پل مارنان
«پل مارنان» در اصل «ماربین» نام داشته‌است که خود ماربین دیگرگون شده «مهربین» از فرهنگ اوستایی است و چون قرن ها قبل از ظهور زرتشت، معبد مهرپرستان بر فراز آتشگاه از تمام روستاهای اطراف آن مشاهده می‌شده است، نام این بلوک نیز مهربین بوده که در زبان پهلوی ساسانی به «ماربین» در دوره ساسانیان و به دنبال آن در طول مدت ۱۵ قرن تاریخ اسلامی ایران، پیوسته با همین نام شناخته شده است. پل مارنان نیز وجود داشته و واسطه اتصال دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه در غربی‌ترین قسمت شهر اصفهان بوده است و روستاهای ماربین از طریق پل مارنان (پل ماربانان و پل ماربین) به روستاهای مقابل آن در ساحل جنوبی رود خانه متصل می‌شده است. شکل امروزی پل مارنان با نمای ساختمانی آن در عصر صفویه تغییری نکرده ولی تعمیرات مکرر داشته است. پل مارنان در سمت غرب اصفهان، بزرگراه خیام، بین پل فلزی و پل وحید یا به عبارتی انتهای بوستان سعدی قرار دارد و اتصال دهنده دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه زاینده رود در غربی ترین قسمت شهر اصفهان است. شکل امروزی این پل با نمای ساختمانی عصر صفوی تغییر اساسی نکرده است، ولی تعمیرات مکرری برای برپا نگاه داشتن آن صورت پذیرفته است. این پل را با نام های ماربین، سرفراز، ماربانان، مادنان نیز می شناسند. درباره قدمت ساختمان پل ماربان اصفهان باید اشاره کرد تاریخ ساخت این پل را منابع تاریخی به موارد متعددی نسبت می دهند، بگونه ای که برخی شالوده های پل مارنان را به دوران ساسانی نسبت می دهند. اما آنچه که مسلم است از زمان های بسیار دور همچنان که پل جی یا پل شهرستان، واسطه اتصال شمالی ترین ساحل شهری زاینده رود به جنوبی ترین ساحل مقابل بوده است، پل مارنان نیز وجود داشته و واسطه اتصال دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه در غربی ترین قسمت شهر اصفهان بوده است و قصبات و روستاهای آباد و سرسبز ماربین از طریق پل مارنان (پل ماربانان و پل ماربین) به روستاهای مقابل آن در ساحل جنوبی رود خانه متصل می شده است. نام اصلی این پل را ماربین که خود دیگرگون شده “مهربین” از فرهنگ اوستایی است، می دانند و چون قرن ها قبل از ظهور زرتشت معبد مهرپرستان بر فراز کوهچه آتشگاه (آتشکده زرتشتیان اصفهان) از تمام روستاهای اطراف آن مشاهده می شده است نام این بلوک هم مهربین بوده که با تصحیف این نام در زبان پهلوی ساسانی به «ماربین» در دوره ساسانیان و به دنبال آن در طول مدت ۱۵ قرن تاریخ اسلامی ایران پیوسته با همین نام شناخته شده است. این پل را «پل سرفراز» هم نامیده اند و وجه تسمیه اش را چنین بیان کرده اند که در زمان شاه سلیمان صفوی یکی از ثروتمندان ارامنه آن را احداث کرد و به قلب سرفراز نائل گردید و مدتی هم به همان نام سرفراز مشهور بود. برخی منابع تاریخی، شالوده های پل مارنان را به دوران ساسانی نسبت می دهند، اما آنچه که مسلم است از زمان های بسیار دور همچنان که پل جی یا پل شهرستان واسطه اتصال شمالی ترین ساحل شهری زاینده رود به جنوبی ترین ساحل مقابل بوده است، پل مارنان نیز وجود داشته و واسطه اتصال دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه در غربی ترین قسمت شهر اصفهان بوده است و روستاهای ماربین از طریق پل مارنان (پل ماربانان و پل ماربین) به روستاهای مقابل آن در ساحل جنوبی رودخانه متصل می شده است. این پل اکنون دارای هفده دهانه است اما در گذشته بیش از هفده دهانه داشته است که اکنون بسته شده است. پل مارنان در خيابان مطهري بين پل فلزي و پل وحيد ساخته شده است.
سی و سه‌پل
«سی و سه پل» یا «پل الله‌وردی خان» شاهکاری از آثار دوره شاه عباس یکم صفوی است که به هزینه و بازبینی سردار سرشناس او، الله‌وردی خان بنا شده است. نام‌های دیگر این پل «سی و سه پل» و «پل سی و سه چشمه» و «پل چهارباغ» و «پل جلفا» و «پل زاینده رود» است. تاریخ بنای این پل را شیخ علی نقی کمره‌ای شاعر زمان شاه عباس در شعری به گونه ماده تاریخ، سال ۱۰۰۵ هجری به حساب آورده است و این سال، درست هم‌زمان با روزهایی است که خیابان بی‌همتای چهارباغ هم ساخته شده است. این پل ۲۹۵ متر درازا و ۱۴ متر پهنا دارد و درازترین پل زاینده رود است. در کتاب های تاریخی نوشته شده که اوایل، سی وسه پل 40 دهانه داشته که به مرور زمان و خرابی هایی که به وجود آمد، تبدیل به ۳۳ دهانه شده است. بعضی از گرجی تبارها اعتقاد دارند چون حروف الفبای گرجی سی و سه عدد است و الله وردی خان گرجی بوده به این دلیل سی و سه پل سی و سه دهانه دارد، البته این نطریه را بیشتر کارشناسان و محقیقن رد کرده‌اند، و عدد ۱۰۰ و سی سه را مربوط به آناهیتا می دانند. در دوره صفویان مراسم جشن آبریزان یا آب‌پاشان در کنار این پل صورت می‌گرفته‌است و در سفرنامه‌های جهانگردان اروپایی آن دوران، اشاراتی به برگزاری این جشن شده است. ارامنه جلفا هم مراسم خاج‌شویان خود را در محدوده همین پل برگزار می‌کرده‌اند. سی و سه پل در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
پل جوئی
«پل جوئی» که به آن «پل چوبی» نیز می‌گویند، پلی با عرض کم و طول ۱۴۷ متر در شهر اصفهان میان دو پل الله‌وردی خان و پل خواجو قرار دارد. این پل به دستور شاه عباس اول در سال ۱۰۶۵ قمری به منظور ارتباط باغ های سلطنتی در ساحل شمالی و جنوبی رودخانه زاینده‌رود بنا گردید. وجه تسمیه آن به جویی، به مناسبت جوی کوچک ظریفی از سنگ پارسی بود که بر پل تعبیه شده بود و متأسفانه در حال حاضر این جوی آب پر شده است. البته در برخی کتب از این پل با نام «پل سعادت آباد»، «پل هفت دست» و «پل دریاچه» یاد شده است. ارتباط باغ های سلطنتی دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه با باغ های وسیع سعادت آباد، و بناهای باشکوه هفت دست، آئینه خانه، کشکول و نمکدان برقرار می ساخت و محل عبور خانواده شاه صفوی، امرا، اشراف، مهمان ها و سفیرانی بود که اجازه ملاقات با شاه عباس دوم را می یافتند. البته در زبان عامیانه برخی از مردمان اصفهان به غلط به پل چوبی نیز عنوان می شود اما در ساختمان این پل، چوبی به کار نرفته است. پل جوئی که با پهنایی کم و درازای نزدیک ۱۴۷ متر بر بستر زاینده رود ساخته شده است، از سازه‌های دوره شاه عباس دوم در سال ۱۰۶۵ هجری است. پل جویی از لحاظ معماری دارای 21 دهانه طاق جناغی شکل، دو اتاقک و آب برهای مثلثی می باشد. در گذشته و در قسمت میانی پل، برج 6 ضلعی قرار داشت که از هر سوی آن چشمه ای جاری بود. با توجه به بلایای روزگار، پل جویی که از سنگ تراشیده شده به دلیل طول زیاد و پهنای کم، بسیار مقاوم بوده است. در کلیه بدنه و طاق های پل از آجر با ملات گچ استفاده شده و در پایه های آن ملات ساروجی کار شده است. پل جویی اصفهان تنها برای عبور و مرور مردم ایجاد نگردید، بلکه تنها راه ارتباطی باغ های شمالی و جنوبی زاینده رود نیز به حساب می آمد، همچنین گاهی اوقات برای گذر خانواده شاه عباس و ملاقاتشان با بزرگان و سفیران نیز استفاده می شد. در قسمت غربی این پل، آب رودخانه به صورت دریاچه‌ای در می‌آمد، به همین دلیل به آن «پل دریاچه» نیز می‌گفتند. نام دیگر آن پل سعادت‌آباد است. این پل هم‌اکنون در خیابان کمال اسماعیل قرار دارد. عمارات زیبا و باشکوه سعادت آباد، هفت دست، آینه خانه، کلاه فرنگی و نمکدان در اطراف این پل بوده است که بوسیله مسعود میرزای ظل السلطان، حاکم نادان اصفهان در زمان ناصرالدین شاه قاجار تخریب شد.
پل خواجو
«پل خواجو» در شهر اصفهان و بر روی رودخانه زاینده‌رود در شرق سی و سه پل قرار دارد. این پل را «پل شاهی» و «بابا رکن الدین» و «شیراز» و «حسن آباد» هم نامیده‌اند ولی به سبب قرار گرفتن در محله خواجو به پل خواجو شهرت یافته است. پل خواجو از بناهای شاه عباس دوم صفوی است و در سال ۱۰۶۰ هجری قمری بنا شده است. درازای پل ۱۳۳ متر و پهنای آن ۱۲ متر است. پل خواجو به دلیل معماری و تزئینات کاشیکاری آن، از دیگر پل های زاینده رود مشهورتر است. این پل که در دوران صفوی یکی از زیباترین پل های جهان به شمار می‌رفت، بیش تر به منزله سد و بند بوده است. در میان هر یک از دو ضلع شرقی و غربی پل ساختمانی بنا شده که شامل چند اتاق مزین به نقاشی است. این ساختمان که «شاه نشین» نامیده می‌شود، جایگاه بزرگان و امیرانی بوده که برای تماشای مسابقات شنا و قایقرانی بر روی دریاچه مصنوعی به این مکان فراخوانده می‌شدند. در گوشه‌های ضلع شرقی پل خواجو دو شیر سنگی وجود دارد که ظاهراً نماد سپاهیان بختیاری محافظ اصفهان و زاینده رود هستند. پل خواجو دارای ۲۴ دهانه است که از مکعب‌های تراش‌خورده ای ساخته شده و در بخش میانی، با سدهای چوبی برای گرفتن جلو رودخانه مسدود گردیده است. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۱۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل شهرستان
«پل شهرستان» با نام های «پل جی» یا «پل جسر حسین»، قدیمی‌ترین پل اصفهان بر روی رودخانه زاینده رود است که در 4 کیلومتری شرق اصفهان در بلوار سلمان فارسی قرار گرفته است. این پل در زمان ساسانیان احداث شد و در زمان دیلمیان و سلجوقیان و مرمت شده است، البته كتيبه و نشانه‌اي كه مؤيد احداث پل در زمان ساسانیان باشد موجود نيست و تنها از نظر سبك معماري و مشابهت آن با پل هاي دوره ساساني و يا منسوب به آن كه در بعضي از نقاط ايران هنوز پابرجاست اين عقيده ابراز شده است. پل شهرستان در جی قدیم در شرق اصفهان واقع شده و پایه های آن بر روی سنگ های طبیعی کف رودخانه استوار گردیده است. کف پل هموار نیست، بلکه از مرکز پل در دو سمت داراى شیب ملایمى است و مصالح ساختمان به کار رفته در پل شهرستان از سنگ، آجر، خشت و ملات است. برخی علاوه بر عبور و مرور، پل شهرستان را یک پل جنگی و نظامی می دانند که از نظر معماری و قدمت در مجموعه پل های قدیمی ایران فقط پل دزفول و پل شوشتر با این پل برابری می‌کنند. پل شهرستان دارای 11 چشمه و 12 پایه سنگی بزرگ است، اما قسمت فوقانی پل که جهت عبور و مرور تعبیه شده بود تخریب شده است. طول پل از ستون مدور آجری تا انتهای سنگفرش قدیمی، در حدود ۱۰۵ متر و عرض آن از ۴/۲۵ تا ۵ متر متغیر است. جهت پل، شمالی- جنوبی با کمی انحراف است. علت آن كه این پل، شهرستان نامیده می شود این است كه در روستایی به همین نام در شرق اصفهان واقع شده است. در سفرنامه مادام ديولافوا بطور اجمال از محله شهرستان و پل مشهور آن سخن به ميان آمد است: «آخرين گردش و سياحت ما در شهرستان صورت گرفت، شهرستان قديم ترين محلات اصفهان است كه در محل جي قديم واقع شده و امروز از شهر اصفهان به اندازه دو فرسنگ فاصله دارد. براي رفتن به شهرستان بايد در ساحل زاينده‌رود راه پيمود و از محلة موسوم به عباس‌آباد عبور نمود، اين محله هم مانند جلفا از محلات خارج شهر اصفهان محسوب مي شود و پرآب و اشجار است … » دیولافوا ادامه می دهد: « ستون هاي اين پل با مصالح سنگي خشني بنا شده و قسمت فوقاني و طاق آن مدتي بعد از شالوده اوليه پايه‌ها با آجر ساخته شده است، نظر به اين كه حال بيشتر عبور و مرور از روي پل هاي حسن‌بگ(خواجو) و الله‌ورديخان صورت مي گيرد اين پل متروك مانده است، بعلاوه خود محله شهرستان هم خالي از سكنه شده است به طوري كه در موقع ورود به آنجا بيش از 20 نفر تماشاچي در اطراف ما ديده نشد، تنها چند خانه با منار و امامزاده و يك مسجد خرابه و پل مذكور محل جي قديم را نشان مي دهند … ».
پل شهرستان در تاریخ یکم دی ۱۳۴۸ با شماره ۸۸۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل چوم
«پل چوم» مربوط به دوره صفوی است و در 6 کیلومترى شرق پل شهرستان، در شرق اصفهان و در یک کیلومتری جاده اصفهان- دشتی، در ابتدای دشت «کرارج-براآن» در نزدیکی روستای «اشکاوند» و در کنار روستای «قلعه‌چوم» واقع است. پل چوم که نمایی مانند پل تاریخی شهرستان دارد، بر بنیانی کهن‌تر از دوره صفوی ساخته شده اما ساختار امروزی آن یادگار دوره صفوی است. استاد محمد مهریار در «فرهنگ جامع نام‌ها و آبادی‌های کهن اصفهان» واژه چوم را دگرش یافته «گوم» یا «کوم» به معنی قنات یا آبی که از قنات به دست می‌آید، می‌داند و یادآور می‌شود که نام روستاهای دیگر ایران مانند چومان (در بانه و پیران‌شهر) و چومه(در خرم‌شهر) نیز با این واژه هم‌ریشه است.
پل چوم در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۱۰۲۱۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در گویش مردم گیلان نیز چوم به معنی «چشم» است که در ترکیباتی مثل «سیه چومه» و «چومه کوره» نیز دیده می‌شود و می دانیم که چشم با چشمه هم ریشه است.
دکتر جلیل دوستخواه در «فرهنگ فارسیِ اصفهانی»، چوم را به معنی «خرمن‌کوب» آورده است که فعل «چوم کردن» از آن ساخته می‌شود و این واژه و ترکیب «چوم کردن» در همه روستاهای اصفهان، کاربُرد دارد. دهخدا در لغت‌نامه، چوم را افزاری چوبی توصیف می‌کند که غلتک‌هایی در زیر محور اصلی یا بدنه دارد و بدنه نیمکت‌مانند آن(محل نشستن یک نفر برای سنگین‌تر شدن و ایجاد فشار بیشتر) به گاو و یا اسب بسته می‌شود و توسط چارپا به دور بخش مرکزی گردانده می‌شود، تا با حرکت آرام ولی سنگین بر روی خرمن، ساقه‌های گندم یا جو را خرد کند و کاه را از دانه جدا کند. پل چوم در تاریخ 23/6/1382 به شماره 10211 در فهرست آثار تاریخی ملی به ثبت رسیده است.
پل فلزی
«پل فلزی» یا «پل شیری» اولین پل بر روی زاینده رود در شهر اصفهان است که به صورت کاملاً فلزی با پایه‌های بتوتی در سال ۱۳۳۵ ساخته شده است و خیابان دکتر بهشتی(شاپور سابق) را به خیابان خیابان حکیم نظامی مرتبط می‌کند و دارای طول 136 متر است. وقتی اولین ماشین در اواخر دوره قاجار وارد شهر اصفهان شد، از عمر سی و سه پل حدود 300 سال می گذشت، حدود سال 1310 شمسی سر و کله کامیون های سنگین نیز پیدا شد. این کامیون ها که به جای کاروان های شتر، به حمل و نقل خوار و بار(گندم، برنج، قند و شکر و نفت)به کار گمارده شده بودند، وقتی از تهران به اصفهان می رسیدند و قصد داشتند به یزد یا شیراز بروند، ناچار بودند عرض رودخانه را با عبور از سی و سه پل طی کنند، تا این که با انتقادهای دوستداران میراث فرهنگی، در سال 1327 احداث پل فلزی آغاز شد و بعد از 11 سال در سال 1338 این پل افتتاح گردید. افتتاح پل فلزی موهبتی بود برای نجات پل های تاریخی از عبور ماشین های سنگی، اما همچنان تا حدود سال های اولیه دهه 60 ماشین های سواری از سی و سه پل عبور می کردند!
پل آذر
«پل آذر» از مجموعه پل‌هایی است که با معماری جدید بر روی زاینده رود در شهر اصفهان ساخته شده است. در تاریخ ۷ مهر ۱۳۵۲ مراسم کلنگ زنی پل آغاز شد و در سال ۱۳۵۷ گشایش یافت. این پل در میان پل فلزی در غرب و سی و سه پل در شرق قرار دارد و خیابان آذر در شمال زاینده رود را به خیابان توحید در جنوب این رود پیوند می‌دهد. خیابان آذر جنوبی(توحید کنونی) پیش از ساخت این پل وجود نداشت و پس از پایان ساخت پل، خیابان توحید نیز احداث شد.
پل فردوسی
«پل فردوسی» از مجموعه پل های جدید ساخته شده بر روی زاینده رود در شهر اصفهان است که در بلوار آينه خانه و بين پل چهارباغ و پل جويي(پل سعادت آباد) واقع شده و در حد فاصل سی‌وسه‌پل در غرب و پل جویی در شرق قرار دارد و «خیابان فردوسی» در شمال زاینده رود را به «خیابان شیخ صدوق شمالی» در جنوب این رود پیوند می‌دهد. با توجه به اين كه عبور وسايل نقليه از پل هاي چهارباغ و جويي و خواجو ممنوع است، پل فردوسی مهم ترين وسيل ارتباط و محل آمد و رفت خودروهاست. اين پل عريض و طويل چندان قديمي نيست و حدود 25 سال قبل با اصول فني ساخته شده است.
پل وحید
«پل وحید» غربی‌ترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود در محدوده شهر اصفهان است. این پل در غرب پل مارنان قرار دارد و بزرگراه کمربندی اصفهان از روی آن عبور می‌کند. پل وحید بزرگراه خیام در شمال زاینده رود را به بزرگراه میرزا کوچک خان در جنوب این رود پیوند می‌دهد.
پل بزرگمهر
«پل بزرگمهر» از مجموعه پل های جدید ساخته شده بر روی زاینده رود در شهر اصفهان است. این پل در حد فاصل پل خواجو در غرب و پل غدیر در شرق قرار دارد و خیابان بزرگمهر در شمال زاینده رود را به خیابان سجاد در جنوب این رود پیوند می‌دهد. اين پل عريض و طويل و پر رفت و آمد در شرق اصفهان قرار دارد و از پل‌هاي مهم زاينده‌رود به شمار مي‌رود. پروژه تعریض پل بزرگمهر عملیات تعریض پل بزرگمهر به صورت اجرای دو پل با عرض هر کدام 21 متر صورت گرفت و با هدف روان‌سازی تردد و عبور فاز دوم خط یک BRT اصفهان در سال 1391 اجرا شد.
پل غدیر
«پل غدیر» جدیدترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود در محدوده شهر اصفهان است و بزرگراه کمربندی اصفهان از روی آن عبور می‌کند. این پل در حد فاصل پل بزرگمهر در غرب و پل شهرستان در شرق قرار دارد و بزرگراه صیاد شیرازی در شمال زاینده رود را به بزرگراه همت در جنوب این رود پیوند می‌دهد.
پل های اصفهان برای مردم این دیار فقط محل عبور از رود نیست، خاطره تاریخی و جمعی آنهاست، پل هایی که خاطره قرن ها زندگی مردم اصفهان را در ذهن خود دارند و شاهدان گذر تاریخ بر این خطه بوده اند و هويت هر نسل را به نسل پيش از خود گره مي زند. این سازه های آبی شاهدان تاریخ اند. شاهدان به ظاهر خاموشی که به هزار زبان سخن می گویند./
نظر شما