به گزارش خبرنگار ایمنا، تصفیه فاضلاب به‌کارگیری مجموعه‌ای از روش‌ها و فرآیندها به منظور حذف آلودگی‌های فاضلاب است، روش‌های تصفیه فاضلاب به کمک این فرآیند می‌آید و موجب استفاده مجدد از پساب تصفیه شده برای مصارفی از قبیل کشاورزی، آبیاری فضای سبز و شرب می‌شود.
با توجه به افزایش روزافزون جمعیت و تغییر در سبک زندگی انسان‌ها، میزان مصرف آب افزایش پیدا کرده است، از سوی دیگر با توجه به بحران کم‌آبی، ضرورت بازچرخانی آب و استفاده مجدد از آن موجب شده است تا موضوع تصفیه فاضلاب به مسئله‌ای حیاتی تبدیل شود، در صورتی که روش‌های تصفیه فاضلاب به درستی انجام نشود، تأثیرات منفی و مخرب زیادی برای محیط زیست به خصوص در سطح شهرها خواهد داشت.
در گفت‌وگو با جهانگیر عابدی کوپایی، استاد تمام و رئیس پژوهشکده آب دانشگاه صنعتی اصفهان روش‌های تصفیه فاضلاب، افزایش ذخیره آب در نواحی شهری، بالا رفتن کیفیت پساب و نحوه بهره‌برداری از پساب فاضلاب را جویا شدیم، مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
لزوم انجام برنامه‌ریزی هدفمند برای استفاده از پساب تصفیه شده چیست؟
چنانچه مهمترین چشم‌انداز مطلوب صنعت آب و فاضلاب کشور را در یک افق ۲۰ ساله (یعنی از سال ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۴) بررسی کنیم، برخورداری صددرصد جمعیت شهری و روستایی کشور به آب شرب بهداشتی و دسترسی و برخورداری ۶۰ درصد جمعیت شهری و ۳۰ درصد جمعیت روستایی به سامانه‌های جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب از اهداف این برنامه است.
افزایش سهم آب بخش شرب و بهداشت به ناچار کاهش سهم آب بخش کشاورزی را به دنبال دارد، از طرفی کاربرد آب‌های نامتعارف از جمله پساب تصفیه شده که با رشد جمعیت حجم آن نیز افزایش پیدا کرده است، می‌تواند در تأمین آب فضای سبز شهرها، کشت محصولاتی که به صورت خام مصرف نمی‌شود و تغذیه مصنوعی دشت‌هایی که سطح آب زیرزمینی در آنها به شدت کاهش پیدا کرده است، مؤثر باشد و یک سیاست راهبردی به منظور کاهش فشار بر منابع آب کشور باشد.
در حال حاضر چه میزان آب در بخش شرب و بهداشت استفاده می‌شود؟
مسئله مهمی که با آن روبه‌رو هستیم این است که در حال حاضر حدود هشت میلیارد مترمکعب از منابع آب تجدیدپذیر کشور در بخش شرب و بهداشت استفاده می‌شود؛ اگر ضریب بازگشت آب را به صورت پساب بین ۵۰ تا ۷۵ درصد در نظر بگیریم می‌توان حداکثر شش میلیارد مترمکعب پساب در بخش شرب و بهداشت در اختیار داشت که می‌تواند پاسخگوی بخشی از آب کشاورزی، فضای سبز شهری و مصارف شهری مانند آتش‌نشانی باشد.
اگر حدود سه میلیارد مترمکعب از منابع آب کشور در بخش صنعت استفاده شود و اگر بتوانیم آب را بازیافت کنیم، نیاز بخش صنعت نیز تأمین خواهد شد؛ به نظر می‌رسد برنامه‌ریزی هدفمند برای استفاده مجدد از پساب‌های آب کشور (شامل پساب شهری، صنعتی و کشاورزی) می‌تواند جبران‌کننده بخشی از نیاز آبی کشور باشد.
آیا تصفیه‌خانه‌های موجود در کشور در حد استاندارد جهانی است؟
پساب باید به‌گونه‌ای تصفیه شود که به حد نصاب استانداردهای جهانی و کشوری برسد، زمانی می‌توانیم از پساب تصفیه شده در بخش کشاورزی و فضای سبز استفاده کنیم که استانداردهای تثبیت شده سازمان حفاظت محیط زیست را دریافت کند، در واقع بار میکروبی پساب‌های شهری زیاد است؛ لذا نیاز به دستگاه‌ها و تجهیزات پیشرفته داریم تا بار میکروبی کاهش یابد و در بخش کشاورزی و فضای سبز شهری استفاده شود.
بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، تصفیه‌خانه‌ها باید به تجهیزات پیشرفته مجهز شود تا پساب خروجی قابل استفاده برای مصارفی مانند کشاورزی و فضای سبز باشد، بعضی از استان‌های کشور به این سامانه‌ها مجهز هستند و لازم است سایر استان‌ها نیز مجهز شوند.
مدیران برای ایجاد تصفیه‌خانه در شهرها برنامه‌ریزی می‌کنند، در صورتی که در روستاها با روش‌های ارزان قیمت‌تر مانند ایجاد حوضچه‌های تثبیت فاضلاب و استفاده از لاگن‌های حاوی گیاهان مثل نی و وتیور می‌توان پساب فاضلاب را تصفیه کرد، تنها مدت زمان تصفیه طولانی است.
تجربه شهرهای کشورهای دنیا در این زمینه چیست؟
بسیاری از شهرهای جهان که با کمبود منابع آب روبه‌رو هستند به سمت استفاده از پساب روی آورده‌اند که طبق برآورد بانک جهانی ارزان‌قیمت‌ترین و بهترین روش بازیابی پساب فاضلاب است.
برای استفاده از پساب‌های شهری و روستایی حتماً باید به استانداردهای جهانی توجه کرد تا مشکلات زیست‌محیطی و بهداشتی ایجاد نشود، شرط استفاده از پساب خروجی در کشورهای توسعه یافته رسیدن به حد استانداردهای جهانی است تا پساب مورد استفاده نظر زیست‌محیطی مشکلی نداشته باشد.
کدام شهرهای ایران در زمینه تصفیه فاضلاب پیشرو هستند؟
شهر اصفهان پیشرو در تصفیه پساب فاضلاب شهری است، از سال ۱۳۴۰ شبکه فاضلاب در اصفهان اجرا شده است؛ یعنی این شهر سابقه‌ای بیش از ۵۰ ساله دارد، در حال حاضر نیز در بسیاری از شهرهای کشور از جمله تهران و مشهد و شهرهای استان خراسان رضوی شبکه فاضلاب اجرایی شده است، اما سابقه شهر اصفهان بیشتر است.
موانع پیش روی استفاده از فاضلاب شهری و راهکارهای استفاده مؤثر از این منبع چیست؟
با توجه به کمبود آب به خصوص در شهرهایی با آب و هوای خشک، میان استفاده از پساب در بخش صنعت، فضای سبز شهری و کشاورزی رقابت است، به نظر می‌رسد صنعت آب مورد استفاده خود را بازیافت کند؛ سیاست دولت استفاده از پساب است و صنایع نیز در این زمینه پیشرفت دارند.
برای استفاده پساب در شهرها در بخش فضای سبز شهری و بخش کشاورزی نیز باید به استانداردهای مطلوب برسیم تا مشکلات بهداشتی و زیست‌محیطی برای ساکنان شهرها و مصرف‌کنندگان محصولات کشاورزی ایجاد نشود.
اگر پساب فاضلاب تصفیه شود و سپس مورد استفاده قرار بگیرد، مفید است زیرا فشار بر منابع آبی کم و از آب چاه برای شرب و بهداشت استفاده می‌شود؛ در این صورت می‌توان از پساب فاضلاب در بخش فضای سبز و کشاورزی استفاده کرد.
چرا اجرای طرح‌های فاضلاب شهری در شهرهای کوچک ایران با چالش روبه‌رو است؟
مدیران در شهرهای کوچک می‌توانند با سیستم‌های ارزان‌قیمت مانند لاگن‌های تثبیت فاضلاب یا با استفاده از روش گیاه کالایی پساب را به چرخه صنعت و کشاورزی و فضای سبز بازگردانند؛ روستاها نیز می‌توانند با صرف هزینه مناسب به سیستم پیشرفته تصفیه فاضلاب مجهز شوند.
در جهان بسیاری از شهرهایی که با مشکل کمبود آب مواجه هستند، به سمت استفاده از پساب فاضلاب رفته‌اند، کشورهای خاورمیانه از جمله عربستان، اردن، مصر، پاکستان و هندوستان نیز به سمت استفاده مجدد از پساب فاضلاب از طریق سیستم‌های پیشرفته و ارزان‌قیمت مانند لاگن‌های تثبیت فاضلاب رفته‌اند.
لازم است تمام تصفیه‌خانه‌های کشور به سیستم‌های نوین تصفیه پساب مجهز و نگرانی ما برای استفاده مجدد از پساب برطرف شود، زیرا بار میکروبی پساب شهری زیاد است و استانداردهای جهانی باید رعایت شود؛ در بعضی از استان‌های کشور به این مهم توجه و تصفیه‌خانه‌ها مجهز شده است، البته لازم است بودجه کافی برای اجرای این طرح‌ها در نظر گرفته شود.
با توجه به کمبود آب، استان خراسان رضوی، تهران و اصفهان جزو استان‌های پیشرو هستند و توجه ویژه‌ای به بازیافت پساب فاضلاب بر اساس استانداردهای جهانی کرده‌اند.
نظر شما