آثار تاریخی به‌جای مانده از دوران سلجوقی در اصفهان/ فارسی، زبان رسمی دربار سلجوقیان+عکس

به گزارش ایمنا اصفهان شهری باستانی در مرکز ایران است. اصفهان، سومین شهر پهناور و پرجمعیت ایران پس از تهران و مشهد است. تاکنون اصفهان دوبار به عنوان مرکز پایتخت کشور پهناور ایران طی سده های مختلف انتخاب شده است. بناهای تاریخی متعددی در شهر وجود دارد که تعدادی از آن‌ها به عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیده‌اند. اصفهان در سال ۲۰۰۶ به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام و در سال ۱۳۸۸ به عنوان پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی انتخاب شد.
این شهر به داشتن معماری زیبای اسلامی و بسیاری از بلوارهای زیبا، پل‌های سرپوشیده، کاخ‌ها، مسجدها و مناره‌های منحصربفرد معروف است. این امر باعث شده‌است که در فرهنگ ایرانی اصفهان، نصف جهان لقب بگیرد. اصفهان کنونی در قدیم گابای (جی) نام داشت و در آغاز مرکز قبیله پَرِتاکِن (که نام فریدن از آن به‌جا مانده) بوده‌است.
اصفهان دوران صفوی بسیار ملموس است و از آن اطلاعات بسیاری داریم اما اینکه اصفهان در دوران سلجوقی چگونه بود کمی برای ما دور از ذهن است و تاکنون اطلاعات کمی از آن شنیده ام. 

اصفهان در دوره سلجوقی
دودمان ایرانی و ترک‌تبار سلجوقیان در سده‌های (۵ و ۶ هجری؛ یازدهم و دوازدهم میلادی)، بر بخش‌های بزرگی از آسیای غربی و ایران فرمانروایی داشتند. سلجوقیان زبان فارسی را زبان رسمی و درباری قرار دادند و وزیران این دوره به‌ویژه عمیدالملک کندری و خواجه نظام‌الملک خدمات مهمی به ادبیات فارسی و گسترش دانش‌ها کردند. در بهار ۴۴۲ هجری قمری طغرل سلجوقی اصفهان را پس از یک محاصره طولانی و ویرانگر گشود. البته شهر به زودی به تدبیر ابولفتح مظفر نیشابوری که از طرف طغرل به حکومت اصفهان منسوب شده بود، بازسازی شد، ۵۰۰ هزار دینار خرج ساخت بناها شد و سه سال از مردم هیچ مالیاتی گرفته نشد. توسعه سریع شهری، مردمی که در جریان درگیری‌ها گریخته بودند را دوباره به شهر کشاند، همچنین طغرل پایتخت حکومتش را از ری به اصفهان منتقل کرد. گسترش شهر در زمان آلب ارسلان نیز ادامه یافت، اما در دوران ملکشاه و وزیر باتدبیرش خواجه نظام الملک طوسی بود که شهر را به اوج شکوهش رساند به طوری که جمعیت شهر دو برابر شد و بناهای بسیاری در آن ساخته شد.
از معماری پیش از اسلام و دوره قبل از اسلام، چیزی به جز بقایای آتشکدها در کوه آتشگاه، اکتشافات اندکی در تپه اشرف و همچنین پل شهرستان (متعلق به دوران ساسانیان) چیز دیگری برجای نمانده‌است. بیشتر آثار تاریخی بجا مانده در مربوط به دورهٔ اسلامی است. آثاری از تمامی دوره‌های تاریخی پس از اسلام بجا مانده‌است اما بویژه آثار دو دوره باشکوه از تاریخ اصفهان یعنی دورهٔ سلجوقی و دورهٔ صفوی برجستگی ویژه‌ای دارد، که هر کدام دارای ویژگی‌ها و سبک معماری مختص خود است. 

سبک معماری دوره سلجوقیان
معماری سلجوقیان که بویژه در مسجد جامع نمود می‌یابد بسیار ساده و بی‌پیرایه اما با ظرافت فراوان است. از ویژگی‌های دیگر معماری این دوره سکوت و درونگرایی به دور از هر گونه جلوه‌گری آن است. بجای آنکه بیننده تحت تأثیر آنی آن قرار گیرد، آرام آرام زیبائی و عظمت اسرار آمیز آن را در جای خود احساس می‌کند. برخلاف معماری و هنر دوره صفوی که توجه به جلوه‌های رنگ و نور و چشمگیری و درخشندگی از ویژگی‌های آن است. 

آثار تاریخی بجای مانده از دوران سلجوقی
آرامگاه ملکشاه و سلطان سنجر و خواجه نظام الملک از آثار تاریخی این دوره در شهر اصفهان است. یکی از قدیمی‌ترین شهرهای اصفهان شهر گز در ۱۰ کیلومتری اصفهان است. یکی از آثار مهم باقی‌مانده در این شهر مسجد جامع شهر مربوط به دوره سلجوقیان است. از جمله آثار بجای مانده این دوره عبارتند از:
آرامگاه راشد بالله
بقعه راشد بالله مربوط به دوره سلجوقیان است و در اصفهان، خیابان مشتاق دوم، پل شهرستان، خیابان بازارچه واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۰۹۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آرامگاه سلطان سنجرملکشاه
آرامگاه سلطان سنجرملکشاه و یا آرامگاه خواجه نظام‌الملک مربوط به دوره سلجوقیان -قرن۱۳ ه‍.ق است و در اصفهان، متری قیام (سبزه میدان)، خیابان ولی عصر، کوچه سلطان سنجر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۹۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
اامامزاده حسین و امامزاده ابراهیم
امامزاده حسین و امامزاده ابراهیم مربوط به دوره سلجوقیان است و در اصفهان، مقابل پل شهرستان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۲۱ با شمارهٔ ثبت ۳۵۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه مرتضی عاصمی
خانه مرتضی عاصمی (عاصمی اصفهانی) مربوط به دوره سلجوقیان و در اصفهان، خیابان کمال، کوی دو مناره دارالضیافه ـ محل جویباره واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۱۰۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مدرسه ابن سینا
مدرس ابن سینا مربوط به دوره سلجوقیان و در اصفهان، خیابان ابن سینا، کوچه پاگلدسته، بالاتر از مدرسه شفیعیه واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۵۵۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد جامع جی
مسجد جامع جی مربوط به دوره سلجوقیان است و در اصفهان، پل شهرستان، تپه جی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۰۶۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد شعیا و امامزاده اسماعیل
مسجدشعیا و امامزاده اسماعیل مربوط به دوره سلجوقیان است و در اصفهان، میدان قیام (سبزه میدان)، خیابان هاتف واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

مناره علی
مناره علی مناره ای مدور در شهر اصفهان در مقابل آرامگاه هارون ولایت در اوایل سده ششم هجری در نزدیکی مسجد جامع عتیق بنا گردیده و در دوره صفویان جزئی از ساختمان مسجد علی شده است .
بنای تاریخی و ارزشمند مسجد علی در حقیقت بنایی است که ریشه ای سلجوقی دارد و نام بنا در آن عصر مسجد سلطان سنجر یا مسجد سنجریه بوده است. این مسجد در خیابان هارونیه و در مجاورت مقبره هارون ولایت واقع گشته است. 


گزارش/ آیدا علی اکبری