ بصورت قرینه در قسمت غربی ساختمان و یک دستگاه پله بصورت پلکانی(بصورت چند پله و اتاقهای بین راه به شکل زیگزاگی) معروف به پلههای شاهی که به منظور تشریفات ساخته شدهاست. با ۹۴ پله به طبقه آخر منتهی می شود. بازدید کننده برای رفع خستگی نیز می تواند در هر طبقه از آن خارج شده و در بالکن های موجود درغرب هر طبقه کاخ توقف نموده و مجدداً بالا رود.
بنای عالی قاپو با ارتفاعی حدود ۴۸ متر تا کف بازار بلندترین کاخ چند طبقه تا چند دهه اخیر در شهر اصفهان بودهاست. بدلیل اضافات و الحاقات معماری در هر سو نمایی متفاوت دارد به طوری که از جلو بنا از میدان نقش جهان ۲ طبقه از پشت ساختمان ۵ طبقه، از طرفین بنا ۳ طبقه و با احتساب طبقه همکف بعنوان اولین طبقه، در کل ۶ طبقه است.
کاخ عالیقاپو دارای آستانهای است از جنس مرمر که در تکریم و اجلال پادشاه سهم عمدهای دارد و عابرینی که میخواهند بدون شرفیابی به خدمت شاه برسند در آنجا به زمین میافتند و آستانه را میبوسند بنابرین همه سعی میکنند کفششان به آستانه نخورد وگرنه نگهبان آنان کتک جانانهای میزند.
این کاخ دارای پنج در ورودی بوده است که مهمترین آنها به نام عالیقاپو، مشرف به میدان امام است و سایر درها عبارت بودند از در چهار حوض در قسمت شمال، در شاهی مشرف به دروازه شهر(معروف به دروازه دولت) در مغرب، در حرمسرا و در جبهخانه که موسوم به در مطبخ بوده است.
شاردن در مورد عالیقاپو مینویسد: «این کاخ، بزرگترین کاخی است که میتوان در پایتختی مشاهده کرد. این کاخ به خاطر درب بزرگ رو به میدان آن، به عالیقاپو مشهور بوده و مردم احترام خاصی برای آن قایل بودهاند. اعتقاد و باورهای مردم بر این بوده که درب مزبور از نجف اشرف و از مقبره حضرت علی بن ابیطالب(ع) به اینجا آورده شده و به همین جهت، به نام عالیقاپو(باب عالی) نیز نامیده شدهاست». در زمان شاه عباس اول، ایرانیان این درب را مقدس میدانستند و هرکس که پای خود را روی آن میگذاشت، مجازات میشد. کسانی که مورد لطف شاه قرار میگرفتند، با تشریفات خاصی مقابل درب قصر آمده و آن را میبوسیدند و با صدای بلند، عظمت و قدرت شاه را از خداوند مسالت میکردند. شخص شاه نیز به جهت احترامی که برای آن قایل بود، هیچگاه از مقابل آن سواره عبور نمیکرد. این درب یکی از مکانهای بستنشینی و تحصن بوده که متحصنین را به غیر از شخص شاه، کس دیگری نمیتوانست از آنجا خارج کند.
از ویژگیهای کاخ عالی قاپو اینست که به هر نمای بیرونی آن نگاخ کنیم تعداد طبقات متفاوتی را برای ساختارش به نمایش می گذارد. از نمای ضلع شرقی، دو طبقه از، نمای ضلع غربی پنج طبقه و از طریق راه پله ویژه ملاقاتهای شاهانه، هفت طبقه نشان می دهد. در سال ۱۰۵۳ هجری قمری در زمان سلطنت شاهعباس دوم، تالاری با ۱۸ ستون چوبی به ارتفاع ۱۰ متر به طبقه سوم کاخ عالیقاپو اضافه شد. ستونهای الحاقی با آئینه پوشیده گردیده و سقف آن با صفحات بزرگ نقاشی تزئین یافت. دیوارهای تالار دارای دو پوشش تزئینی است که اولی در زمان شاه عباس دوم و دومی در زمان شاه سلطان حسین به آن الحاق شدهاست. در میان تالار، حوضی مسی با طول 7 و عرض 5 متر و عمق ۶۰ سانتی متر وجود دارد. منبع نیز در ارتفاع ۵ متری حوض قرار دارد و دارای فوارهای است که از مرمر و مس ساخته شده است.
شاه و میهمانانش از تالار همین عمارت، مناظر، چوگان، چراغانی، آتشبازی و نمایش های میدانی را تماشا می کرده اند. این قصر که "دولتخوانه مبارکه نقش جهان"، "قصر دولتخوانه" و "تالار عالی مکان" نیز نامیده میشده، نمونه منحصر به فردی از معماری کاخهای عهد صفوی است. وسعت این تالار ستوندار حدود ۴۸۰ مترمربع است و کف ایوان بین ستونها با تیرهای چوبی، شناژبندی شده و به استحکام بنا افزوده است. از ایوان کوچکی که پشت این تالار است گنبد زیبا و ساده توحیدخانه نمایان است.
یکی دیگر از زیباترین فضاهای موجود در این کاخ، تالار موسیقی با گچبریهایی زیبا در طبقه ششم است. وسعت بخش مرکزی تالار موسیقی که به شکل چلیپا طراحی شده، حدود ۶۳ مترمربع است. این فضای دلنشین دارای ظرافت هنری خاصی است و فضاهای مجوف در داخل مقرنسها به اشکالی گوناگون شامل ظروف مختلف به شکل نیمرخ ، از گچ ساخته شدهاند ، علاوه بر جنبه تزئینی، نقش اکوستیکی نیز ایفامی کند که «فرد ریچاردز» ، نقاش معروف، درباره تزئینات گچبری این اتاق مینویسد که «… این تورفتگیها مانند قطعات مختلف پازل با تناسب خاصی کنار یکدیگر قرار گرفتهاند».
کلمات و مصراعهائى از اشعار منقوش بر دیوار عمارت عالى قاپو که از تعمیرات یا اضافات دوره شاه سلطان حسین حکایت می کند و هنوز قابل خواندن است.
صائب تبریزی در پایان بنای این تالار قصیده قرایی سروده و تقدیم به شاه عباس نموده که ابیاتی از آن اینچنین است:
"منت ایزد را که از لطف خدای مستعان
عالم افسرده شد از باد نوروزی جوان
جوهر تیغ شجاعت، شاه عباس آنکه هست
نور عالمگیری از سیمای اقبالش عیان
چون شد از تعمیر دلها فارغ از توفیق حق
کرد تالار فلک قدری بنا در اصفهان
گرچه چندین نقش موزون داشت در هر گوشه ای
زین عمارت شد بلند آوازه “نقش جهان”
تا بود خورشیدِ تابان، شمسه ی طاق سپهر
جلوه گاه سایه ی حق باد این عالی مکان"
12168/135/10
کانال اطلاع رسانی: https://telegram.me/imnanews
قاپو یا قاپی در زبان ترکی به معنی در، درگاه و ورودی است و عالی به معنی باشکوه، بزرگ و با ارزش است. گفته میشود که در اصلی بنا را شاه عباس از نجف و مقبره علی بن ابی طالب به این مکان انتقال دادهاست. کتیبه بالای سردر ورودی با عنوان "انا مدینه العلم و علی بابه" حساب ابجد نام علی را نشان می دهد.
تزئینات خارجی بوسیله آجر که در لچکها(قسمت های هلالی در بالای هر ورودی) بوسیله کاشی هفت رنگ و تزئینات و خطوط اسلیمی میباشد و تزئینات داخلی بوسیله نقوش زیبای گل و بته و شکارگاه و حیوانت و پرندگان بر روی گچ (لایه چینی و کشته بری) و یا مینیاتورهای تصویری ایرانی(به سبک نقاشیهای رضا عباسی) و خارجی (توسط نقاشان اروپایی که در زمان شاه سلیمان در دربار صفوی حضور داشتند به سبک نقاشی اروپایی به سبک توسط نقاشان معروفی مانند آنژل ولوکار) خلق شده اند.
کاخ عالی قاپو در 5 مرحله ساخته شده است؛ مرحله اول، ساخت بنا تنها به عنوان ورودی سایر بناها و مجموعه کاخهای سلطنتی است. مرحله دوم، گسترش بنا و اضافه نمودن طبقات فوقانی که به دلیل گسترش پایتخت و افزایش جمعیت شهری و با اهمیت جلوه دادن مقر حکومتی احساس شد به انجام رسید که بدین منظور طبقات سوم و چهارم و نیم طبقه پنجم اضافه شدند. مرحله سوم، تکمیل ساختمان برجی شکل کاخ با اضافه نمودن آخرین طبقه(معروف به سالن موسیقی) است. مرحله چهارم با اضافه نمودن یک ایوان به سمت میدان نقش جهان با هدف افزایش طول کاخ انجام شد و مرحله پنجم نیز اضافه نمودن ۱۸ ستون به ایوان یا فضای ایجاد شده مرحله قبل بعلاوه ایجاد پلههای شاهی و ساخت و تکمیل سیستم آبرسانی بنا جهت انتقال آب به طبقات به خصوص حوض مسی ایوان بوده است.
این کاخ در حال حاضر دارای سه دستگاه پله، شامل دو دستگاه پله مارپیچ بصورت قرینه در قسمت غربی ساختمان و یک دستگاه پله بصورت پلکانی(بصورت چند پله و اتاقهای بین راه به شکل زیگزاگی) معروف به پلههای شاهی که به منظور تشریفات ساخته شدهاست. با ۹۴ پله به طبقه آخر منتهی می شود. بازدید کننده برای رفع خستگی نیز می تواند در هر طبقه از آن خارج شده و در بالکن های موجود درغرب هر طبقه کاخ توقف نموده و مجدداً بالا رود.
بنای عالی قاپو با ارتفاعی حدود ۴۸ متر تا کف بازار بلندترین کاخ چند طبقه تا چند دهه اخیر در شهر اصفهان بودهاست. بدلیل اضافات و الحاقات معماری در هر سو نمایی متفاوت دارد به طوری که از جلو بنا از میدان نقش جهان ۲ طبقه از پشت ساختمان ۵ طبقه، از طرفین بنا ۳ طبقه و با احتساب طبقه همکف بعنوان اولین طبقه، در کل ۶ طبقه است.
کاخ عالیقاپو دارای آستانهای است از جنس مرمر که در تکریم و اجلال پادشاه سهم عمدهای دارد و عابرینی که میخواهند بدون شرفیابی به خدمت شاه برسند در آنجا به زمین میافتند و آستانه را میبوسند بنابرین همه سعی میکنند کفششان به آستانه نخورد وگرنه نگهبان آنان کتک جانانهای میزند.
این کاخ دارای پنج در ورودی بوده است که مهمترین آنها به نام عالیقاپو، مشرف به میدان امام است و سایر درها عبارت بودند از در چهار حوض در قسمت شمال، در شاهی مشرف به دروازه شهر(معروف به دروازه دولت) در مغرب، در حرمسرا و در جبهخانه که موسوم به در مطبخ بوده است.
شاردن در مورد عالیقاپو مینویسد: «این کاخ، بزرگترین کاخی است که میتوان در پایتختی مشاهده کرد. این کاخ به خاطر درب بزرگ رو به میدان آن، به عالیقاپو مشهور بوده و مردم احترام خاصی برای آن قایل بودهاند. اعتقاد و باورهای مردم بر این بوده که درب مزبور از نجف اشرف و از مقبره حضرت علی بن ابیطالب(ع) به اینجا آورده شده و به همین جهت، به نام عالیقاپو(باب عالی) نیز نامیده شدهاست». در زمان شاه عباس اول، ایرانیان این درب را مقدس میدانستند و هرکس که پای خود را روی آن میگذاشت، مجازات میشد. کسانی که مورد لطف شاه قرار میگرفتند، با تشریفات خاصی مقابل درب قصر آمده و آن را میبوسیدند و با صدای بلند، عظمت و قدرت شاه را از خداوند مسالت میکردند. شخص شاه نیز به جهت احترامی که برای آن قایل بود، هیچگاه از مقابل آن سواره عبور نمیکرد. این درب یکی از مکانهای بستنشینی و تحصن بوده که متحصنین را به غیر از شخص شاه، کس دیگری نمیتوانست از آنجا خارج کند.
از ویژگیهای کاخ عالی قاپو اینست که به هر نمای بیرونی آن نگاخ کنیم تعداد طبقات متفاوتی را برای ساختارش به نمایش می گذارد. از نمای ضلع شرقی، دو طبقه از، نمای ضلع غربی پنج طبقه و از طریق راه پله ویژه ملاقاتهای شاهانه، هفت طبقه نشان می دهد. در سال ۱۰۵۳ هجری قمری در زمان سلطنت شاهعباس دوم، تالاری با ۱۸ ستون چوبی به ارتفاع ۱۰ متر به طبقه سوم کاخ عالیقاپو اضافه شد. ستونهای الحاقی با آئینه پوشیده گردیده و سقف آن با صفحات بزرگ نقاشی تزئین یافت. دیوارهای تالار دارای دو پوشش تزئینی است که اولی در زمان شاه عباس دوم و دومی در زمان شاه سلطان حسین به آن الحاق شدهاست. در میان تالار، حوضی مسی با طول 7 و عرض 5 متر و عمق ۶۰ سانتی متر وجود دارد. منبع نیز در ارتفاع ۵ متری حوض قرار دارد و دارای فوارهای است که از مرمر و مس ساخته شده است.
شاه و میهمانانش از تالار همین عمارت، مناظر، چوگان، چراغانی، آتشبازی و نمایش های میدانی را تماشا می کرده اند. این قصر که "دولتخوانه مبارکه نقش جهان"، "قصر دولتخوانه" و "تالار عالی مکان" نیز نامیده میشده، نمونه منحصر به فردی از معماری کاخهای عهد صفوی است. وسعت این تالار ستوندار حدود ۴۸۰ مترمربع است و کف ایوان بین ستونها با تیرهای چوبی، شناژبندی شده و به استحکام بنا افزوده است. از ایوان کوچکی که پشت این تالار است گنبد زیبا و ساده توحیدخانه نمایان است.
یکی دیگر از زیباترین فضاهای موجود در این کاخ، تالار موسیقی با گچبریهایی زیبا در طبقه ششم است. وسعت بخش مرکزی تالار موسیقی که به شکل چلیپا طراحی شده، حدود ۶۳ مترمربع است. این فضای دلنشین دارای ظرافت هنری خاصی است و فضاهای مجوف در داخل مقرنسها به اشکالی گوناگون شامل ظروف مختلف به شکل نیمرخ ، از گچ ساخته شدهاند ، علاوه بر جنبه تزئینی، نقش اکوستیکی نیز ایفامی کند که «فرد ریچاردز» ، نقاش معروف، درباره تزئینات گچبری این اتاق مینویسد که «… این تورفتگیها مانند قطعات مختلف پازل با تناسب خاصی کنار یکدیگر قرار گرفتهاند».
کلمات و مصراعهائى از اشعار منقوش بر دیوار عمارت عالى قاپو که از تعمیرات یا اضافات دوره شاه سلطان حسین حکایت می کند و هنوز قابل خواندن است.
صائب تبریزی در پایان بنای این تالار قصیده قرایی سروده و تقدیم به شاه عباس نموده که ابیاتی از آن اینچنین است:
"منت ایزد را که از لطف خدای مستعان
عالم افسرده شد از باد نوروزی جوان
جوهر تیغ شجاعت، شاه عباس آنکه هست
نور عالمگیری از سیمای اقبالش عیان
چون شد از تعمیر دلها فارغ از توفیق حق
کرد تالار فلک قدری بنا در اصفهان
گرچه چندین نقش موزون داشت در هر گوشه ای
زین عمارت شد بلند آوازه “نقش جهان”
تا بود خورشیدِ تابان، شمسه ی طاق سپهر
جلوه گاه سایه ی حق باد این عالی مکان"
12168/135/10
کانال اطلاع رسانی: https://telegram.me/imnanews
نظر شما