نفی زلزله به معنای نبود آن نیست/ از آموزش های لازم برای مقابله با زلزله بی‌ بهره‌ایم

چند وقت پیش بود که خبری مبنی بر وقوع زلزله بسیار بزرگ اول شهریور در تهران بسیاری از مردم را نگران کرد، این خبر که از جانب "سازمان زلزله نگاری دانشگاه تهران” ذکر شده بود موجب ایجاد موجی از نگرانی در بین مردم شد.
خبر یا این عنوان در بسیاری از شبکه های اجتماعی پیچید: با توجه به پس لرزه های ایلام، احتمال وقوع زلزله در ۴۸ ساعت آینده در ایران به ویژه تهران حتمی است، در این خبر نقل شده بود که به احتمال زیاد گسل دماوند باز شده است و با فعال شدن آتشفشان آن زلزله ای جدی در تهران رخ خواهد داد.
اما بعدها دانشگاه تهران و موسسه ژئوفیزیک این دانشگاه در واکنش به این خبر آن را شایعه عنوان کرد و وجود چنین خبری را کذب عنوان کرد.
دبیر انجمن علمی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با اشاره به عنوان سازمان زلزله نگاری دانشگاه تهران که در این خبر ذکر شده بود گفته بود چنین سازمانی در ایران وجود ندارد بلکه مرکز لرزه نگاری داریم که زیر نظر موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران فعالیت می کند.
با نفی و شایعه دانستن این خبر که در بسیاری از سایت های خبری منتشر شد، وقوع زلزله در تهران به فراموشی سپرده شد کما اینکه اکنون ۱۹ روز از شهریور ماه را سپری می کنیم اما زلزله ای در تهران رخ نداده است.
اما امروز با وقوغ بیش از ۷۰۰ بار زلزله و پس لرزه در مورموری ایلام موجب بازگشت این نگرانی در بین مردم شد.
چندی پیش بود که خبری با عنوان" زلزله در کمین ایران است" از روزنامه آرمان موجب ایجاد واکنش های جدی در زمینه برخورد با زلزله در کشور شد.
اگر به سایت موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران سری بزنید در تاریخ ۱۹ شهریور چندین زلزله رخ داده است که دوتای این زلزله ها بالاتر از سه ریشتر گزارش شده است که یکی از آنها در مورموری و دیگری در هریس آذربایجان شرقی رخ داده است.
بنابراین چیزی که در این بین برای بسیاری از مردم سوال شده است ارتباط این زلزله ها با یکدیگر است، مثلا عده ای معتقدند چون در ایلام زلزله آمده است به طور حتم در تهران و حتی شهرهای شرقی ایران نیز زلزله شدیدی رخ خواهد داد و عده ای حتی به دنبال چاره جویی در این زمینه هستند.
علت اصلی وقوع زلزله چیست
سیاره ما از پوسته متحرکی ساخته شده است که بر روی گوشته که به زبان دیگر پوسته دوم زمین است حرکت می کند، این پوسته از ترک های متعددی برخوردار است که قبل از تقسیم شدن در ۲۸۰ میلیون سال قبل قاره ای به نام پانگه آ را تشکیل دادند اما بعدها این ابرقاره به قاره های اوراسیا و گندوانان تقسیم شد و از آن زمان به بعد تقسیم شدن و تکه تکه شدن قاره ها آغاز شد.
ایران یا درست تر بگویم قاره آسیا ۲۳۰ میلیون سال قبل از اشتقاق قاره ها نشات گرفت و بعدها ترک ها و به عبارت علمی تر گسل ها متعددی در آن شکل گرفت که عامل اصلی ایجاد رشته کوه های زاگرس، البرز و بسیاری دیگر از کوه های ایران شد.
صفحه عربی که کشور عربستان را شامل می شود و در ناحیه غربی ایران قرار گرفته است به شدت به سمت ایران در حال حرکت بوده و فشار زیادی را به صحه ایران وارد می کند، این صفحه با فشاری که به ایران وارد می کند عامل اصلی در ایجاد چین، ترک خوردگی و حتی زلزله های فراوان در ایران است.
مهمترین گسل هایی که در ایران فعال است گسل مشاء – فشم، گسل های نواحی شمالی ایران و گسل های جنوب ایران است حرکت این گسل ها عامل مهمی در ایجاد زلزله است البته نمی توان از وجود کوه های آتشفشانی و فعالیت آنها در داخل زمین غافل شد.
پیام زلزله
اینکه ایران در یک ناحیه لرزه خیز قرار دارد هیچ جای شکی نیست، وقوع زلزله های فراوان در این چند سال اخیر گواه خوبی بر این ادعا است.
اما پیام این دست زلزله ها برای ما چه چیزی را به دنبال دارد؟ باید این را بدانیم که بسیاری از شهرهای ایران از نظر فیزیکی آسیب پذیر هستند و میزان مقاومت بسیاری زا ساختمان های ایران در برابر زلزله صفر و یا نزدیک به صفر است.
پس باید این را قبول کنیم با اینکه سال ها است بر روی ناحیه زلزله خیز زندگی می کنیم اما تاکنون برای مهار آن و یا زندگی مسالمت آمیز با آن مجهز نشده ایم، کاری که کشورهایی مانند ژاپن و یا کشورهای آسیای جنوب شرقی انجام داده اند اما تاکنون ما حتی نسخه ای از آن را برای ساختمان سازی خود برداشت نکرده ایم.
علاوه بر اینکه مدیریت ریسک و سوانح ایران نیز در این زمینه آسیب پذیر بوده و آموزش های لازم برای مقابله با زلزله حتی قبل و بعد از وقوع نیز برخوردار نیستیم.
تنها چیزی که در این بین انجام داده ایم علاج بیماری پس از رخدادن است، مثلا در بسیاری از شهرها مانند بم، ورزقان و حتی همین مورموری منتظر وقوع زلزله می مانیم اما بعد از وقوع آن برای حمایت از زلزله زدگان دست به کار می شویم در حالیکه با برنامه ریزی و تقویت طرح های مبارزه با زلزله و آموزش نیروهای امدادی و حتی مردمی در زمان وقوع زلزله از فاجعه های انسانی در این زمینه می کاهد و عامل مهمی در جلوگیری از آسیب پذیری روانی افراد خواهد شد.
چگونگی ساخت و سازها برای جلوگیری از خرابی پس از زلزله
در کشور ما این روش مرسوم است که برای ساختمان سازی تنها به مهندسان عمران و سازه اکتفا می کنند، زمینی را خریداری کرده، نقشه ساختمان را طراحی می کنند و بعد با مجوزی که در دست دارند اقدام به ساخت ساختمان بدون توجه به اصول ساختمان سازی می کنند.
این در حالی است که در بسیاری از کشورها زمین شناسان با بررسی زمینی که قرار است در آن ساختمان سازی و یا شهرسازی انجام شود، وضعیت گسل ها به ویژه گسل های فعال در منطقه مورد بررسی قرار می گیرد که در صورت عدم خطرناک بودن آنها اقدام به ساختمان سازی در این نواحی می شود.
بنابراین ساخت بنا بر روی پهنه گسل فعال در آیین نامه های مهم در کشورهای لرزه خیر منع و ممنوع شده است و یا توصیه می شود تا بناهای معمولی ساخته شوند اما از انبوه سازی و احداث ساختمان های بلند در این نواحی جلوگیری شود.
البته چیزی که بیشتر از زلزله در ساختمان سازی اهمیت دارد زمین لغزش است که با افزایش شیب زمین میزان این زمین لغزش نیز افزایش می یابد که باید اصول ساختمان سازی در ساخت این دست ساختمان ها نیز رعایت شود.
بنابراین توجه به توپوگرافی محل، محل بازشدگی های زمین و حتی آبراهه ها در ایجاد ساختمان سازی و جلوگیری از ریزش آنها در زمان وقوع زلزله بسیار مهم است در حالیکه در ایران به ویژه در کلانشهرهایی مانند تهران برج های عظیمی بدون توجه به این مسائل ساخته می شوند.
/۵