به گزارش خبرگزاری ایمنا، محله جویباره، محله‌ای تاریخی در کنار محله دردشت از قدیمی‌ترین محله‌های اصفهان است که بین خیابان کمال و ولیعصر (عج) قرار گرفته و از شمال به طوقچی، از غرب به ابن‌سینا و محله دردشت، از شرق به خیابان سروش و از جنوب به خیابان ولیعصر (عج) و میدان کهنه (سبزه میدان) منتهی می‌شود.
در حقیقت جوباره، هسته اصلی تشکیل دهنده اصفهان بوده و درباره وجه تسمیه نام آن معنای مختلفی آمده، اما بی‌شک نامی بسیار کهن است.
در واقع این واژه به مرور تغییر کرده، اما در گذشته و در زمان ساسانیان نام چهارمین دروازه شهر اصفهان بوده است که این دروازه بعدها به دروازه یهودیان معروف می‌شود؛ از طرفی می‌توان گفت، جویباره جایی است که در آن جوی آبی جاری بوده، اما ورای اسم و نام محله نکته قابل توجه در آن، درآمیختگی مذهب و فرهنگ در محله جویباره است.
محله‌ای منحصر به‌فرد به‌لحاظ معماری بناها و فرهنگی که در دل آن نهفته است؛ داستان محله جویباره پر از غافلگیری است، محله‌ای پر از اسطوره و داستان و می‌توان گفت، از این منظر محله جویباره قابل قیاس با محله جلفا نیست که از ابتدا محلی مختص اسکان اقلیت ارامنه مسیحی بوده است.
جوباره، روایت زندگی مسالمت‌آمیز ادیان در کنار یکدیگر
اینجا سرزمین روایت‌ها است، روایت‌هایی از عشق و دوستی و انتخاب، از پیوند دل‌ها و جان‌ها در زیر سایه تفاوت‌ها و فرهنگ‌ها، از زندگی مسالمت‌آمیز دو دین در کنار یکدیگر به صورتی که فاصله مسجد و کنیسه در محله تنها یک خانه است، داستانی که در آن علاوه‌بر صلح و دوستی، رقابت‌ها و عداوت‌ها را شرح می‌دهد و گویی کالبد محله با همین داستان‌ها جان می‌گیرد و تا امروز زنده مانده است.
اصفهانی‌ها محله جویباره را به سکنه یهودی آن می‌شناسند، اما سال‌ها است از تعداد یهودیان محله کاسته شده و اکنون اغلب جمعیت این محله را مسلمانان تشکیل می‌دهند؛ در حال حاضر بیشتر یهودیان از این محله مهاجرت کردند، اما کنیسه‌های قدیمی و بی‌پیرایه با نورگیرهای استوانه‌ای و گنبدهای کم‌ارتفاع آن که محل عبادت کلیمیان در این محله بوده، به قوت خود باقی مانده و یادگاری نفیس از دورانی پرشکوه است.
جویباره غیر از کنیسه، خانه‌های تاریخی بسیاری دارد که نوع معماری آن‌ها نشان می‌دهد، این خانه محل سکونت یهودیان یا مسلمانان بوده است؛ برای مثال در سرداب یکی از خانه‌های تاریخی این محله، مکانی خاص وجود دارد که محلی برای غسل یهودیان است.
به‌طور کل خانه‌ای که چنین مکانی در آن ساخته شده است، خبر از توانگر بودن این خانواده یهودی را می‌دهد؛ غیر از این در محله جویباره بعضی خانه‌ها پایین‌تر از سطح زمین ساخته شده‌اند که گفته می‌شود، ساکنان آن‌ها یهودی بوده‌اند، چراکه در زمان صفویان تا دوره قاجار کشمکش‌های دینی بسیاری وجود داشته است و یهودیان باید خانه‌های خود را پایین‌تر از سطح خانه‌های مسلمانان می‌ساختند.
به این ترتیب آمیختن دو آئین در کالبد محله جویباره آثار زیادی بر جای گذاشته و پس از اسلام و ساکن شدن مسلمانان به احتمال بسیار، محدودیت‌هایی برای سکنه سابق به وجود آمده و رقابتی مذهبی میان پیروان دو دین ایجاد کرده است.
می‌توان گفت تعداد بالای مسجد و کنیسه در داخل محله گواهی آن است که پیروان هر دو کیش در محله امکان برگزاری آداب شرعی خود را داشته‌اند؛ به هر روی موضوع به اینجا ختم نمی‌شود و برای مثال می‌توان به ممنوعیت بعضی از حرفه‌ها برای یهودیان یا مختص بودن یک شغل همچون ابریشم بافی برای آن‌ها اشاره کرد که امروز با مهاجرت بیشتر یهودیان از محله این مشاغل نیز منسوخ و به فراموشی سپرده شده است.
«بازار» چشم و «مناره‌ها» چراغ محله است
حمام پنجشنبه از دیگر آثار تاریخی در محله جویباره است که برای استفاده یهودیان بوده و مسجد زند کرمانی با معماری متفاوتی که دارد، گویای آن است که مسجد در محلی که قبلاً آتشکده بوده، ساخته شده است.
بازارچه از دیگر نقاط قوت محله جویباره به حساب می‌آید که نشانگر این رابطه مسالمت‌آمیز و ترکیب فرهنگ‌ها و سنت‌های متفاوت است، مثلاً کلیمی‌ها مرغ می‌آوردند یا مسلمان‌ها گندم با ۲۰ یا ۳۰ شتر می‌آورند و نانوایی‌ها از اینجا می‌آمدند و گندم می‌بردند؛ در این بازار هر روز و هر هفته هرکسی یک چیزی می‌آورد، مثلاً جمعه‌ها بازار مرغ بود و مردم از جاهای مختلف برای خرید به اینجا می‌آمدند.
درواقع این بازارچه‌های مسقف، روح محله جویباره است که امروز همچون بافت مسکونی آن نیمه‌جان، مسکوت و مطرود شده است، اما می‌توان با احیای بازار در روح آن جانی تازه دمید تا همچون محله جلفا رونق گیرد و زندگی با شکلی جدید در آن جریان پیدا کند.
جویباره محله‌ای است که حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد و نشانه‌ای بزرگ از زیست مسالمت‌آمیز ادیان است؛ علاوه‌بر حمام پنجشنبه، ۱۵ کنیسه در این محله وجود دارد که از مهم‌ترین ظرفیت‌های محله جوباره برای گردشگری محسوب می‌شود، همچنین بافت مسکونی آن به‌دلیل قدمت و تاریخی که در دل خود دارد، برای هر رهگذری جذاب و دیدنی و قصه‌اش بسیار شنیدنی است.
جوباره در دوره سلجوقی نیز بسیار مورد توجه حاکمان بوده، از این رو تعداد بسیار زیادی مسجد در داخل و بیرون از آن ساخته شده است؛ بناهایی که هر کدام شاهکارهایی در معماری محسوب می‌شود؛ ساخت مناره‌ها در این محل برای کمک به مسیریابی کاروان‌هایی که قصد ورود به اصفهان را داشته‌اند، نشان از اهمیت بالای جویباره در آن عهد بوده است.
مناره‌هایی همچون منار ساربان و منار چهل دختران که همچون فانوسی در شب می‌درخشد؛ بناهایی با آجرکاری، کاشی‌کاری و مقرنس‌های بی‌نقص و زیبا که از تمام پس‌کوچه‌های تنگ و باریک محله با پیچ‌های فراوان آن قابل مشاهده است و کاروان‌های کویر را به سمت شهر هدایت می‌کرده است.
این محله در حال حاضر یکی از گذرهای تاریخی شهر اصفهان محسوب می‌شود و ورودی اصلی آن طبق گفته اهالی، بازارچه غاز، انتهای خیابان ولیعصر است، پس از عبور از بازارچه به خیابانی پهن می‌رسیم که در ادامه آن حمام پنجشنبه قرار دارد و روبه‌روی حمام که ظاهراً مرکز محله محسوب می‌شود، پارک محلی بسیار کوچکی قرار گرفته است که برای محله‌ای چون جویباره کافی نیست.
در ادامه بازارچه دیگری قرار گرفته است که محله را به خیابان کمال وصل می‌کند و با گذر در فرعی‌ها شاهد کوچه‌ها و خانه‌هایی خواهید بود که به‌رغم تاریخی بودنشان، معماری متفاوتی با مناطق و دیگر محلات قدیمی اصفهان دارد.
در واقع محله جوباره فعلی ترکیب ناهمگونی از خانه‌های خشتی و آجری با پس‌کوچه‌های پیچ در پیچ کاهگلی به جا مانده از عهد صفوی و دوره قاجار است که ناگهان بافت مسکونی جدید به شکلی بی‌سلیقه و بدون در نظر گرفتن بافت تاریخی محله در کنار آن ایجاد شده است که این موضوع باید به‌دلیل قدمت محله و برای حفظ بافت تاریخی آن به عنوان میراثی ارزشمند بررسی و مورد رسیدگی قرار گیرد.
به گزارش ایمنا، محله جویباره به عنوان یکی از تاریخی و قدیمی‌ترین محلات اصفهان، فرهنگی غنی را در دل خود نهان و حرف‌های ناگفته بسیاری بر زبان دارد؛ این محله به‌رغم بافت تاریخی منحصربه‌فردی که دارد و ظرفیت بسیار خوبی برای گردشگری محسوب می‌شود، اما تا حدودی مهجور مانده و نیازمند ایجاد انسجام در لایه‌های اجتماعی و پیوند آن با بافت کالبدی محله است؛ جوباره امروز فارغ از هیاهوی جهان در گوشه‌ای از شهر به زیست خود ادامه می‌دهد و «زندگی» در تمام ابعاد آن، همچنان معنای خاص خود را دارد.
گزارش از: ریحانه راهپیما
نظر شما