به گزارش خبرنگار ایمنا، صنعت پلاستیک از صنایع بزرگی است که از لحاظ تاریخی شدت رشد بسیار سریعی دارد؛ به ویژه با توجه به ارتباط شدید آن با صنعت نفت از اهمیت زیادی در ایران برخوردار است، زیرا با توجه به نفت‌خیز بودن ایران، صنایع وابسته به نفت در کشور ما سهمی قابل توجه از تولید ناخالص داخلی را اشغال می‌کنند؛ ضمن آنکه طبق گزارش مرکز آمار ایران، در بخش صنعت ۷.۵ میلیون نفر مشغول به کار هستند.
رئیس کمیسیون آموزش انجمن ملی صنایع پلیمر ایران، سهم ارزش‌افزوده صنایع پلاستیک از تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۹۹ را معادل ۱.۵ درصد اعلام کرد. اما موضوع قابل‌بحثی که در ارتباط با رشد و توسعه چنین صنعتی مطرح است، آنکه با وجود منافع اقتصادی این صنعت، پلاستیک، احتمالاً بزرگ‌ترین آلوده‌کننده محیط‌زیست در جهان است؛ ماده‌ای که البته ورود آن به محیط اطراف ما کاملاً به دوره معاصر برمی‌گردد. با این همه، ظاهراً تلاش‌ها برای از رده خارج کردن این ماده از اقتصاد و زندگی روزمره آغاز شده است.
برخی کشورها برنامه‌ای زمان‌بندی شده برای کاهش تولید پلاستیک را در دستور کار قرار داده‌اند؛ در صورتی که طی همین سال‌ها آن‌چنان سرعت تولید این ظروف در ایران بالا رفت که میزان تولید آن به بالای ۵۷۰ هزار تن در سال می‌رسد. با این اوصاف تخمین زده می‌شود با استمرار روند تولید ظروف پلاستیکی، در چند سال آینده قسمتی از خاک سطح زمین‌های کشاورزی کشور به این مواد آغشته می‌شود که می‌تواند به خسارت‌های غیرقابل جبرانی در زمینه محیط‌زیست و سلامت مردم بینجامد.
سهم قابل‌توجه پلاستیک در صنعت و اشتغال‌زایی
قبل از پرداختن به مضرات استفاده از پلاستیک برای سلامت و طبیعت، باید نگاهی به سهم آن در اقتصاد کشور و اشتغال‌زایی بیندازیم. گفتنی است در میان انواع محصولات صنایع تکمیلی، صنایع پلاستیک از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ چراکه علاوه بر تکمیل زنجیره ارزش پتروشیمی، اشتغال‌زایی گسترده و قابلیت گسترش در مناطق گوناگون کشور را دارد. علاوه بر واحدهای صنعتی، تعداد زیادی واحد صنفی کوچک و فعال نیز وجود دارد که سهم زیادی در اشتغال‌زایی دارد.
بنا بر گفته یکی از فعالان این بخش هر قالب تزریقی به طور متوسط سه تا چهار نفر را در یک ماه مشغول به کار می‌کند و با توجه به تعدد و تنوع واحدها و ماشین‌آلات موجود، ظرفیت اشتغال‌زایی آن بسیار بالا است. آمارهایی که درباره تولیدات صنایع پلاستیک ارائه شده است نشان می‌دهد که سهم ارزش‌افزوده صنایع پلاستیک از تولید ناخالص داخلی ایران بر مبنای تخمین نقش مواد اولیه وارداتی و بازیافتی حدود ۱.۵ درصد است که حدود ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی بخش صنعت را شامل می‌شود.
به‌علاوه سهم اشتغال صنایع پلاستیک از کل اشتغال ایران در سال ۹۹ حدود ۳.۶ درصد اعلام شده است که ۱۱.۳ درصد از اشتغال بخش صنعت را شامل می‌شود. حال با توجه به سهم قابل توجه این صنعت در ارزآوری و اشتغال و از طرفی آمار و ارقام موجود از تولید اقلام پلاستیکی در ایران و رکورددار بودن مردم این کشور در مصرف این اقلام پلاستیکی، چگونه و با چه راهکارهای می‌توان تولید و مصرف پلاستیک را کاهش داد و چه صنایعی می‌توانند جایگزین تولیدات پلاستیکی شوند؟
از طرفی هم سخن مدافعان صنعت پلاستیک آن است که الیاف طبیعی یا فلزات گاهی تا چندصد برابر آلودگی زیست‌محیطی و گرمایی بیشتری دارند. همچنین عامل اصلی تولید گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسیدکربن در صنایعی مانند سیمان وجود دارد که بسیار مخرب است. آیا پلاستیک باعث گرم‌تر شدن کره زمین شده است؟ آیا پلاستیک باعث تولید دی‌اکسیدکربن شده است؟
حتی ادعا می‌شود پلاستیک کمترین آلودگی را در فرایند تولید خود دارد و یک عنصر مفید و پراهمیت برای تمام صنایع و زندگی بشراست. تصور کنید در دوران کرونا ماسک و لباس پزشکان بدون پلاستیک امکان ساخته‌شدن نداشت یا حتی سرنگ و سرم و یا روکش قرص و کپسول یا جلیقه نجات بسیاری ساخته‌های دیگر که اگر پلاستیک نبود واقعاً چه می‌شد و چه جایگزینی در نظر گرفته می‌شد؟
حذف محصولات پلاستیکی در صورت جایگزینی بهتر
شهرام احمدی، کارشناس و فعال اقتصادی با تأیید مزایای تولید پلاستیک برای اقتصاد کشور در گفت‌وگو با ایمنا می‌گوید: زمانی که حرف از صنعت پلاستیک زده می‌شود، منظور صنایع وابسته به نفت و محصولات پتروشیمی و صدها کارخانه و کارگاه و تولیدکننده، فروشنده خرد و هزاران نیروی کار است که نمی‌توان هیچ‌کدام را نادیده گرفت. حال آیا می‌توان به راحتی چنین صنعتی را از اقتصاد یک کشور نفت‌خیز حذف کرد؟
وی اضافه می‌کند: البته می‌توان با راهکارهایی مصرف آن را کاهش داد؛ اما به‌شرط آنکه جایگزین‌های مناسبی هم برای پلاستیک عرضه شود. برخی معتقدند لازم است با وضع قوانینی محکم مانع تولید و مصرف پلاستیک شد. عده‌ای بر این باورند که مشوق‌ها و تمهیدات بازدارنده برای ممانعت از تولید پلاستیک لازم است و برخی می‌گویند با وضع قوانین مالیاتی می‌توان تا حدودی تولید و درنتیجه مصرف پلاستیک را کاهش داد.
این کارشناس اقتصادی تصریح می‌کند: اما همه این دیدگاه‌ها زمانی کارآمد خواهد بود که همان صنایع تولید پلاستیک بتواند تولیداتی سالم‌تر و به‌صرفه‌تر را عرضه کند که این مورد هم وابسته به تجهیزات و تکنولوژی به‌روز است. این‌چنین علاوه بر آنکه بر یک واحد تولیدی خدشه‌ای وارد نیامده است، کارکنان آن هم بیکار نشده‌اند.
احمدی یادآور می‌شود: با سیاست‌های دستوری و حرف‌های بدون پشتوانه و جایگزین، چگونه می‌توان فعالیت صنایع پلاستیکی ایران را حتی به‌طور تدریجی کاهش داد و از طرفی مصرف‌کننده هم باید اقلامی مناسب‌تر و به صرفه‌تر از پلاستیک در دسترس داشته باشد که بتواند آن را به مصرف پلاستیک ترجیح دهد!
وی می‌گوید: به عنوان نمونه ترویج استفاده از ظروف یک‌بار مصرف گیاهی از راهکارهای جایگزین با ظروف پلاستیکی در این چند سال گذشته بوده است که در نگاه اول و از لحاظ کارشناسانه پیشنهاد خوبی است؛ زیرا تمام انواع ظروفی که با پلاستیک‌های معمولی ساخته می‌شوند، با پلیمرهای گیاهی نیز قابل تولید هستند.
این کارشناس اقتصادی خاطرنشان می‌کند: پلیمرهای گیاهی دمای ۹۰ تا ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد را به راحتی تحمل می‌کنند، اما موضوعی که وجود دارد قیمت این محصولات است که گران‌تر از پلاستیک بوده و معمولاً مصرف‌کننده از خرید آن منصرف می‌شود. بنابراین به غیر از سلامت یک کالا، لازم است به گزینه به‌صرفه بودن، آن هم از لحاظ اقتصادی توجه شود.
حذف پلاستیک، سیاستی قوی و اجرا شدنی می‌طلبد
اما در آن سوی این ماجرا افراد و انجمن‌هایی قرار دارند که معتقدند به دلیل آسیب‌های ناشی از مصرف پلاستیک تحت هر شرایط ممکن، لازم است تولید و مصرف پلاستیک کاهش یابد.
محمدرضا بابایی، کارشناس ارشد و فعال محیط‌زیست در گفت‌وگو با ایمنا با اشاره به قدمت استفاده از پلاستیک می‌گوید: کیسه‌های پلاستیکی برای سبک بودن با ترکیبی به نام پلی‌اتیلن ساخته شده که این ماده باعث طول عمر بسیار بالای پلاستیک می‌شود و این طول عمر به معنای ماندگاری در طبیعت است. این محصولات سبب گرفتگی آبراهه‌ها، مرگ جانوران و ده‌ها مشکل دیگر در طبیعت شده که مهم‌ترین آن ماندگاری و تجزیه نشدن آن‌ها تا سال‌هایی زیاد است.
به گفته وی تا این‌جا فقط بحث بر سر مشکل‌آفرینی این ظروف و کیسه‌های پلاستیکی برای طبیعت بوده که موضوعی بسیار پراهمیت است؛ ولی اگر آگاه باشیم که مصرف این مواد تا چه میزان برای سلامت انسان خطرناک است، به عمق فاجعه پی خواهیم برد. ایران هم جزو آن گروه از کشورهایی است که در مصرف این ظروف سرآمد بوده و اتفاقاً آمار بیماری‌های خطرناکی چون سرطان در آن بسیار بالا است.
این فعال محیط زیست در رابطه با دفن مواد این‌چنینی و تاثیرشان بر طبیعت توضیح می‌دهد: روند تجزیه پلاستیک پس از دفن شدن، بسیار آرام بوده و در همان محل دفن، شیرابه‌های سمی که ترکیبی از فلزات سنگین بوده تولید می‌شود که می‌تواند به آب‌های زیرزمینی نفوذ پیدا کند. بر این اساس این مواد شیمیایی تجزیه‌ناپذیر به تدریج وارد زنجیره غذایی می‌شود که اثرات مخرب‌تری برای سلامت انسان محیط‌زیست در پی خواهد داشت.
بابایی خاطرنشان می‌کند: موضوع اساسی آن است که پلاستیک ارزان و در دسترس بوده و مصرف‌کنندگان بالایی را به سوی خود جذب می‌کند؛ مهم‌تر آنکه برای تجزیه آن صدها سال زمان نیاز است که قابل‌مقایسه با دیگر مواد نیست. از این رو باید سیاست‌هایی قوی و قابل‌اجرا برای کاهش تولید و مصرف چنین ماده خطرناکی تصویب شود که لغو آن امکان‌پذیر نباشد.
گزارش از: نفیسه زمانی‌نژاد، خبرنگار اقتصادی ایمنا
نظر شما