به گزارش خبرگزاری ایمنا از یزد، قنات یکی از هوشمندانه‌ترین سازه‌های تمدنی بشری است و از هزاران سال قبل‌تر مردمان کویرنشین از این سازه برای تأمین آب شرب استفاده می‌بردند؛ این شاهکار مهندسی در لایه‌های عمیقی از زیرزمین اجرا شده است، پیچیدگی آن هر بیننده‌ای را به ذوق می‌آورد و هوش و درایت پیشینیان را برای تأمین آب به ما نشان می‌دهد.
شهر یزد به تأمین منابع آبی از طریق سیستم قنات شهره است، در یزد قنات‌های زیادی وجود دارد که بعضی از آن‌ها قابلیت دسترسی برای گردشگران داخلی و خارجی دارد و استقبال و شگفتی آن‌ها به خوبی نمایانگر قدمت و بزرگی این دستاورد بشری است.
مردمان در دل کویر خشک و سوزان بسیار سخت کوشیدند تا بتوانند زیستی مطابق شرایط اقلیمی خود داشته باشند، به همین جهت با حفر مسیرهای زیرزمینی به طول صدها کیلومتر آب را از مناطق بالادست و کوهستانی به سمت کویر خشک هدایت می‌کردند.
میزان آبدهی قنات‌ها به شدت به میزان بارندگی در سال وابسته است؛ طی سال‌های پرباران و به ویژه فصل بهار، میزان آبدهی قنات‌ها بالاتر و در فصل‌های تابستان و پاییز میزان آبدهی پایین‌تر بوده است. این قنات‌ها در حال حاضر در بعد جهانی به اهمیت و جایگاه والایی دست یافته‌اند که لزوم نگهداری و حفاظت از آن‌ها را دو چندان کرده است.
به مرور که سبک زندگی شهری تغییر کرد و انتقال آب به صورت لوله‌کشی انجام شد، قنات‌ها از کانون توجه خارج شدند که سبب شد طی دهه‌های اخیر به محلی متروکه تبدیل شوند، قنات‌های یزد به دلیل رسیدگی نکردن دچار رسوب و متوقف شدن جریان آبرسانی به نقاط مختلف برای تأمین آب شده است که همچنان فعال در آبیاری مزارع کشاورزی و سیراب کردن حیوانات فعال هستند.
قنات سازه منحصربه‌فرد ساکنان کویرنشین است و حفاظت از این سازه‌های قدیمی ضرورت دارد، بعضی از قنات‌ها به واسطه ورود پساب‌های خانگی و فاضلاب مسدود شده است که علاوه بر تهدید حیات این سازه‌های قدیمی موجب ایجاد معضلات زیست‌محیطی می‌شود.
۳۸۰ فاضلاب متصل به قنات جهانی زارچ شناسایی و قطع شد
به تازگی بی‌بی‌فاطمه حقیرالسادات، رئیس کمیسیون گردشگری میراث فرهنگی و صنایع‌دستی شورای اسلامی شهر یزد از اتصال فاضلاب ۴۰ درصد خانه‌های بافت تاریخی به قنات خبر داد و گفت: این مسئله خطر جدی برای آینده بافت جهانی و تاریخی است و ضرورت دارد برای ساماندهی آن از سوی شهرداری و ارگان‌های مربوطه چاره‌ای اندیشیده شود.
ابراهیم کاظم نژند، مدیر پایگاه جهانی قنات زارچ با بیان اینکه ۴۰ رشته قنات زیر شهر یزد دیگر زنده نیست، اظهار کرد: تمام تمدن‌های جهانی در کنار آب شکل گرفته است و خاک به عنوان بستر کشت محصول و مواد غذایی در کانون توجه قرار دارد.
وی ادامه داد: شهر یزد با سابقه چند هزار ساله خود، چهل رشته قنات دارد که اکنون دیگر زنده نیست، ما بخشی از گذشته تاریخی خود را فراموش و به آن پشت کرده‌ایم و آنچه مایه زیست ما در این کویر بوده با فاضلاب‌های خانگی و شهری آلوده شده است.
مدیر پایگاه جهانی قنات زارچ خاطرنشان کرد: طی فرآیند احیای قنات جهانی زارچ که از حدود ۱۰ سال قبل آغاز شده است، ۳۸۰ مورد فاضلاب خانگی شناسایی شد که به کمک تیم اجرایی پایگاه قطع شده است، این قنات به تنهایی ۲۲۰۰ حلقه چاه دارد.
نژند با اشاره به اینکه فاضلاب‌های خانگی زیادی همچنان در حوالی مسجد جامع و بافت تاریخی شهر جهانی یزد به قنوات می‌ریزند، تصریح کرد: گذشته‌ها که آب قنات جریان داشت، این آب محل زندگی ماهی، حلزون و خرچنگ بود، از زمان‌های دور شاهان به این سازه توجه داشتند و افرادی که داخل قنات ماهی‌ریزی انجام می‌دادند را معاف از مالیات کرده بودند، چراکه ماهی عامل تشخیص برای سلامت آب قنات بوده و اگر در آب خروجی قنات ماهی مرده دیده می‌شد نشان از این داشت که آب قنات آلوده شده است.
مسیر ۳۳۰۰ قنات در استان یزد شناسایی و ثبت می‌شود
عباس بشارتی، مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان یزد با اشاره به اهمیت منابع آبی و خاکی برای زیست بشر در هر منطقه، تاکید کرد: ۹۵ درصد مواد غذایی از خاک تولید می‌شود؛ بنابراین ضرورت دارد از منابع خاکی محافظت کنیم.
وی ادامه داد: در شرایطی که آب فاضلاب به قنات‌ها وارد شود، به مرور آلودگی‌های آن در خاک نفوذ و آب آلوده نیز سفره‌های آب زیرزمینی را در شرایط خطرناکی قرار می‌دهد.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان یزد تصریح کرد: اگر رفتار ما نسبت به خاک عاقلانه باشد، خاک نیز در تولیدات خود کیفیت و کمیت را رعایت می‌کند، اما اگر رفتار ما غیرمنطقی شود، خاک دچار بیماری و آلودگی خواهد شد و انتقال بیماری در این چرخه به سطح بالاتر و جامعه خواهد رسید.
بشارتی ادامه داد: قنات سال‌ها جاری و زنده بودند، اما امروز از چرخه حیات سالم خود خارج شدند و چالش‌های آبی برای ما به وجود آمده است.
وی با تاکید بر حفاظت از منابع آب زیرزمینی و قنات‌ها، گفت: هر واحد خاک در صورت آلوده شدن ۵۰ تا پنج هزار دلار هزینه رفع آلودگی در بر خواهد داشت که در کشور ما روزانه بین دو تا چهار میلیون تن خاک از بین می‌رود، خاکی که ارزش هر تن آن ۲۷ دلار است.
با توجه به حجم و گستره قنات‌ها در عرصه بافت تاریخی، این امکان چه از لحاظ فنی و چه از لحاظ اعتباری برای اداره کل مقدور نیست که به این موضوع ورود کند، اما اگر در سیستم مدیریت شهری نسبت به این مهم همگرایی شکل گیرد به خوبی می‌توان در یک زمان‌بندی خاص نسبت به تهیه نقشه راه مناسب اقدام کرد
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان یزد با بیان اینکه خاک بستر پویا، فعال و ترکیب زنده در زمین است، تاکید کرد: زندگی در خاک با حرکت بسیار کند پیش می‌رود، اما اگر با رفتارهای نابخردانه و بی‌توجهی خود به ترکیبات آلی خاک دست ببریم و عناصر زنده را دچار تغییر، تحول و آلودگی کنیم، واکنش آن را نسبت به خود خواهیم دید.
بشارتی بیان اینکه قنوات یکی از ابعاد مهم حیات در یزد به حساب می‌آید، اظهار کرد: ۳۳۰۰ رشته قنات در استان یزد داریم که ارزش میراثی دارند و نشان از زحمات اجداد و گذشتگان است، قنات‌هایی که با چه سختی‌های فراوان در طول چند سال متمادی حفر و ساخته شده، حتی در شرایط کنونی نگاه پدافند غیرعاملی را به وجود آورده است.
وی ادامه داد: در یک اقدام ابتکاری تمام قنوات ثبت شد تا اگر در آینده حادثه ناگواری اتفاق افتاد و لوله‌های آب گم شد، مسیرهای آب قدیم مشخص باشد و بتوان از آن‌ها بهره ببریم.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی اضافه کرد: موظف هستیم قنواتی را که به عنوان گردشگری کشاورزی انتخاب شدند نگهداری کنیم و آن را تحویل نسل‌های آینده بدهیم، نباید زیستن نسل‌های آینده را به خطر انداخت؛ زمین و خاک یکی از بهترین و حیاتی‌ترین مخازن نگهداری آب در جهان به شمار می‌رود.
صفدر نیازی شهرکی، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی به خبرنگار ایمنا گفت: ما موظف هستیم ورود فاضلاب به قنات‌ها را پیگیری و موارد آن را گزارش دهیم، دستورالعمل برخورد با این چالش زیستی بر عهده سازمان محیط زیست و علوم پزشکی قرار دارد و این ارگان‌ها زیرساخت‌های قانونی لازم برای برخورد را دارند؛ بنابراین حوزه بهداشت آب و خاک به محیط زیست سپرده و بحث غذا نیز به علوم پزشکی محول شده است.
معاون آب و خاک وزارت سازمان جهاد کشاورزی کشور در پایان از تخصیص اعتبارات دولتی به منظور حفظ، نگهداری، استحصال و پایداری قنات زارچ خبر داد.
در همین پیوند سیدمحمد رستگاری، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، تصریح کرد: با توجه به مستندات موجود، حدود ۴۰ رشته قنات در محدوده شهر یزد قرار دارد که بخش عمده‌ای از آن‌ها به روستاهای پیرامون تعلق دارد و تنها از زیر شهر یزد عبور می‌کرده است.
وی ادامه داد: مجموعه میراث فرهنگی با توجه به ضوابط و اختیارات خود نسبت به حفاظت و مرمت سازه‌های معماری وابسته به قنات‌ها از جمله پایاب‌ها و آب انبارها اقدامات اضطراری و حفاظتی را انجام داده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد تاکید کرد: از اینکه چه تعداد واحدهای مسکونی تجاری و عمومی فاضلاب خود را به قنات‌ها متصل کردند، اطلاع دقیقی در دسترس نیست، اما آنچه مسلم است به خاطر دسترسی بیشتر این واحدها به چاه‌های قنات‌ها در بیشتر این اماکن این احتمال وجود دارد که فاضلاب به میله‌های قنات متصل شده باشد و باعث آلودگی شود.
مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان یزد اظهار کرد: با توجه به حجم و گستره قنات‌ها در عرصه بافت تاریخی، این امکان چه از لحاظ فنی و چه از لحاظ اعتباری برای اداره کل مقدور نیست که به این موضوع ورود کند، اما اگر در سیستم مدیریت شهری نسبت به این مهم همگرایی شکل گیرد به خوبی می‌توان در یک زمان‌بندی خاص نسبت به تهیه نقشه راه مناسب اقدام کرد.
رستگاری با اشاره به اینکه اگر کارگروهی در شرکت آب و فاضلاب تشکیل شود با کمک این دستگاه می‌توان اقدامات خوبی را انجام داد، افزود: با هم‌افزایی دستگاه‌های مرتبط به این موضوع ورود می‌کنیم و برابر گزارش‌های و بررسی‌های آمایشی در بخشی از بافت تاریخی تصمیم‌گیری درستی قابل اتخاذ است.
وی گفت: پیشنهاد می‌شود برای اینکه بتوانیم معضل بالا آمدن فاضلاب در لایه‌های پایینی را کنترل کنیم، تمرکز کار را بر واحدهایی که بیشترین خروجی فاضلاب را دارند قرار دهیم؛ بررسی کنتورهای این محل‌ها توسط اداره آب و فاضلاب به راحتی مصرف آب واحدهای موجود پرمصرف را شناسایی خواهد کرد.
مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان یزد خاطرنشان کرد: به این نحو این واحدها باید موظف به ایجاد سیستم دفع فاضلاب سیستماتیک قابل برگشت بشوند، الزام به استانداردسازی چاه‌های جذبی در زمان صدور پروانه‌های مرمت و احیا یکی از شرط‌های لازم در این امر مهم خواهد بود.
قنات تنها روش استحصال آب از سفره‌های آب زیرزمینی است که هم‌سو و سازگار با اقلیم استان یزد است. اتخاذ راهکاری مناسب به منظور حفظ این سازه قدیمی و بهره‌گیری از این الگو برای مقابله با خشکسالی ضرورت دارد.
نظر شما