به گزارش ایمنا، ریشه کلمه مناره در زبان عربی از «نار» گرفته شده و به معنای مکان مشخص و محدودی است که بر روی آن آتش روشن می کردند. منارهها مکانهایی بودند برای دیده بانی و زرتشتیان در این منارهها آتش روشن میکردند، روشنایی آتش شبها به کمک مسافران و کاروانها میآمد و آنها را به مسیر درست هدایت میکرد. بعد از اسلام منارهها به علت قامت بلندشان تبدیل به مکانی برای گفتن اذان شدند. اصفهان شهر منارههایی است که بانگ ملکوتیشان جان عاشقان را مینوازد.
مسجد علی
مسجد علی اصفهان در يكي از خيابانهاي فرعي منشعب از خيابان هاتف، در نزديكي مسجد جامع و مجاور مقبره هارون ولايت واقع شده و به دلیل ويژگي هاي معماري و تزييناتي، از مساجد مهم و در خور توجه اصفهان است. با توجه به وجود منارهاي از دوره سلجوقي و اين حقيقت كه به روزگار صفويه از اين مسجد به نام مسجد سلطان سنجر یا مسجد سنجريه نام برده شده است، مي توان يقين پيدا كرد كه مسجدي در دوره سلجوقي در اين محل ساخته شده بوده كه بعد از ويراني در سال 929 هجری قمری یعنی زمان شاه اسماعيل اول، ميرزا شاه حسين وزير، مسجد كنوني را جايگزين آن كرده است. بنای کنونی مسجد با نقشه ای چهار ایوانی ساخته شده و دارای سردر، صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستان تابستانی و زمستانی است که با تزیینات زیبای کاشی معرق، مقرنس کاری و کتیبه های تاریخی مزین شده اند. در حال حاضر، به غير از مناره كه در بطن مسجد علي قرار گرفته، هيچ اثري از بناي دوره سلجوقي مشهود نيست. بناي كنوني مسجد با نقشه چهار ايواني ساخته شده و داراي سردر، صحن، ايوان، گنبدخانه و شبستان تابستاني و زمستاني است كه با تزيينات زيباي كاشي معرق، مقرنس كاري و كتيبههاي تاريخي مزين شدهاند.
بانی و تاریخ احداث
تاریخ دقیق ساخت مسجد معلوم نیست، اما آن چه مسلم است تاریخ بنا به قبل از صفویان در حـدود قـرن پنجم و ششم هجری قمری بر میگردد و مسجد علی در اصل بنایی متعلـق به دوران سـلاجقه مـی باشد. بانی آن نیـز مشخص نیست، اما در منابع مختلف از سلطان سنجر و علی شـاه فرزند تکش سـلطان خـوارزم و همچنیـن از محمود بن محمد ملکشاه نام برده شده است. در دوره صفویان تقریبا ا ز این مسجد جز ویرانهای بـر جـای نمـاده بود که در دوره شاه اسماعیل صفوی تجدید بنا شده است. مرمت و نوسازی مسجد توسط میرزا کمال الدین شاه حسین اصفهانی که در دربار شاه اسماعیل صفوی عنوان دار وکیل السلطنه و اعتماد الدوله بوده و به نام او در کتیبـه سر در مسجد اشاره شده است، انجام شده است. وی علاوه بر انجام مرمت به تزئینات کاشـیکاری و گـچ بری نیــز پرداخته است.
ایوان ها و شبستان
مسجد علی اصفهان از جمله مساجد چهار ایوانه محسوب میشود، ایوان غربی در واقع در آیتگاه مسجد میباشد و در سه جانب جنوبی، شمالی و شرقی ایوانهای مسجد قرار گرفتهاند. ایوان جنوبی از سایر ایوانها گسترده تـر مـی باشد و طبق اصول غالب مساجد چهار ایوانه، گنبدخانه مسجد در پس آن واقع شده است. شبستان زمستانی مسـجد در گوشه جنوب شرقی جای گرفته است و این شبستان زمستانی و همچنین شبستان اصلی که در زیر گنبـد مسـجد جای گرفته است، پائینتر از سطح مسجد میباشند و ارتباط آنها با حیاط از طریق پله میسر میشود. صحن مسجد، مربع مستطیل و در وسط دارای یک حوض و در چهار ضلع چهار ایوان است که ایوان جنوبی از دیگر ایوان ها وسیع تر است و در پشت آن، شبستان گنبددار قرار گرفته است. گنبد این مسجد با ساقه ی بلند از بیرون با کاشیکاری پوشش یافته و از درون دارای مقرنس های گچی است. سطوح داخلی گنبدخانه با درگاه ها و طاق هایی به صورت دو طبقه نماسازی شده در پاکار گنبد، کتیبه ای سرتا سری متضمن آیات قرآنی و تاریخ 929 ه. ق کاشیکاری شده است. در زیر گنبدخانه و ایوان جنوبی، شبستان زمستانی مسجد، کمی پایین تر از سطح مسجد را به شبستان زیرین متصل می کند.لوح سنگی نصب شده که به خط نستعلیق برجسته، اشعاری بر آن حجاری شده است. در ایوان شرقی مسجد نیز لوح سنگی نصب شده که کتیبه آن حاکی از اقدام «ملک اصلان بیک افشار ارشلو» مبنی بر وقف آبی از شهر «جرجی کان» به مسجد علی به تاریخ 974 ه. ق در ضلع شمالی مسجد و بر جرز غربی ایوان، لوحی از سنگ مرمر نصب شده که بر آن به خط نستعلیق، اشعار و عباراتی نوشته اند که بر اساس متن عبارات، «محمد معصوم الحسین» که ا زهند به رسالت نزد شاه عباس اول اعزام شده بود، بعد از مرخص شده از حضور شاه به اصفهان آمده و این اشعار را به تاریخ 1013 ه.ق نقش کرده است
کتیبه های تاریخی
سر در ورودي مسجد در ضلع باختري آن داراي کاشي کاري معرق نفيس و كتيبه تاريخي است. كتيبه مزبور به خط ثلث با كاشي معرق سفيد بر زمينه آبي، متضمن نام پادشاه وقت و باني ساختمان و سال اتمام ساختمان 929 هجری قمری است که با خط شمس الدین تبریزی نگارش شده است. رديف اول اين كتيبه، قرآني و به خط ثلث حنايي رنگ است. بقيه سطوح سر در، با کاشي کاري معقلي و خطوط بنايي تزيين و نماسازي شده است. در سال 1323 شمسی، این ورودی تعمیر و اشعاری به خط نستعلیق سفید بر زمینه ی کاشی لاجوردی بر آن نوشته می شود. در پاكار گنبد نیز، كتيبهاي سرتاسري متضمن آيات قرآني و تاريخ 929 هجری قمری کاشي کاري شده است. کتیبهای به خط ثلث با گچبری طلائی رنگ دورتادور گنبدخانه وجود دارد کـه حاوی دوازده آیه ابتدای سوره مبارکه اسری میباشد. از دیگر کتیبهها، کتیبه سردر مسجد میباشد که آن نـیز بـه خط ثلث و حنائی رنگ بر زمینه لاجورد است و در بر گیرنده آیاتی از کتاب آسمانی قرآن میباشد. زیر این کتیبه کاشی معرق لاجوردی رنگ، کتیبه دیگر به خط ثلث با رنگ سفید بر زمینه لاجورد از کاشی معرق وجود دارد که در بر گیرنده عبارت سلطان شاه اسمعیل و میرزا شاه حسین اصفهانی بانی نوسازی مسجد، میباشد. این کتیبه به خـط شمس الدین تبریزی نوشته شده است.
گنبد
صحن مسجد، مربع مستطيل و در وسط داراي يک حوض و در چهار ضلع، چهار ايوان است كه ايوان جنوبي از ديگر ايوانها وسيعتر است و در پشت آن، شبستان گنبددار قرار گرفته است. گنبد اين مسجد با ساقه بلند از بيرون با کاشي کاري پوشش يافته و از درون داراي مقرنسهاي گچي است. سطوح داخلي گنبدخانه با درگاهها و طاقهايي به صورت دو طبقه نماسازي شده كه طاقهاي طبقه بالا صورت مربع را به كثير الاضلاع تبديل كردهاند و گنبد بر آن قرار گرفته است. در زير گنبدخانه و ايوان جنوبي، شبستان زمستاني مسجد، كمي پايينتر از سطح مسجد بنا شده است. در ابتداي شروع پلكاني كه سطح مسجد را به شبستان زيرين متصل مي كند. در ضلع شمالي مسجد و بر جرز باختري ايوان، لوحي از سنگ مرمر نصب شده است.
دیدگاه سفرنامه نویسان
سیاحان و جهانگردان و محققین بسیاری به توصیف منار مسجد علی پرداخته اند، مشهورترین آنها پیترو دولاواله، ژان شاردن، اوژن فلاندن، پاسکال کُسْتْ، مادام دیولافوآ، پرفسور هرتسفلد و دیگران می باشند. پيترو دلاواله و شاردن كه در سال 1619 و 1666 ميلادي در اصفهان حضور داشته اند، اين مناره را به مقبره هارون ولايت منسوب داشتهاند.
شاردن جهانگرد فرانسوی که در قرن یازدهم هجری دیداری از اصفهان داشته و قسمتی از وقایع این عصر را درک کرده است از مسجد علی با عنوان مسجد سنجریه نام برده است و در سفرنامه خود چنین مینگارد که کتیبـه ســر در آن به نام شاه اسماعیل بزرگ با خط طلائی نوشته شده است و این طور به نظر میرسد که سازنده آن بوده است. مطابق نظر شاردن این مسجد که در دوران سلطنت سلطان محمودبن محمدبن ملکشاه بنا شده، به نـام بـرادرزاده و داماد وی مسجد سنجریه نامیده شده اما در دوران سلطنت شاه اسماعیل از پادشاهان سلسله شیعی مذهب صفوی مرمت گردیده و به احترام امام اول شیعیان مسجد علی نام گرفته است.
مناره
خوش ترکیبترین و سالمترین مناره مرتفع شهر اصفهان مناره مسجد علی است. برخی از محققین مناره رفیع و زیبای مسجد علی را متعلق به هارون ولایت میدانند اما در حال حاضر این مناره جزء مسجد علی است. آنچه که مشخص است در گذشتهای که مسلماً متاخرتر از دوره صفویه میباشد، مناره متعلق به مقبره هـارون ولایــت بـوده است. مسجد علی شهرت خود را وام دار مناره خویش است که البتـه متعلق به خود مسجد نمیباشد و متأخرتر از مسجد است، بنابر این گمان میرود مسجد بعدها در کنار ایـن مناره ساخته شده است. مناره سلجوقي مسجد علي به ارتفاع 85/47 متر، در كنار گنبد قرار گرفته و از شكيلترين منارههاي دوره سلجوقي است كه با تزيينات آجركاري و كتيبههاي متعدد مزين شده است. مدخل اين منار در درون مسجد قرار گرفته است. در ارتفاع 35/40 متري، قرنيزي به صورت تاج بيرون زده و بعد از آن، بخش كوچک تر منار قرار گرفته كه در انتهاي آن نيز قرنيز ديگري قرار دارد. در داخل مناره، ستون مركزي قرار دارد كه پلكان حول محور آن به طرف بالا مي گردد. با توجه به ويژگي هاي معماري مناره به نظر مي رسد كه مربوط به قرن ششم و به احتمال كم تر، قرن هفتم هجري باشد. مناره علی مناره ای مدور که در دوره صفویه جزئی از ساختمان مسجد علی ساخته شده است. بلندای مناره بیش از ۵۰ متر بوده است امروزه با فروریختن طبقه سوم آن حدودا ۴۸ متر و قطر مناره در سطح زمان ۶ متر می باشد. مصالح بکار رفته در این مناره آجر و ملات گچ می باشد و تزیینات منار آجرچینی می باشد این سازه از نظر هماهنگی در ابعاد و اندازه ها و نیز از لحاظ آراستگی نمای سر در یکی از شاهکارهای معماری مناره ها به شمار می آید. بعد از ویران شدن مسجد به دلیل قدمت در سال 929 هجری قمری، و در زمان شاه اسماعیل اول، فردی به نام میرزا شاه حسین وزیر مسجد کنونی را جایگزین کرده و تنها بخشی که هنوز از دوره سلاجقه باقی مانده همان مناره می باشد که در بطن مسجد علی قرار گرفته است.
این مناره متشکل از سه بخش است که با آجر و ملاط گچ ساخته شده است و از پائین به بالا نازکتر و کوتاهتر مـی شود، ارتفاع اولیه آن حدود پنجاه متر بوده و اکنون در حدود چهل متر میباشد. قطـر منـار در سطح زمیـن شـش متراست. سال ساخت مناره مسجد علی دقیقاً معلوم نیست. اما کارشناسان سال ســاخت آن را بیـن سـال های ۵١۵ تـا ۵٢۵ هجری قمری تخمین میزنند. تزیینات منار آجر چینی پرکار با طرحهای متنوع و زیبا اسـت. ایـن منـار دارای پنج کتیبه به خط کوفی است که سه تا از این کتیبهها با کاشی فیروزهای رنگ و چهارمی با گچ و پنجمی که پایینتر از چهار کتیبه دیگر است با آجر تراشیده نگاشته شده است. عبارات نگاشته شده بر این کتیبهها به خط کوفی و بنایی است. بر کتیبه اول به خط کوفی با کاشی فیروزه بر بدنه آجری عبارت لا اله الا الله به کرات حک شده است. بر کتیبه دومی به خط کوفی با کاشی فیروزهای زیر مقرنسهای نعلبکی منار الملک الله تکرار شـده است. کتیبـه سوم نیز عبارت لا اله الا ﷲ محمد رسول الله را به رنگ فیروزهای در بر دارد. کتیبه چهارم به خط بنایی است و بـا تلفیق گچ و آجر عبارت هو الله الذی لا اله الا هو را نمایان ساخته است. و نهایتا کتیبه پنجـم نــیز هماننــد کتیبـه چهارم به خط بنایی است و با آجر کاری برجسته آیه ۱۶ از سوره مبارکه آل عمران را هویدا ساخته است: شهد الله انه لا اله الا هو و الملئکه و اولوا العلم قائما بالقسط مسجد علی اصفهان به همراه منارهاش به شماره ۹۶ به ثبت تاریخی رسیدهاند.
مناره یک سازه ی قائم در معماری است که سطح تماس آن با باران کم بوده و به همین دلیل از مستحکم ترین بناها می باشد. خاصیت ارتعاشی مناره ها از دیگر علل حفظ و استحکام آنهاست. در این میان، مناره علی یکی از مناره های بی نظیری است که به دوران سلجوقی تعلق دارد و چشم نوازی می کند. مسجد و مناره علی به شماره 96 به تاریخ 15/10/1310 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که در ميدان امام علی(ع)(سبزه ميدان) ابتداي كوچه مشير قرار دارد./
مسجد علی
مسجد علی اصفهان در يكي از خيابانهاي فرعي منشعب از خيابان هاتف، در نزديكي مسجد جامع و مجاور مقبره هارون ولايت واقع شده و به دلیل ويژگي هاي معماري و تزييناتي، از مساجد مهم و در خور توجه اصفهان است. با توجه به وجود منارهاي از دوره سلجوقي و اين حقيقت كه به روزگار صفويه از اين مسجد به نام مسجد سلطان سنجر یا مسجد سنجريه نام برده شده است، مي توان يقين پيدا كرد كه مسجدي در دوره سلجوقي در اين محل ساخته شده بوده كه بعد از ويراني در سال 929 هجری قمری یعنی زمان شاه اسماعيل اول، ميرزا شاه حسين وزير، مسجد كنوني را جايگزين آن كرده است. بنای کنونی مسجد با نقشه ای چهار ایوانی ساخته شده و دارای سردر، صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستان تابستانی و زمستانی است که با تزیینات زیبای کاشی معرق، مقرنس کاری و کتیبه های تاریخی مزین شده اند. در حال حاضر، به غير از مناره كه در بطن مسجد علي قرار گرفته، هيچ اثري از بناي دوره سلجوقي مشهود نيست. بناي كنوني مسجد با نقشه چهار ايواني ساخته شده و داراي سردر، صحن، ايوان، گنبدخانه و شبستان تابستاني و زمستاني است كه با تزيينات زيباي كاشي معرق، مقرنس كاري و كتيبههاي تاريخي مزين شدهاند.
بانی و تاریخ احداث
تاریخ دقیق ساخت مسجد معلوم نیست، اما آن چه مسلم است تاریخ بنا به قبل از صفویان در حـدود قـرن پنجم و ششم هجری قمری بر میگردد و مسجد علی در اصل بنایی متعلـق به دوران سـلاجقه مـی باشد. بانی آن نیـز مشخص نیست، اما در منابع مختلف از سلطان سنجر و علی شـاه فرزند تکش سـلطان خـوارزم و همچنیـن از محمود بن محمد ملکشاه نام برده شده است. در دوره صفویان تقریبا ا ز این مسجد جز ویرانهای بـر جـای نمـاده بود که در دوره شاه اسماعیل صفوی تجدید بنا شده است. مرمت و نوسازی مسجد توسط میرزا کمال الدین شاه حسین اصفهانی که در دربار شاه اسماعیل صفوی عنوان دار وکیل السلطنه و اعتماد الدوله بوده و به نام او در کتیبـه سر در مسجد اشاره شده است، انجام شده است. وی علاوه بر انجام مرمت به تزئینات کاشـیکاری و گـچ بری نیــز پرداخته است.
ایوان ها و شبستان
مسجد علی اصفهان از جمله مساجد چهار ایوانه محسوب میشود، ایوان غربی در واقع در آیتگاه مسجد میباشد و در سه جانب جنوبی، شمالی و شرقی ایوانهای مسجد قرار گرفتهاند. ایوان جنوبی از سایر ایوانها گسترده تـر مـی باشد و طبق اصول غالب مساجد چهار ایوانه، گنبدخانه مسجد در پس آن واقع شده است. شبستان زمستانی مسـجد در گوشه جنوب شرقی جای گرفته است و این شبستان زمستانی و همچنین شبستان اصلی که در زیر گنبـد مسـجد جای گرفته است، پائینتر از سطح مسجد میباشند و ارتباط آنها با حیاط از طریق پله میسر میشود. صحن مسجد، مربع مستطیل و در وسط دارای یک حوض و در چهار ضلع چهار ایوان است که ایوان جنوبی از دیگر ایوان ها وسیع تر است و در پشت آن، شبستان گنبددار قرار گرفته است. گنبد این مسجد با ساقه ی بلند از بیرون با کاشیکاری پوشش یافته و از درون دارای مقرنس های گچی است. سطوح داخلی گنبدخانه با درگاه ها و طاق هایی به صورت دو طبقه نماسازی شده در پاکار گنبد، کتیبه ای سرتا سری متضمن آیات قرآنی و تاریخ 929 ه. ق کاشیکاری شده است. در زیر گنبدخانه و ایوان جنوبی، شبستان زمستانی مسجد، کمی پایین تر از سطح مسجد را به شبستان زیرین متصل می کند.لوح سنگی نصب شده که به خط نستعلیق برجسته، اشعاری بر آن حجاری شده است. در ایوان شرقی مسجد نیز لوح سنگی نصب شده که کتیبه آن حاکی از اقدام «ملک اصلان بیک افشار ارشلو» مبنی بر وقف آبی از شهر «جرجی کان» به مسجد علی به تاریخ 974 ه. ق در ضلع شمالی مسجد و بر جرز غربی ایوان، لوحی از سنگ مرمر نصب شده که بر آن به خط نستعلیق، اشعار و عباراتی نوشته اند که بر اساس متن عبارات، «محمد معصوم الحسین» که ا زهند به رسالت نزد شاه عباس اول اعزام شده بود، بعد از مرخص شده از حضور شاه به اصفهان آمده و این اشعار را به تاریخ 1013 ه.ق نقش کرده است
کتیبه های تاریخی
سر در ورودي مسجد در ضلع باختري آن داراي کاشي کاري معرق نفيس و كتيبه تاريخي است. كتيبه مزبور به خط ثلث با كاشي معرق سفيد بر زمينه آبي، متضمن نام پادشاه وقت و باني ساختمان و سال اتمام ساختمان 929 هجری قمری است که با خط شمس الدین تبریزی نگارش شده است. رديف اول اين كتيبه، قرآني و به خط ثلث حنايي رنگ است. بقيه سطوح سر در، با کاشي کاري معقلي و خطوط بنايي تزيين و نماسازي شده است. در سال 1323 شمسی، این ورودی تعمیر و اشعاری به خط نستعلیق سفید بر زمینه ی کاشی لاجوردی بر آن نوشته می شود. در پاكار گنبد نیز، كتيبهاي سرتاسري متضمن آيات قرآني و تاريخ 929 هجری قمری کاشي کاري شده است. کتیبهای به خط ثلث با گچبری طلائی رنگ دورتادور گنبدخانه وجود دارد کـه حاوی دوازده آیه ابتدای سوره مبارکه اسری میباشد. از دیگر کتیبهها، کتیبه سردر مسجد میباشد که آن نـیز بـه خط ثلث و حنائی رنگ بر زمینه لاجورد است و در بر گیرنده آیاتی از کتاب آسمانی قرآن میباشد. زیر این کتیبه کاشی معرق لاجوردی رنگ، کتیبه دیگر به خط ثلث با رنگ سفید بر زمینه لاجورد از کاشی معرق وجود دارد که در بر گیرنده عبارت سلطان شاه اسمعیل و میرزا شاه حسین اصفهانی بانی نوسازی مسجد، میباشد. این کتیبه به خـط شمس الدین تبریزی نوشته شده است.
گنبد
صحن مسجد، مربع مستطيل و در وسط داراي يک حوض و در چهار ضلع، چهار ايوان است كه ايوان جنوبي از ديگر ايوانها وسيعتر است و در پشت آن، شبستان گنبددار قرار گرفته است. گنبد اين مسجد با ساقه بلند از بيرون با کاشي کاري پوشش يافته و از درون داراي مقرنسهاي گچي است. سطوح داخلي گنبدخانه با درگاهها و طاقهايي به صورت دو طبقه نماسازي شده كه طاقهاي طبقه بالا صورت مربع را به كثير الاضلاع تبديل كردهاند و گنبد بر آن قرار گرفته است. در زير گنبدخانه و ايوان جنوبي، شبستان زمستاني مسجد، كمي پايينتر از سطح مسجد بنا شده است. در ابتداي شروع پلكاني كه سطح مسجد را به شبستان زيرين متصل مي كند. در ضلع شمالي مسجد و بر جرز باختري ايوان، لوحي از سنگ مرمر نصب شده است.
دیدگاه سفرنامه نویسان
سیاحان و جهانگردان و محققین بسیاری به توصیف منار مسجد علی پرداخته اند، مشهورترین آنها پیترو دولاواله، ژان شاردن، اوژن فلاندن، پاسکال کُسْتْ، مادام دیولافوآ، پرفسور هرتسفلد و دیگران می باشند. پيترو دلاواله و شاردن كه در سال 1619 و 1666 ميلادي در اصفهان حضور داشته اند، اين مناره را به مقبره هارون ولايت منسوب داشتهاند.
شاردن جهانگرد فرانسوی که در قرن یازدهم هجری دیداری از اصفهان داشته و قسمتی از وقایع این عصر را درک کرده است از مسجد علی با عنوان مسجد سنجریه نام برده است و در سفرنامه خود چنین مینگارد که کتیبـه ســر در آن به نام شاه اسماعیل بزرگ با خط طلائی نوشته شده است و این طور به نظر میرسد که سازنده آن بوده است. مطابق نظر شاردن این مسجد که در دوران سلطنت سلطان محمودبن محمدبن ملکشاه بنا شده، به نـام بـرادرزاده و داماد وی مسجد سنجریه نامیده شده اما در دوران سلطنت شاه اسماعیل از پادشاهان سلسله شیعی مذهب صفوی مرمت گردیده و به احترام امام اول شیعیان مسجد علی نام گرفته است.
مناره
خوش ترکیبترین و سالمترین مناره مرتفع شهر اصفهان مناره مسجد علی است. برخی از محققین مناره رفیع و زیبای مسجد علی را متعلق به هارون ولایت میدانند اما در حال حاضر این مناره جزء مسجد علی است. آنچه که مشخص است در گذشتهای که مسلماً متاخرتر از دوره صفویه میباشد، مناره متعلق به مقبره هـارون ولایــت بـوده است. مسجد علی شهرت خود را وام دار مناره خویش است که البتـه متعلق به خود مسجد نمیباشد و متأخرتر از مسجد است، بنابر این گمان میرود مسجد بعدها در کنار ایـن مناره ساخته شده است. مناره سلجوقي مسجد علي به ارتفاع 85/47 متر، در كنار گنبد قرار گرفته و از شكيلترين منارههاي دوره سلجوقي است كه با تزيينات آجركاري و كتيبههاي متعدد مزين شده است. مدخل اين منار در درون مسجد قرار گرفته است. در ارتفاع 35/40 متري، قرنيزي به صورت تاج بيرون زده و بعد از آن، بخش كوچک تر منار قرار گرفته كه در انتهاي آن نيز قرنيز ديگري قرار دارد. در داخل مناره، ستون مركزي قرار دارد كه پلكان حول محور آن به طرف بالا مي گردد. با توجه به ويژگي هاي معماري مناره به نظر مي رسد كه مربوط به قرن ششم و به احتمال كم تر، قرن هفتم هجري باشد. مناره علی مناره ای مدور که در دوره صفویه جزئی از ساختمان مسجد علی ساخته شده است. بلندای مناره بیش از ۵۰ متر بوده است امروزه با فروریختن طبقه سوم آن حدودا ۴۸ متر و قطر مناره در سطح زمان ۶ متر می باشد. مصالح بکار رفته در این مناره آجر و ملات گچ می باشد و تزیینات منار آجرچینی می باشد این سازه از نظر هماهنگی در ابعاد و اندازه ها و نیز از لحاظ آراستگی نمای سر در یکی از شاهکارهای معماری مناره ها به شمار می آید. بعد از ویران شدن مسجد به دلیل قدمت در سال 929 هجری قمری، و در زمان شاه اسماعیل اول، فردی به نام میرزا شاه حسین وزیر مسجد کنونی را جایگزین کرده و تنها بخشی که هنوز از دوره سلاجقه باقی مانده همان مناره می باشد که در بطن مسجد علی قرار گرفته است.
این مناره متشکل از سه بخش است که با آجر و ملاط گچ ساخته شده است و از پائین به بالا نازکتر و کوتاهتر مـی شود، ارتفاع اولیه آن حدود پنجاه متر بوده و اکنون در حدود چهل متر میباشد. قطـر منـار در سطح زمیـن شـش متراست. سال ساخت مناره مسجد علی دقیقاً معلوم نیست. اما کارشناسان سال ســاخت آن را بیـن سـال های ۵١۵ تـا ۵٢۵ هجری قمری تخمین میزنند. تزیینات منار آجر چینی پرکار با طرحهای متنوع و زیبا اسـت. ایـن منـار دارای پنج کتیبه به خط کوفی است که سه تا از این کتیبهها با کاشی فیروزهای رنگ و چهارمی با گچ و پنجمی که پایینتر از چهار کتیبه دیگر است با آجر تراشیده نگاشته شده است. عبارات نگاشته شده بر این کتیبهها به خط کوفی و بنایی است. بر کتیبه اول به خط کوفی با کاشی فیروزه بر بدنه آجری عبارت لا اله الا الله به کرات حک شده است. بر کتیبه دومی به خط کوفی با کاشی فیروزهای زیر مقرنسهای نعلبکی منار الملک الله تکرار شـده است. کتیبـه سوم نیز عبارت لا اله الا ﷲ محمد رسول الله را به رنگ فیروزهای در بر دارد. کتیبه چهارم به خط بنایی است و بـا تلفیق گچ و آجر عبارت هو الله الذی لا اله الا هو را نمایان ساخته است. و نهایتا کتیبه پنجـم نــیز هماننــد کتیبـه چهارم به خط بنایی است و با آجر کاری برجسته آیه ۱۶ از سوره مبارکه آل عمران را هویدا ساخته است: شهد الله انه لا اله الا هو و الملئکه و اولوا العلم قائما بالقسط مسجد علی اصفهان به همراه منارهاش به شماره ۹۶ به ثبت تاریخی رسیدهاند.
مناره یک سازه ی قائم در معماری است که سطح تماس آن با باران کم بوده و به همین دلیل از مستحکم ترین بناها می باشد. خاصیت ارتعاشی مناره ها از دیگر علل حفظ و استحکام آنهاست. در این میان، مناره علی یکی از مناره های بی نظیری است که به دوران سلجوقی تعلق دارد و چشم نوازی می کند. مسجد و مناره علی به شماره 96 به تاریخ 15/10/1310 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که در ميدان امام علی(ع)(سبزه ميدان) ابتداي كوچه مشير قرار دارد./
نظر شما