دومین پرونده زنجیره‌ای ثبت جهانی ایران در یونسکو

بعد از پرونده باغ ایرانی، یازده قنات ایران به عنوان دومین پرونده زنجیره ای ثبت جهانی ایران در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفت.

به گزارش خبرگزاری ایمنا، قنات قصبه‌ گناباد در خراسان رضوی، قنات بلده فردوس در خراسان جنوبی، قنات زارچ و قنات حسن آباد مشیر مهریز در یزد، قنات جوپار در کرمان، قنات اکبرآباد و قنات قاسم آباد بروات در بم، قنات مون در اردستان، قنات وزوان در وزوان، قنات مزدآباد در میمه و  قنات ابراهیم آباد در اراک، یازده قنات ایرانی می باشند که در چهلمین اجلاس سالانه یونسکو در فهرست میراث فرهنگی به ثبت رسیدند.
استان اصفهان، قنات وزوان در شهر وزوان
قنات وزوان در قسمت شمالی شهر وزوان و قسمت جنوبی شهر میمه واقع گردیده و شاید تنها اثری است که با وجود سد 2500 تا 3000 ساله خود می تواند گویای قدمت سکونت در وزوان باشد. قنات بزرگ وزوان در یک لایه ی رسوبی- سنگی قرار دارد که در طی سالیان متمادی با پایین رفتن سطح آب منطقه در دو طبقه یکی لایه ی رسوبی که از مظهر قنات دارای 2000 متر طول و 40/18 متر عمق بوده که عمق آن در مادر چاه فعلی مشهود است. قنات وزوان قبل از اسلام و در زمان ساسانیان در 2 کیلومتری شمال شهر وزوان احداث شده و مادر چاه آن در جنوب شهر میمه در استان اصفهان قرار دارد  وزوان شهری است قدیمی در ۹۰ کیلومتری شمال اصفهان و در میان دشت میمه واقع گردیده ‌است. وزوان از شمال با میمه از جنوب با روستای ونداده از غرب با روستای ازان و از شرق با روستاهای مراوند و ابیانه همسایه است. طول قنات وزوان یک هزار و 800 متر و عمق مادر چاه آن 18 متر و دارای 64 حلقه چاه‌ است. در مسیر کوره قنات 3 سد زیرزمینی احداث شده که بزرگ‌ترین آن در حدود یک هزار 200 متری از مادر چاه در عمق 16 متری احداث شده و مهم‌ترین ویژگی آن امکان بستن دریچه خروجی قنات در فصل زمستان است. با این کار آب در فصل زمستان در دریاچه قنات ذخیره شده و در فصل بهار با باز کردن آن، آب بیشتری در دسترس کشاورزان منطقه قرار می‌گیرد. قنات بزرگ و تاریخی وزوان دارای سد زیرزمینی بوده و قادر به ذخیره آب در فصولی که کشاورزان نیاز به آب ندارند می‌باشد. قدمت این قنات به حدود 2000 سال پیش می‌رسد و باستان شناسان ژاپنی پس از بازدید این قدمت را تایید نموده و این قنات تاریخی را یکی از نادرترین قنوات جهان معرفی کرده‌اند. هم چنین قنات بزرگ وزوان از سوی یونسکو به عنوان یکی از اعجاب انگیزترین قنات‌های جهان شناخته شده است. قنات وزوان در سال 1379 با شماره 2962 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
استان اصفهان، قنات مزدآباد در شهر میمه
قنات مزدآباد در شهرستان شاهین شهر و میمه، بخش میمه، شهر میمه واقع شده که تنها قنات 2 طبقه جهان است. این قنات با شماره 9023 در سال 82 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که در هر طبقه آن آبی مستقل جریان دارد به گونه ای که آب هیچ یک به دیگری نفوذ نمی کند، این قنات 800 سال پیش احداث شده است. عده ای از صاحب نظران محلی عقیده دارند که این قنات در زمان ساسانیان بدستور انوشیروان حفاری و بنا گردیده است و نام اولیه قنات بنام الهه زردشتیان( اهورامزداآباد) نامگذاری شده است. عده ای دیگر عقیده دارند که این قنات توسط عمده مالکان بزرگ زردشتی با پرداختن دستمزد به بردگان رومی و یونانی در زمان ساسانیان حفاری شده است و به همین دلیل آن را( مزد آباد) نام نهاده اند. به هر صورت اگر نام اهورامزدا( الهه زردشتیان) را دلیل این وجه تسمیه بدانیم بایستی گفت که ه دلیل کثرت استعمال نام اهورامزدا، و هم چنین بواسطه نفوذ اعراب در این خطه بعد از ظهور اسلام و از بین رفتن القاب زردشتی( اهورامزدا) از اول نام قنات حذف و ( اهورامزدآباد) به(مزدآباد ) خلاصه گردیده است. آب قنات مزدآباد که بزرگ ترین و قدیمی ترین قنات اصفهان است در یک کیلومتری شمال شهر میمه در ابتدای باغات شمالی شهر بر روی زمین ظاهر می گردد. این قنات پرآب ترین قنات در ناحیه شمالی استان است که ریشه در تاریخ و هویت عمران و آبادانی این منطقه دارد . بنابرگزارش وزارت نیرو در سال 1362 میزان آب دهی این قنات 110 لیتر در ثانیه بوده است طول قنات مزدآباد 18 کیلومتر و جهت آن جنوب غربی و شمال شرقی بطرف روستای جوشقان قالی امتداد دارد. تعداد حلقه چاه های این قنات 615 حلقه است که بعضی از حلقه چاه ها به مرور زمان براثر عوامل نامساعد طبیعی صاف گردیده و فقط آثار کمی از آن ها باقی مانده است که نشان دهنده قدمت تاریخی این قنات است . چاههای قنات مزدآباد از سه رشته بنامهای مزدآباد، سورله ورشته های نجگ تشکیل شده است. روی هم فاصله حلقه چاه ها از ابتدا تا انتهای مزدآباد8410  متر است . این قنات بنا به گفته مقنیان سالخورده و با تجربه، دقیقاً به شکل قنوات گبری است و عمیق ترین چاه این قنات در حال حاضر( مادر چاه یا به گفته میمه ای ها چا لِنگییهَ) به 72 متر می رسد.
استان اصفهان، قنات مون در اردستان
مون یکی از محلات اردستان در استان اصفهان است. قنات مون در این محله شامل دو طبقه است که که در هر طبقه ی آن آبی مسقل جریان دارد و  آب هیچ یک به دیگری نفوذ نمی کند. این قنات 800 سال پیش احداث شده که تنها قنات دو طبقه جهان است. سابقه تاریخی قنات این است که این قنات پیش از اسلام و احتمال قریب به یقین در دوران کیانیان و اشکانیان و ساسانیان احداث گردیده و بانی آن کاوه آهنگر می باشد. این قنات 2 کیلو متر طول دارد و عمق مادر چاه ان 31 کیلو متر است و دارای 30 میله می باشد و مقدار آبدهی آن 60 لیتر در ثانیه می باشد .  شناخت قنات میله های اولیه این قنات در محله «محال» واقع در جنوب شهر اردستان حفر شده و حدوداً به طرف شمال غرب امتداد دارد مادر چاه قنات «چاه دو قلو» است که در کنار امام زاده اسماعیل قرار دارد. نام گذاری چاه دو قلو به این به این علت است که در این محل دو میله چاه در کنار هم قرار دارند که یکی از ان ها متعلق به چاه رویین به عمق 27 متر و دیگری متعلق به قنات زیرین به عمق 30 متر است که اگر دهانه کوره قنات زیرین را 1 متر فرض کنیم کل عمق چاه مادر به 31 متر می رسد.از این محل به بعد قنات دارای میله هلی مشترک است.
استان خراسان رضوی، قنات قصبه گناباد
عمیق‌ترین قنات ایران، قنات قصبه‌ گناباد است که مادر چاه آن ۳۵۰ متر عمق دارد و حتی زلزله‌های بزرگ نیز تاکنون به آن آسیبی نرسانده است. قنات قصبه بزرگ ترین و قدیمی ترین قنات جهان مربوط به ۲۷۰۰ سال پیش و تنها اثر گناباد می باشد که فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. قنات قصبه بنایی تاریخی، گردشگری و مفید برای کشاورزی است که در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۲۹۶۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قنات قصبه گناباد که از شاهکارهای آبی جهان است از دو رشته اصلی و شش شاخه فرعی تشکیل شده‌است و مادرچاه آن در دامنه شمالی سیاه کوه و مظهر کنونی قنات در جنوب محله معروف به قصبه شهر(کوی شرقی) قرار دارد. طول این قنات بیش از ۳۳ کیلومتر است و عمق مادرچاه اصلی در انتهای رشتهی «دولاب نو» با توجه به شیب زمین حدود ۳۰۰ متر و میزان آبدهی آن بیش از ۱۳۰ لیتر در ثانیه‌است. ناصر خسرو عمق چاه قنات را ۷۰۰ گز و طول آن را ۴ فرسنگ ذکر کرده ‌است. درحال حاضر میزان آبدهی این قنات 150 لیتر در ثانیه است. این پدیده می تواند با ارائه طرح مناسب به مکان توریستی بسیار جذاب ودیدنی تبدیل شود. قطعه سفال‌های پراکنده در اطراف دهانهی چاه‌های این رشته حاکی از این است که رشته قصبه واقع در کانال اولیهی اصلی قنات بوده که در زمان هخامنشیان حفر شده و به دنبال آن رشته‌های دیگر قنات در مواقع خشکسالی حفر شده‌است. اما ریزش پی در پی قنات، پیشینیان را به یافتن راه چاره‌ای ترغیب کرد که طی آن در فاصله ۶۸۳ متری، قنات را به دو شاخه تقسیم کنند تا در صورت ریزش و بسته شدن یکی از کانال‌ها، آب از دیگری خارج شده و در داخل انباشته نشود. قنات قصبه شهر گناباد به لحاظ موقعیت و قدمت آن یکی از بهترین مکان‌های گردشگری این شهر محسوب می‌شود و هر ساله گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌کند ناصر خسرو در سفرنامه خود سخن از قناتی پر آب می راند با ۷۰۰ گز عمق و ۴ چهار فرسنگ طول ، این قنات قناتی نیست جز قنات قصبه گناباد واقع در گناباد خراسان رضوی با ۲۵۰۰ سال قدمت که قدیمی ترین و پر آب ترین قنات جهان با عمیق ترین مادر چاه جهان به عمق ۳۰۰ متر عمق می باشد. مادر چاه قنات قصبه با میزان آبدهی بیش از ۱۳۰ لیتر در ثانیه واقع در دامنه های شمالی سیاه کوه با کانالی به طول ۳۳ کیلو متر متشکل از۷ کانل متصل به هم تا مظهرش واقع در جنوب محله ی معروف به قصبه شهر یک شاهکار ساخته دست بشر می باشد و نمادی از توانایی انسان در سازکاری با محیط است. این قنات با تدبیر سازندگانش چنان ساخته و پرداخته شده است که سالیان سال از دست دشمنان طبیعی و غیر طبیعی خود در امان بوده و ۲۵۰۰ سال آب منطقه را تامین کرده است. از جمله تدابیر به کار رفته در معماری این قنات تعدد چاه های آن می باشد که به بیش از ۴۷۰ حلقه می رسد. تعدد چاه ها سبب پیشگیری از کور شدن چاه ها توسط دشمنان هنگام حمله و همچنین کاهش وزن طناب در زمان حفر و تخلیه چاه ها شده است. از دیگر موارد می تواند به دو شاخه شدن در فاصله ۶۸۳ متری کانال اصلی و سپس ۶ شاخه شدن کانال ها به دلیل پیشگیری از ریزش احتمالی و قطع جریان آب اشاره کرد.



استان خراسان جنوبی، قنات بلده فردوس
مجموعه قنات بلده در شهر تاریخی فردوس(تون)، نشانی از نبوغ و خلاقیت بشری است که در طول زمان و از اعصار گذشته تاکنون توسط آدمیانی که آن را خلق کرده و در طول زمان حفظ و نگهداریش کرده‌اند و طبیعتاٌ بر غنای فرهنگی و تکنولوژیکی آن افزوده‌اند، اثری درخور توجه و با اهمیت محسوب می‌شود. مجموعه قنوات بلده درحال حاضر مشتمل بر ۱۵ رشته قنات و دو دهنه چشمه است که آب استحصال شده از هریک از این سازه‌های آبی به شاهجویی می‌ریزد و نهایتاً حجم آبی قابل توجه را، برای کشاورزی در دشت فردوس(تون) مهیا می‌کند. شاهجوی مذکور طول تقریبی ۳۵ کیلومتر را در این دشت طی می‌کند تا زمین‌های تفتیده را سیراب کند. شاید به جرأت بتوان گفت بخش اعظمی از فعالیت های فرهنگی، معنوی و مذهبی در شهر تاریخی فردوس وابسته به مجموعه قنوات بلده بوده است تا جایی که مردمان خیّر این شهر در طول تاریخ ارزشمندترین ثروت خود که حق‌آبه از این آب عظیم بوده را وقف فعالیت‌های مذکور می‌کرده‌اند تا همواره در زمان جاری باشند.
استان یزد، قنات زارچ
طولانی‌ترین قنات ایران قنات زارچ یزد با طول ١٠٠ کیلومتر و تعداد چاه‌های آن ۲۱۱۵ حلقه است. قدمت قنات زارچ را مربوط به 2 تا 3 هزار سال پیش و دوران پیش از اسلام و دوره ساسانی می دانند. قنات حسن آباد مشیر مهریز یکی دیگر از قنات‌های استان یزد است که برای ثبت جهانی مدنظر قرار گرفته است. تاریخچه این قنات هفتصد ساله به دوره میانی اسلامی یعنی قرن هشتم بر می گردد و در فهرست آثار ملی کشور نیز ثبت شده است. قنات زارچ، قدیمی ترین قنات در جهان است که در استان یزد واقع شده است. قنات زارچ يزد، طولاني ترين قنات ايران و بيست و سومين قنات ايران است که در فهرست آثار ملي کشور ثبت شد.
قنات زارچ دارای سه سرشاخه به نام های شور، شیرین و ابراهیم خویدکی است که در زمان حاضر فقط شاخه شور این قنات فعال است و دو شاخه دیگر بدلیل افت سطح آب زیر زمینی کم آب و سپس خشک شده اند. قدمت این قنات نزدیک به سه هزارسال تخمین زده شده است و با توجه به این که قنات قبل از اسلام و در زمان زرتشتیان حفر شده است، برخی از میله های چاه آن به رسم آن دوران، به صورت مربع حفر شده است در بین قنوات منحصر به فرداست. قنات زارچ را باید از نظر نوع مسیر و طولانی بودن آن ،شاهکاری دانست زیرا طول مسیر اصلی، همراه با شاخه های آن حدود 80 کیلومتر است . مبدأ قنات در حوالی روستای فهرج است که پس از طی روستاهایی مانند خویدک ،دهنو و اکرمیه وارد شهر یزد گردیده از محلات مختلف شهر از جمله میدان امیر چقماق عبور کرده و پس از گذر از مسجد جامع ،از شهر یزد خارج و بطرف زارچ حرکت می کند. این قنات به شماره ۱۴۸۳۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
استان یزد، قنات حسن آباد مشیر در مهریز
قنات حسن آباد که از ارتفاعات غربالبیز سرچشمه می گیرد تغذیه کننده آب انبار اروک، آب انبار نو مریم آباد و آسیاب آبی حسن آباد مشیر و باغات و کشتزارهای حسن آباد است ضمن آنکه در شهرستان مهریز(سهم ساداتی)، دهنو و حسن آباد از آب این قنات استفاده می کنند .مادر چاه قنات دهنو- حسن آباد با عمق 40 متر در محدوده ی چشمه‌ی غربال بیز مهریز قرار گرفته است.حوزه ی آبریز قنات، ارتفاعات شیرکوه و سرریز چشمه‌ی غربال بیز و تشکیلات آهکی در منطقه، تغذیه کننده ی اصلی منابع زیرزمینی و جریانات زیر سطحی در این محدوده می‌باشد وآبدهی قنات بر اساس میزان بارندگی سالیانه در شیرکوه است که در فصل بهار و سال های تر سالی به 200 لیتر در ثانیه و در فصل تابستان و پاییز آبدهی قنات کاهش یافته و به 110 لیتر در ثانیه میرسد. این قنات دارای 5 شاخه‌ی پیشکار اصلی، پیشکار کوهی، شق قنات،کوه سرخی و شاه نشینی می‌باشد و آبدهی قنات فعلا از شاخه‌ی شق قنات تامین می‌شود. از ویژگی‌های این قنات را علاوه بر میزان آبدهی نسبتاً مناسب و بالا، عمق کم کانال آبرسان مهریز تا یزد است، لایه‌های گچی و نمکی و غیره در طول مسیر قنات تشکیل نمی‌شود و این باعث شده است تا آب قنات با همان کیفیت اولیه بدون داشتن هیچ گونه املاحی از جمله کلسیم، سدیم، منیزیم و... در قسمت ترآن به آبادی‌های پایین دست انتقال یابد. بیش ترین استفاده از آب این قنات برای کشاورزی بوده و قسمتی هم برای شرب به کار می‌رفته است و در طول مسیر خود آب انبارها و باغات و زمین‌های کشاورزی را مشروب می‌ساخته و همچنین آسیاب‌هایی را به حرکت در می‌آورده است، ولی امروزه تنها برای استفاده جهت آبیاری باغ‌های بین راه و کشت و کار در مهریز، دهنو و حسن آباد مشیر یزد به کار می‌رود.
استان کرمان، قنات گوهر ریزجوپار در کرمان و قنات قاسم آباد و قنات اکبرآباد در بروات بم
 یکی از فعال‌ترین قنات‌های جوپاراست که قدمتی ۷۵۰ ساله از دوران صفویه دارد و در مجموع با سه هزار و ۵۵۶ متر طول با ۱۲۹ حلقه چاه و در شش رشته با دبی آب ۶۰ لیتر در ثانیه حدود ۳۳۰ هکتار اراضی باغ شهر جوپار را آبیاری می‌کند و یکی از مزیت‌های این قنات تأمین آب آن از گسل است. پس از طی ۱۷ کیلومتر از باغ شهر ماهان به سمت غرب به شهری می‌رسیم که از قرن ششم به‌دفعات نام کوه و قلعه آن در کتب تاریخ محلی کرمان به چشم می‌خورد. شهری که شش دهه قبل آنتونی اسمیت دانشمند انگلیسی را در جستجوی ماهی سفید کور به سمت خود کشاند و چنان با زیبایی‌ها و قنات خود اسمیت را جذب کرد که سال‌ها بعد وقتی دوباره اسمیت به‌سوی او بازگشت، او و قناتش را عشق اول خود دانست که دروازه دنیا را به سویش باز کرد، اینجا جوپار شهر قله سه شاخ، شهر امامزاده حسین و شهر میراث زنده تاریخ کهن در زیرخاک است. با ورود به شهر جوپار به سمت میدان اصلی و حرم امامزاده حسین رهسپار می‌شویم و خیابان ۱۷ شهریور را برای رسیدن به زیبایی پنهان در دل خاک طی می‌کنم تا به پایگاه پژوهشی قنات گوهر ریز جوپار برسیم.



استان مرکزی، قنات ابراهیم آباد در شهر اراک
قنات ابراهیم آباد اراک یکی از قنات های کهن ایران و استان مرکزی است که به صورت یک رشته طولانی شرقی – غربی به طول 11 کیلومتر از کوه های هفتاد قله سرچشمه گرفته و تا داخل آبادی ابراهیم آباد ادامه می یابد و در صورت ثبت آن در فهرست جهانی یونسکو تعداد آثار ثبت جهانی کشور به 20 اثر افزایش می یابد. این قنات در دو بافت مارنی (شولاتی) و کنگلو مرایی یا به زبان محلی منطقه به صورت «سِر» ایجاد شده و با شیب ملایمی از مبداء به مظهر قنات می رسد. اولین چاه قنات که به مادر چاه شهرت دارد در محلی به نام «سرزا» در منطقه هفتاد قله و در محل پشته قبرستان قرار گرفته است. قنات ابراهیم آباد شامل یک رشته اصلی و دو رشته فرعی است که رشته های فرعی آن در منطقه به نام های رونا و قوشد خوانده می شوند. در طول مسیر این قنات، 348 حلقه چاه برای هوادهی و جریان روان حرکت آب ایجاد شده که 311 حلقه آن در شاخه اصلی، 15 حلقه در رشته رونا و 22 حلقه در رشته قوشد قرار دارد. قنات ابراهیم آباد که با دانش بومیان و شناخت آن ها از فناوری قنات ایرانی ایجاد شده از زمان شکل گیری تا کنون نقش مهمی در تامین آب مورد نیاز کشاورزی و شرب اهالی روستای کهن ابراهیم آباد داشته و به عنوان یک عنصر تاریخی با ارزش جاری، زنده است و به حیات خود ادامه می دهد.  حدود 100 هکتار از اراضی روستای ابراهیم آباد به صورت دوره ای از طریق این قنات سیر آب می شود. این اثر تاریخی، فرهنگی که برای آبرسانی به روستای ابراهیم آباد در سده های پنجم و ششم شکل گرفته در سال گذشته با شمار 31150 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

پرونده زنجیره ای 11 قنات ایرانی به عنوان بیستمین میراث فرهنگی ایران در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو که هم اکنون در استانبول درحال برگزاری است به ثبت جهانی رسید. این پرونده با همکاری مرکز قنات یونسکو، جهاد کشاورزی و وزارت نیرو تهیه و به یونسکو ارسال شد. ایران دارای بیش از 34 هزار قنات است که یازده رشته قنات از شش استان کرمان ، یزد ، مرکزی ، اصفهان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی مجموعه زنجیره ای این قنات ها را به عنوان بزرگ ترین طرح های زنجیره ای میراث جهانی تشکیل می دهد که در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسیدند.
کد خبر 239162

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.