برگی از تقویم تاریخ فرهنگ و هنر

به گزارش ایمنا، امروز _دوشنبه پنجم دی‌ماه_ هم‌زمان با سالروز تولد و درگذشت بزرگان ایران است.

سالروز درگذشت ابراهیم منصوری

ابراهیم منصوری (زاده سال ۱۲۷۸ تهران - درگذشته پنجم دی ۱۳۴۸ تهران) نوازنده سازهای بادی، ویولن و کمانچه است.

وی تصنیف‌های متعددی را از شیدا، عارف و درویش، نت‌نگاری کرد و بعضی از آن‌ها را نیز به اجرا درآورد و آثارش را ثبت کرد.

منصوری درباره علت توجهش به موسیقی گفته است: «به‌قدری در کودکی الحان و نغمات موسیقی را دوست داشتم که در راه مدرسه، زمانی‌که به نوازندگان دوره‌گرد برمی‌خوردم، به دنبال آن‌ها راه می‌افتادم و خانه را گم می‌کردم.»

وی سرانجام به مدرسه موزیک دارالفنون رفت و به تحصیل خط موسیقی نت پرداخت و نوازندگی ویولن را شروع کرد. اما زمانی که محمدعلی‌شاه قاجار، مجلس شورای‌ملی را به توپ بست، مدرسه به مدت یک سال تعطیل شد و پس از آن مدرسه زیر نظر رئیس اداره موزیک نظام، سالار معزز به فعالیت ادامه داد.

منصوری هنگامی که در دانستن نت پیشرفت کرده بود به تحصیل موسیقی محلی روی آورد و نزد حسین‌خان اسماعیل‌زاده به تحصیل کمانچه پرداخت. وی پس از آن خودش یک کلاس آموزش ویولن تأسیس کرد و در سال ۱۳۱۴ به معلمی سرود و موسیقی در مدارس منصوب شد.

وی در سال ۱۳۱۷ مدال درجه اول علمی گرفت و پس از تأسیس رادیو از اولین نوازندگان آنجا بود و با ارکستر همکاری می‌کرد و در رادیو به آموزش و نوشتن آهنگ‌ها و آموختن آن به خوانندگان اشتغال داشت. وی از ترکیب چند ردیف مورد آموزش استادان چند دفتر تنظیم کرد که بیشتر تصنیف‌ها و آهنگ‌ها و رنگ‌هایی که ساخت یا دیگران ساخته‌اند به خط موسیقی نوشت.

منصوری از تصنیف‌ها و ضربی‌های بسیاری مانند مهر جاودانه، پیام عاشقی به جای مانده است. وی در ۷۰ سالگی درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله به‌خاک سپرده شد.

سالروز درگذشت ایرج بسطامی

ایرج بسطامی (زاده یکم آذر ۱۳۳۶ بم - درگذشته پنجم دی ۱۳۸۲ بم) خواننده موسیقی سنتی است.

وی در خانواده‌ای هنرمند زاده شد و در بزرگسالی به دلیل علاقه به صدای "ایرج خواجه‌امیری" نام هنری ایرج را برای خود انتخاب کرد. از پنج سالگی به خواندن آواز علاقه نشان داد و نخستین معلم آواز او پدرش بود. وی در آن سال‌ها ردیف‌های آوازی در مکتب تهران، سبک عبداله دوامی را نزد عمویش یداله بسطامی فراگرفت و در ادامه و در ۲۲ سالگی به جرگه شاگردان شجریان پیوست.

از آثار بسطامی، بوی نوروز، حاصل همکاری او با گروه دستان و آهنگ‌سازی حمید متبسم، از کارهای به یادماندنی موسیقی ایران است.

وی با همکاری کیوان ساکت، آلبوم‌های فسانه و بی‌کاروان کولی و با کورش متین، سکوت و با حسین پرنیا آلبوم‌های صوتی خانه بوی گل گرفت، رقص آشفته و حال آشفته و آلبوم تصویری کنسرت بسطامی و گروه همایون (گل‌پونه‌ها ۱) را خلق کرد.

تصنیف گل پونه‌ها که بسطامی آن را در آلبوم رقص آشفته منتشر کرد، پس از مرگش نسخه‌های دیگری از آن در آلبوم‌های حال آشفته و کنسرت بسطامی و گروه همایون (گل‌پونه‌ها ۱) منتشر شد.

کنسرت گل‌پونه‌ها ۱ تنهاترین اثر تصویری انتشار یافته از اوست و مربوط به کنسرتش با گروه همایون در کرج "اجرا در زمستان ۱۳۷۸" است. این کنسرت شامل دو بخش گل‌پونه‌ها ۱ "در دستگاه همایون" بخش اول آن است که از سوی انتشارات آواز بیستون تصحیح و به بازار آمده است. بخش دوم این کنسرت گل‌پونه‌ها ۲، در دستگاه شور، هنوز انتشار رسمی نیافته است.

البته کنسرت گل‌پونه‌ها ۱ تنهاترین اثر تصویری او نیست. کنسرت بسطامی و گروه دستان نیز یک اثر تصویری دیگر از او است. وی در ۴۰ سالگی به اوج فعالیت خود رسید و در طول ۱۴ سال فعالیت ۱۱ آلبوم موسیقی ماندگار، به یادگار گذاشت.

از آثار بسطامی که پس از مرگش انتشار یافته‌اند، مربوط به اجراهای خصوصی و ضبط‌های خارج از استودیوی او هستند "مانند خزان و آرزو" و طبق آن چه روی جلد آلبوم خزان و آرزو نوشته شده است، نباید انتظار داشت که از کیفیت استاندارد برخوردار باشد. هرچند این آثار پیش از انتشار پالایش و تصحیح شده‌اند.

زلزله بم در پنجم دی ماه ۱۳۸۲ حدود ۲۶ هزار کشته و ۳۰ هزار بی‌خانمان و صدهزار مجروح داشت. ایرج بسطامی هم در این زلزله کشته شد. ارگ بم بزرگترین سازه گلی جهان با حدود ۲۵۰۰ سال قدمت در اثر این زلزله به کلی ویران شد.

پس از زمین‌لرزه بم، فاطمه بسطامی "خواهر ایرج" و محمدعلی بسطامی "برادر ایرج" بنیاد فرهنگی هنری ایرج بسطامی را تأسیس کردند. از فعالیت‌های این بنیاد می‌توان به برگزاری تلاش برای معرفی افراد به جامعه، برگزاری مراسم نکوداشت زنده‌یادان پرویز مشکاتیان و ایرج بسطامی اشاره کرد.

زادروز ثریا قزل‌ایاغ

ثریا قزل‌ایاغ (زاده پنجم دی ۱۳۲۲ تهران – درگذشته چهاردهم فروردین ۱۳۹۹ تهران) نویسنده، پژوهشگر و استاد ادبیات کودکان و نوجوانان است.

وی در رشته طبیعی فارغ‌التحصیل شد و کارشناسی علوم ارتباطات اجتماعی را در دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی تهران فراگرفت. سپس در رشته کتابداری در گرایش کتابخانه‌ها و ادبیات کودکان و نوجوانان از مدرسه کتابداری کالج پی‌بادی در ایالت تنسی آمریکا مدرک کارشناسی ارشد دریافت کرد. وی همچنین دوره کوتاهی را برای یادگیری قصه‌گویی و ساخت عروسک‌های دستی در آن دانشکده گذراند.

در بازگشت به ایران، برای مدتی در کتابخانه مرکزی دانشگاه آریامهر "دانشگاه صنعتی شریف" کار کرد و در سال ۱۳۵۵ به عضویت هیئت علمی گروه کتابداری دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران درآمد.

از نخستین نوشته‌های قزل‌ایاغ، کتاب راهنمای بازی‌های ایران در همکاری شهلا افتخاری است که در سال ۱۳۷۹ از سوی دفتر پژوهش‌های فرهنگی کمیسیون ملی یونسکو در ایران منتشر شد. همچنین کتاب ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن را در سال ۱۳۸۳ انتشار داد.

وی همچنین کتاب پژوهش در زمینه لالایی را در لالایی‌ها و ترانه‌های نوازشی از تولد تا سه سالگی منتشر کرد. از دیگر زمینه‌های مورد علاقه وی، اقوام فراموش‌شده‌ای چون سرخ‌پوستان و اسکیموها بودند که در چند اثرِ خود به آن‌ها پرداخت.

جوایز:

قزل‌ایاغ به دلیل کتاب‌ها و کارهایش، جوایز بسیاری گرفت. او جایزه لاک‌پشت پرنده را به‌دلیل یک‌عمر تلاش برای ادبیات کودکان و نوجوان از سوی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان دریافت کرد. وی به‌مدت دو سال عضو هیئت داوران جایزه هانس کریستین آندرسن بود. از آخرین کارهای او در شورای کتاب کودک می‌توان به برگزاری «دوره تربیت کتابدار مدرسه» اشاره کرد.

موج بزرگ: کتاب برگزیده‌های شورای کتاب کودک ۱۳۶۵

دیپلم افتخار دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان ۱۳۶۶

دیپلم افتخار کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ۱۳۷۰ و ۱۳۷۵

فریاد مرا بشنو: کتاب برگزیده شورای کتاب کودک

آتش یخ‌زده: دیپلم افتخار کتاب برگزیده وزارت ارشاد ۱۳۷۵

کتاب برگزیده مجله سوره ۱۳۷۵

راهنمای بازی‌های ایران: دیپلم افتخار گروه تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش.

ثریا قزل‌ایاغ در ۷۶ سالگی همزمان با روز جهانی کتاب کودک درگذشت.

سالروز درگذشت اکبر رادی

اکبر رادی (زاده دهم مهر ۱۳۱۸ رشت - درگذشته پنجم دی ۱۳۸۶ تهران) نویسنده و نمایشنامه‌نویس

وی تحصیلات ابتدایی را در رشت و تهران و دوره متوسطه را در دبیرستان فرانسوی رازی به پایان رساند. یک سال پشت کنکور پزشکی ماند و سال بعد در رشته علوم اجتماعی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران قبول شد و چهار سال بعد فوق‌لیسانس این رشته را هم تا نیمه‌های سال دوم رفت و نزدیک پایان‌نامه آن را رها کرد.

عشق به ادبیات و علاقه روزافزون به تئاتر شاید اصلی‌ترین دلیل این کناره‌گیری بود. او همزمان، دوره یک ساله تربیت معلم را دید و از سال ۱۳۴۱ معلم شد و دو نمایشنامه "روزنه آبی" و افول را نوشت.

رادی طی ۳۲ سال تدریس در رشته ادبیات سال چهارم دبیرستان، ادبیات نمایشی انستیتو مربیان امور هنری، نمایشنامه‌نویسی‌ِ مقطع کارشناسی دانشگاه تهران و نمایشنامه‌نویسی پیشرفته کارشناسی ارشد دانشگاه هنر را ادامه داد و در سال ۱۳۷۳ به پایان تدریس رسید و بازنشسته شد.

وی اولین داستان جدی که نوشت «باران» نام داشت که در سال ۱۳۳۸ در مسابقه داستان‌نویسی مجله اطلاعات جوانان چاپ شد و میان‌ِ بیش از هزار داستان برنده جایزه اول شد.

رادی همواره معتقد بود: "تا زمانی که نمایشنامه ایرانی با آدم‌های معاصر درد زنده نداشته باشند، بی‌گمان تئاتر معاصر ملی هم نخواهیم داشت. "

وی نخستین نمایشنامه جدی‌اش "روزنه آبی" را در زمستان ۱۳۳۸ آماده کرد و به‌واسطه آن با شاهین سرکیسیان آشنا شد. سرکیسیان بعد از مطالعه نسخه دست‌نویس "روزنه آبی" تصمیم به اجرای آن گرفت.

از دیگر کارهای رادی:

نگارش داستان‌های بلند "افسانه دریا" و "مسخره"، نمایشنامه "از دست رفته" (چاپ نشده)، داستان "باران" و "جاده" مجله "اطلاعات جوانان" داستان "سوءتفاهم" هفته‌نامه فردوسی، داستان "کوچه"، نمایشنامه "مسافران و مرگ در پایی" چاپ در مجله "پیام نوین"، نمایشنامه "روزنه آبی" به کارگردانی شاهین سرکیسیان، نمایشنامه "مرگ در پاییز" به کارگردانی عباس جوانمرد، چاپ مجموعه داستان "جاده"، نمایشنامه "ارثیه ایرانی" نمایشنامه "افول"، نمایشنامه "صیادان"، "لبخند باشکوه آقای گیل"، "در مه بخوان"، "آهسته با گل سرخ"، "منجی در صبح نمناک"، "هاملت با سالاد فصل"، " آمیز قلمدون"، "شب روی سنگ‌فرش خیس"، "آهنگ‌های شکلاتی" و"پایین گذر سقاخانه" از آثار او است.

زادروز علی‌اصغر محتاج

علی‌اصغر محتاج (زاده پنجم دی ۱۳۲۲ همدان) شاعر، نویسنده، طراح، گرافیست و نقاش است.

وی در سال ۱۳۴۱ در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تحصیل در رشته نقاشی پرداخت. پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه با رتبه عالی، مدتی را به تدریس در مدارس تهران گذراند و در این دوره در سطح وسیع و بالایی با آنچه در عالم هنر تهران می‌گذشت در ارتباط بود.

محتاج به کارهای هنری‌اش که ساخت یک سینما و نگاشتن چند فیلم‌نامه نمایشی بود ادامه داد و در سال ۱۳۵۰ به استخدام سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران درآمد و برای انجام امور گرافیک تلویزیون وارد انتشارات سروش شد.

شاخص‌ترین اثر وی تیتراژ سریال دلیران تنگستان است که به گفته اهل فن، یکی از تیتراژهای شاهکار در تاریخ سینما و تلویزیون بود. او فارغ‌التحصیل رشته نقاشی با رتبه عالی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران است.

فعالیت‌ها و آثار:

گالری قندریز ۱۳۴۵ - نمایشگاه جمعی

گالری سبز ۱۳۷۴ - نمایشگاه انفرادی

گالری هما ۱۳۸۵ - نمایشگاه انفرادی

موزه امام علی - منتخبی از گنجینه پوسترهای تئاتر سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۶۸ - نمایشگاه جمعی

گالری آ - طراح ستاره دار- مروری بر آثار آراپیک باغداساریان - ۱۳۹۵ - نمایشگاه جمعی

کتاب خروس

چیزی همانند خاطره

تصویرگری و طراحی روی جلد

گردوهای موش قهوه‌ای و دوست پرنده - انتشارات سروش - ۱۳۶۸

منطق اکتشاف علمی - نوشته کارل ریموند پوپر - ترجمه احمد آرام

شوهر مدرسه‌ای - جووانی گوارسکی - ترجمه جمشید ارجمند - نشر کتاب پرواز - ۱۳۸۰

شاعر گنجشک‌ها - مجموعه شعر برای نوجوانان - انتشارات سروش - ۱۳۸۱

قلب زیبای بابور - کتاب نیستان - ۱۳۸۵

کسی که موهایم را شانه زد - کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان - ۱۳۸۶

طراحی تیتراژ مجموعه تلویزیونی دلیران تنگستان به صورت انیمیشن - ۱۳۵۳

طراحی تیتراژ مجموعه تلویزیونی دوستت دارم، دوستت دارم

طراحی تیتراژ مجموعه تلویزیونی حامی و کامی.

ترانه‌سرایی آلبوم در ماه باران با صدای محمد نوری و آهنگسازی شهرام گلپریان

مسئولیت‌ها:

دبیر اولین بینال گرافیک به پیشنهاد مرتضی ممیز و دریافت دیپلم افتخار از موزه هنرهای معاصر تهران ۶۶ – ۱۳۶۵

او در دوران بازنشستگی‌اش به نوشتن خاطراتش در مجموعه‌ای به نام "چیزی همانند خاطره" در هفت دفتر پرداخت که شامل خاطراتی از دوران طلایی دانشکده هنرهای زیبا با جزئیات ظریف و هنرمندانه است. وی تاکنون حاضر به چاپ این مجموعه نشده است.

او در حال اجرای مجموعه‌ای از کارهای " شعر- تصویر " است که شامل ده تابلو می‌شود و هر یک از ۲۰ تابلوی کوچک‌تر تشکیل شده است. در هر یک از این تابلوها از اشعار یکی از شاعران بنام و مطرح استفاده شده است.

زادروز یداله کابلی خوانساری

یداله کابلی خوانساری (زاده پنجم دی ۱۳۲۸ خوانسار) خوشنویس و شکسته‌نویس است.

وی عضو شورای عالی انجمن خوشنویسان ایران و دارنده اولین گواهینامه استادی درجه یک هنری در خط شکسته معاصر است. وی در ششمین همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۵، یکی از برگزیدگان بود و در زمره خوش‌نویسانی است که توفیق و تعالی را تنها در خلاقیت و فردیت و تشخیص هنری بدعت‌ها می‌داند. از او بیش از ۳۳ نمایشگاه انفرادی متعدد در ایران و کشورهای اروپایی و آسیایی و ایالت‌های مختلف آمریکا و کانادا برگزار شده است.

زندگی‌نامه:

کابلی خوانساری فعالیت‌های رسمی خوشنویسی‌اش را از سال ۱۳۴۶ آغاز کرد و خط نستعلیق را حدود سه سال نزد حسن میرخانی آموخت. اما در خط شکسته هیچ استادی نداشت و بنا به گفته خودش، در آن زمان تنها با دیدار آثار استادان در موزه‌ها و یا از رونویسی عکس‌های قاجاری نسخه‌های خط شکسته و یا نمونه‌هایی که هر از چند گاهی در نشریات چاپ می‌شد، مشق می‌کرد. او در سال ۱۳۵۸ اقدام به چاپ کتاب شکسته‌خوانی و شکسته‌نویسی کرد که به بررسی آثار برجای مانده از استادان، عبدالمجید طالقانی، کوچک اصفهانی و گلستانه پرداخت.

وی از سال ۱۳۵۰ با راه‌اندازی آموزش خط شکسته، تحول بزرگی را رقم زد و با ارائه پنج جلد کتاب آموزشی شکسته‌نویسی و شکسته‌خوانی، سماع قلم، کلک شیدایی، شکسته پیوسته و دوبیتی‌های باباطاهر و هشت جلد کتاب آثار نمایشگاهی همچون محراب خیال، باغ نظر، نقش شوق، مجموعه منحنی عشق، دولت قرآن، آئینه ادراک، دیوان حافظ و مجموعه سماع در سماع در چهار دهه گذشته نقش مهمی در ارتقای کیفیت آموزشی این هنر ایفا کرد. او همچنین به تربیت هنرمندان و شاگردان بسیاری همت گماشت که امروزه در شمار استادان به‌نام این قلم هستند.

کابلی خوانساری در سال ۱۳۶۸ اولین گواهی‌نامه استادی خط شکسته انجمن خوشنویسان ایران را دریافت کرد و از سال ۱۳۵۷ عضو شورای عالی ارزشیابی هنری مرحله استادی انجمن خوشنویسان ایران و شورای عالی ارزشیابی وزارت ارشاد و میراث فرهنگی کشور است. او تاکنون در کشورهای مختلف نظیر انگلستان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، پاکستان، امارات متحده عربی، ترکمنستان، کویت، روسیه و همچنین در دانشگاه‌های معتبر ایالات متحده آمریکا و کانادا نمایشگاه‌های انفرادی برگزار کرده‌است. وی تاکنون در چند دانشگاه خارجی از جمله دانشگاه‌های آکسفورد، جرج واشنگتن، هاروارد، کالیفرنیا، لس‌آنجلس، کلمبیا، SFU، ونکوور، مونترال و همچنین در پارلمان کانادا و در جشنواره جهانی مسکو-سن‌پترزبورگ به ارائه سخنرانی پرداخته است.

آثار:

او تاکنون بیش از ۱۳ کتاب منتشر کرده است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

شکسته‌خوانی و شکسته‌نویسی کتاب راهنما برای خط شکسته ۱۹۸۲

سماع قلم، مجموعه آموزشی در ترکیب‌نویسی خط شکسته نستعلیق

کلک شیدایی، خط شکسته به روش نسج و متقاطع ۱۹۹۰‌

باغ نظر، مجموعه کارهای انتخابی خط شکسته ۱۹۹۰

محراب خیال، مجموعه از کارهای انتخابی ۱۹۸۹

دوبیتی‌های باباطاهر، ۱۹۹۲

نقش شوق، مجموعه از کارهای انتخابی ۱۹۹۴

منحنی عشق، مجموعه کارهای انتخابی ۱۹۹۵

دولت قرآن، مجموعه نمایشگاه ملی ۱۹۹۷

شکسته پیوسته، آموزش شکسته نستعلیق دوره فوق ممتاز

مرقع گلرخ، گلچینی از آثار نمایشگاهی و مرقعات خط شکسته

سماع در سماع، مجموعه آثار نمایشگاهی ۲۰۱۶‌

آئینه ادراک

دیوان حافظ