به گزارش ایمنا، شهر خلاق از توجه ویژه به خلاقیت انسانها به جایگاه استراتژیک و موقعیت ممتاز رقابتی خود دست مییابد. تعریف سادهای از شهر خلاق براساس اینکه شهر خلاق نوعی از شهرهای جذاب میباشد، بهصورت زیر است:
شهر خلاق شهری است که مردم خلاق شهر، آن را مناسب برای زندگی و تحقق آرمانهای خود میدانند و نیز برای برخی از مردم خلاق جهان شهری منتخب یا آرمانی جهت اقامت طولانی یا دائم است.
قبل از توضیحات بیشتر درباره شهرهای خلاق، لازم است تعریفی از خلاقیت از دیدگاه عمومی، روانشناسی و سازمانی ارائه شود. از دیدگاه عمومی، بیشتر به نتیجۀ خلاقیت توجه و از بُعد روانشناسی به رابطۀ بین تخیل، خلاقیت و نوآوری پرداخته میشود.
استفاده از تعریف الگوی سازمانی در خلاقیت و شهر خلاق، تدوامبخش بسط و گسترش مفاهیم کسب و کار به شهر است که شهر همانند سازمانی بزرگ در نظر گرفته میشود.
در ادامه به دو دیدگاه متمایز درباره شهر خلاق اشاره می شود و براساس این دو دیدگاه اهداف و شاخصهای شهر خلاق ارائه میشود.
تعریف و مفهوم خلاقیت
خلاقیت (Creativity) را میتوان از دیدگاههای عمومی، روانشناسی و سازمانی (کسب و کار) تعریف کرد:
از دیدگاه عمومی سادهترین تعریف برای خلاقیت عبارت است از ارایه راه حلهای جدید برای بهتر انجامدادن کارها و بهبیان دیگر، ارائۀ روشی برای حل مشکلی جدید یا روش جدیدی برای حل مشکل قبلی. این راه حلها، مفاهیم و اندیشهها که براساس تواناییهای ذهنی و غیر ذهنی بهوجود آمدهاند ممکن است در عمل اجرا نشود؛ اما امکان عملیاتی و اجراییشدن در زمان ارائه را دارد. در این صورت باز هم خلاقیت محسوب میشود.
از دیدگاه روانشناسی، خلاقیت منبعث از تفکر و اندیشۀ انسان است. تفکر به دو بخش، همگرا و واگرا تقسیم میشود. در تفکر همگرا راه حلهای موجود برای یک مسئله ارائه میشود.
در تفکر واگرا راهحلهای جدید برای حل یک مسئلۀ قبلی یا یک راه حل (جدید یا قبلی) برای یک مسئلۀ جدید ارائه میشود؛ بنابراین تعریف خلاقیت از دیدگاه عمومی با تفکر واگرا مرتبط است. خلاقیت خود نیز برخاسته از قوۀ تخیل و تصویرسازی ذهنی (Imagination ) است. تخیل یا تصویرسازی ذهنی شامل تخیلات واقعی و تخیلات غیر واقعی است.
اگر تخیلات واقعی امکان بروز در زمان ارائه را داشته باشند، خلاقیت رخ میدهد. بنابراین تصویرسازی ذهنی یا تخیل لازمۀ ارائۀ خلاقیت است، اگر خلاقیت جامۀ عمل به خود بپوشاند، نوآوری (Innovation)حاصل میشود.
از دیدگاه سازمانی و کسب و کار، خلاقیت یعنی ارائۀ طرح و روش جدید برای تولیدات نو یا خدمات تازه ویا بهبود و ارتقاء کمیت و کیفیت فعالیتهای سازمان مانند افزایش بهرهوری، افزایش تولیدات یا خدمات، کاهش هزینهها، تولید یا ارائۀ خدمت با روش بهتر و... است.
شهر خلاق
واژه شهر خلاق(Creative City) را ابتدا در سال ۱۹۸۸ میلادی، «دیوید ینکین» اهل استرالیا در مقالهای با همین نام مطرح کرد.
از تعریفهای مناسب برای شهر خلاق که مرتبط با شهر پایدار هوشمند باشد، همان تعریف خلاقیت از دیدگاه سازمانی یا کسب و کاری آن است. یکی از تعاریف شهر پایدار هوشمند در زیر آورده شدهاست:
«شهری که در آن بهصورت راهبردی از بسیاری از عوامل هوشمند مانند فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در جهت توسعه پایدار و افزایش کارایی عملکرد شهر استفاده میکنند، بهگونهایکه تضمینکنندۀ خوشبختی و سعادت و رفاه شهروندان باشد.»
با استفاده از تعریف ذکرشده میتوان گفت؛ در شهر خلاق، هدف ارائۀ طرحها و روشهای نوین جهت رسیدن به توسعۀ پایدار و افزایش کارایی عملکرد شهر در راستای تسهیل رفاه و خوشبختی و سعادت است.
با این تعریف از شهر خلاق میتوان نتیجه گرفت؛ برای رسیدن به هر شهر جذابی خلاق شدن شهر، ضروری است؛ زیرا شهر جذاب برای اینکه جایگاه ویژه و موقعیت استراتژیک خود را حفظ کند باید به روشی متفاوت از رقبا در داشتن زنجیرۀ ارزش متناسب، در موازنهها و در تناسب فعالیتهای زنجیرۀ ارزش اقدام نماید و در انجام آنها استمرار داشته باشد، در غیر اینصورت بهآسانی رقبا از آن تقلید میکنند و جایگاه استراتژیک شهر از بین میرود.
اما شهر خلاق، بهعنوان یک ارزش پیشنهادی متمایز که موجب ایجاد جایگاه استراتژیک برای شهر شود نیز وجود دارد. این ارزش پیشنهادی متمایز چگونه تعریف میشود؟ در پاسخ باید گفت:
«در شهر خلاق، اگرچه به قشر خلاق و هنرمند و فرهنگی توجه ویژهای میشود؛ اما در شهر خلاق زمینه و بستر لازم بروز خلاقیت برای همۀ شهروندان و دیگر ذینفعان شهری فراهم میشود.»
این تعریف، تعریف جامعی از شهر خلاق است که در کنفرانس تجارت و توسعۀ سازمان ملل در سال ۲۰۱۰ تأیید شدهاست. این تعریف، ارزش پیشنهادی متمایز به شهر خلاق میدهد.
علاوه بر تعریف متعارف فوق از شهر خلاق، معنای خاص دیگری از شهرهای خلاق توسط یونسکو ارائه شده است که در ابتدا به تشریح آن میپردازیم و سپس به ادامه بحث راجع به شهرهای خلاق به مفهوم عام آن باز میگردیم.
شبکۀ جهانی شهرهای خلاق یونسکو
در نیمۀ دوم قرن بیستم، صنایع تولیدی و خدماتی، جهت ارتقاء موقعیت خود و کسب مزیتهای رقابتی، توجه ویژهای به خلاقیت و استفاده از افراد خلاق کردند.
بعضی از این صنایع، تولیداتی داشتند که در بازار رقابتی، بسیاری از صنایع تولیدی و خدماتی را که آمیخته با فرهنگ و هنر کشورها بودند، را تهدید کردند و آنها را در معرض نابودی قرار دادند.
برای مقابله با این تهدید، در سالهای بعد از ۱۹۷۰ یونسکو (UNESCO) نهاد آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد در راستای ماموریت خود حمایت از صنایع فرهنگی خلاق
(Creative Cultural Industries) در سطح جهانی را از اهداف خود قرار داد و براساس آن در سال ۲۰۰۴ شبکۀ جهانی شهرهای خلاق وابسته به یونسکو (با نام اختصاری (UCCN و با اهداف زیر تشکیل شد:
- تقویت خلاقیت در تولید، توزیع و نشر فعالیتهای فرهنگی
- توسعۀ مراکز خلاقیت و نوآوری و گسترش فرصتها برای افراد خلاق و متخصص در بخش فرهنگی
- ادغام کامل فرهنگ و خلاقیت در برنامهریزی توسعۀ پایدارکشورها
در حال حاضر این شبکه دارای ۱۱۶ شهر خلاق در ۵۴ کشور است که به هفت گروه صنایع دستی و هنرهای بومی، هنرهای رسانهای، فیلم، طراحی، خوراک، ادبیات و موسیقی تقسیمبندی شدهاند.
شهر اصفهان در سال ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۹۴ شمسی) به دلیل تنوع و خاصبودن صنایع دستی بهعنوان شهر خلاق در گروه صنایع دستی و هنرهای بومی در سازمان یونسکو به ثبت رسیده است.
همچنین شهر رشت بهعنوان شهر خلاق در گروه خوراک در سال ۲۰۱۵ به ثبت رسیده است. در این شهرها، تأکید بر تولید محصولات و خدمات، مبتنی بر قابلیتها و استعدادهای بالقوۀ شرکتها و صنایع فرهنگی محلی است و در راستای حمایت از فرهنگ وهنر، آداب و رسوم و میراث فرهنگی این شهرها صورت میگیرد.
هر شهر که در یکی از این هفت گروه قرار میگیرد، دارای آن ارزش پیشنهادی است. بهعنوان مثال، شهر اصفهان دارای ارزش پیشنهادی صنایع دستی و هنرهای بومی است که به تأیید یونسکو رسیده است.
در حال حاضر به نظر میرسد ارزشهای پیشنهادی فوق از سه جهت در معرض آسیب هستند:
۱. فناوریهای برافکن(Disruptive Technologies) بسیاری از فناوریهای برافکن این امکان را به وجود آوردهاند که محصولات و خدمات بسیار مشابه و با قیمت بسیار نازل در مقایسه با این محصولات ارائه دهند. امروزه شاهد وجود این محصولات و خدمات در سطح گسترده هستیم.
۲. با توجه به گذشت زمان و تغییر در ارزشها، برخی از محصولات و خدمات فوق شامل کاهش میل به پرداخت (Willingness to Pay) میشوند و در نتیجه مشتریان خود را از دست داده یا کم ارزش میشوند.
۳. در جریان ارزش تولید یا خدمات، سهم بیشتر نتایج ارزش افزوده ایجاد شده توسط گروههایی تصاحب میشود که نقش کمتری در ایجاد ارزش دارند.
فعالیتهای زنجیرۀ ارزش و شاخصهای شهر خلاق
با توجه به تعریفهای انجام شده از شهر خلاق، اهداف زیادی برای شهر خلاق در نظر گرفته میشود که همه آنها در راستای بالابردن کیفیت زندگی شهری هستند.
چرخۀ فرآیند خلاقیت با تأکید بر اهدافی همچون ارتقاء فرهنگ، آموزش، توسعۀ اقتصادی-اجتماعی شهری و با حمایت از فعالیتهایی در جهت افزایش جذابیت شهری، برای شهروندان، نخبگان محلی و غیرمحلی و گردشگران انجام میشود.
بهمنظور برنامهریزی تحقق شهر خلاق و ارزیابی آن لازم است شاخصهای مناسب را تعریف کرد. در این باره، تعریف شاخصهای مناسب که بهویژه امکان کمیکردن و اندازهگیری آنها وجود داشته باشد، بهآسانی میسر نیست و نیاز به استفاده از تجربیات و دانش افرادی دارد که در این زمینه صاحبنظر هستند.
یکی از این افراد آقای چارلز لندری است. او اهل انگلستان و متولد سال ۱۹۴۸ میلادی است؛ وی نخستین بار در سال ۱۹۸۰، موضوع شهرهای خلاق را مطرح کرد و کتابهای زیادی دربارۀ شهرهای خلاق نوشته است و تجارب مشاورهای و اجرایی خوبی دارد.
شاخصهای زیر، شاخصهایی است که وی از آنها برای ارزیابی شهر خلاق هلسینکی پایتخت کشور فنلاند در سال ۲۰۱۴ استفاده کرده است:
۱. شناسایی و پرورش خلاقیت
الف. تفکر باز، اعتماد، در دسترسبودن و مشارکت
ب. توسعۀ استعداد و یادگیری محیطی
۲.توانمندسازی و حمایت از خلاقیت
الف. چهارچوبهای سیاسی و دولتی
ب. خبرگی و مؤثر بودن
ج. رهبری راهبردی، چابکی و چشمانداز
۳. بهکارگیری و کنترل خلاقیت
الف. ارتباطات، اتصالات، شبکه و رسانه.
ب. کارآفرینی و کشف و نوآوری.
۴. بروز خلاقیت و تجربه خلاقیت:
الف. تمایز، تنوع، سرزندگی و ابراز وجود.
ب. مکان و مکانسازی مناسب برای زندگی و سعادت و خوشبختی شهروندان.
ج- زیستپذیری و رفاه.
همانگونه که ملاحظه میشود چهار شاخص اصلی و ۱۰ حوزه یا زیر شاخص در ذیل این چهار شاخص(معیار) اصلی در نظر گرفته شده است. در ادامه به تشریح جزییات بیشتر در هر شاخص و حوزه میپردازیم.
۱.شناسایی و پرورش خلاقیت
الف. تفکر باز، اعتماد، در دسترسبودن و مشارکت:
-شهری با تفکر باز و پذیرا از سراسر جهان که در نتیجۀ آن، افراد با پیشینههای مختلف، آن را خانۀ خود میسازند.
-شهری که در آن جامعه، نهادها و سازمانها، یک محیط توانمندساز را به وجود میآورند که پیادهسازی فرصتها تسهیل مییابد و کارها با سهولت بیشتری انجام میشود.
-شهری که دارای ارتباطات عالی دو طرفه با جهان بیرون از خود است.
-شهری که گشت وگذار در آن آسان و دارای نقاط متصل به هم بوده و بهآسانی در دسترس است.
-شهری چند فرهنگی که در عین حال که تفاوتها و تمایزها شناخته میشوند تمرکز و تأکید بر مشترکات میباشد.
-شهری که مشوق افراد مصالحهجو است.
-شهری که بر تضادها صحه گذاشته و سعی بر قبول آنها و مدیریت و مذاکره برای ارائۀ راه حل مناسبی دربارۀ تضادها پیشنهاد میدهد.
ب. توسعۀ استعداد و یادگیری محیطی
- شهری که در آن به دانش و آموختن ارج نهاده میشود؛
- شهری که در آن تمام استعدادها پرورش، حمایت و ترویج میشوند و پاداشدادن را ارج مینهند؛
- شهری که در آن وجود انتخابهای مختلف یادگیری، همراه با فرصتهای پیشرفت افراد را به موقعیتهای بهتری هدایت میکند.
- افراد در تمام سنین از یادگیری لذت میبرند و تمایل به ارتقاء خود دارند. مدارس با جوامع محلی اطراف خود از روشهای مختلف متصل و تسهیلات خود را به اشتراک میگذارند.
- دانشگاهها، هویت خود را به هویت شهر پیوند زده و متعهد به آن هستند. آنها نسبت به شهر گشادهرو بوده و برای حل معضلات شهری همکاری میکنند. دانشگاهها مهارتهای اصلی را به شهروندان آموزش میدهند و مراکز آموزش عالی تأیید جهانی دارند.
- شهری که در آن آموزشدادن موجب افتخار است و نهادهای آموزشی، سعی میکنند در حیطۀ خود بهترین باشند.
- مواد درسی آموزشی درنهادهای آموزشی، بهطور پیوسته در حال تکامل بوده و هماهنگ با نیازهای کسب و کاری مردم شهر هستند.
- عوامل مذکور باعث رشد و نگهداشت استعدادها میشود و از طرف دیگر توازن دو سویه درتبادل افراد مستعد از شهر به دیگر نقاط جهان و از دیگر نقاط جهان به شهر ایجاد میشود.
۲.توانمندسازی و حمایت از خلاقیت
الف. چهارچوبهای سیاسی و دولتی:
در شهرهای خلاق نهادها و ادارات دولتی در حکمرانی و اداره امور شهر دارای ویژگیهای زیر هستند:
-ناب، خودجوش، شفاف، در دسترس و توانمندساز و مراعات کننده اصول اخلاقی
-دارای ساختار افقی با تشریک مساعی بین بخشها و دارای مرزبندیهای منعطف
- سطح بوروکراسی اداری در حداقل میزان خود نگه داشته می شود؛
- کارکنانی که در بخش دولتی به کار گرفته میشوند دارای انگیزه زیاد و روابط قوی وکارآمد با بخش خصوصی هستند.
- از جامعۀ سالم (و بدون فساد) و بخش داوطلبی که سیاستمداران و مسئولان را به توانمندسازی تشویق میکنند حمایت می شود.
ب. خبرگی و موثر بودن در یک شهر خلاق:
-خبرگی در امور و انجام کارهای با کیفیت موجب افتخار است، استانداردها و مقیاسها به طور مرتب مورد ارزیابی و تجدید نظر قرار میگیرند؛
- به شرکتها، سازمانها، افراد و محصولات با کیفیت اغلب پاداش داده میشود؛
- مراکزتخصصی، در گسترهای از رشتههای ویژه وجود دارند؛
- خصوصیاتی مانند قابل اعتمادبودن، سر وقتبودن، کارایی، صحت عملکرد، در حد عالی محترم است؛
- افراد خبره به قابلیتها و تواناییهای خود، مطمئن هستند و از همکاری با دیگران، تفویض اختیار و نقض مقررات دستوپاگیر و سلسله مراتب واهمه ندارند.
ج. رهبری راهبردی، چابکی و چشم انداز:
در یک شهر خلاق، در هر بخش افراد پویا و آیندهنگر و با کیفیت هستند که با درکی قوی چشماندازی عالی برای آن بخش عرضه میکنند. در این شهرها در هر بخش گزینههای زیر انجام میشود:
- روندها و برنامههای جدید و توسعههای نوظهور در همان اوایل تشخیص داده شده و به کار گرفتهمیشوند. (برنامههای محیطزیستی مثال مناسبی از این دسته هستند)؛
- سبک رهبری بهصورت قابل توجهی الهامبخش است، بهگونهایکه قادر به تفویض اختیار و توانمندسازی دیگران است؛
- تفکر راهبردی تضمینگر آینده است؛
- جوامع تصمیمساز در بخش خصوصی و عمومی، در سطحهای مختلف امورفعال هستند و با تمرکز رو به جلو حرکت میکنند. خواه آنها معلم، کارمند دولت، رئیس حملونقل، مدیران ارشد و میانی در صنعت و تجارت بوده و خواه فعالان اجتماعی یا اهالی هنر باشند.
۳. بهکارگیری و کنترل خلاقیت
در شهرهای خلاق، افراد با تخصصهای مختلف گرد هم میآیند و جمعآوری اطلاعات در زمینۀ بهترین تجارب و راه حلهای نوآورانه از سراسر جهان میسر میشود.
الف. ارتباطات، حمل ونقل، شبکه و رسانه:
-در شهر خلاق، حمل و نقل و ارتباطات داخلی و خارجی به صورتهای گوناگون فیزیکی و مجازی به نحو مناسبی برقرار است؛
- گردش در آن شهرها آسان و زاغهنشینی بسیار نادر است؛
- تحرک اجتماعی و اتصال بین فرهنگهای گوناگون بیشتر دیده میشود؛
-در شهرهای خلاق سامانههای حمل و نقل عمومی با کیفیت خوبی وجود دارد؛
-در شهرهای خلاق زیرساختهای ارتباطی و فناوری اطلاعات پیشرفته وجود دارد؛
-در شهرهای خلاق امکان سفر مردم در داخل و خارج کشور با استفاده از مزیتهای برتر خدمات ریلی و هوایی وجود دارد و این خدمات دروازهای برای پذیرایی از بیگانگان نیز هستند؛
-در شهرهای خلاق صحبتکردن با زبان بیگانگان آسان و رایج است؛
-در شهرهای خلاق ارتباط بین کسب و کارهای گوناگون و بین بخشی در یک کسب وکار کارآمد است،
- در مراکز کسب وکار خوشهها و مراکز و کانونهای تعامل دانش وجود دارد؛
-شهر خلاق برونگراست و ارتباط با خارج از کشور در تمام سطحها، برای ایجاد سرمایهگذاریهای مشترک اقتصادی، پروژههای تحقیقاتی، توسعۀ محصول و همکاریهای مدنی انجام میشود.
ب. کارآفرینی، کشف و نوآوری:
- در شهرهای خلاق، کارآفرینان، احساس خیلی خوب از بودن در وطن دارند و آن را جایی میدانند که هر ایدهای میتواند با سرعت زیاد تبدیل به واقعیت شود؛
- در شهر خلاق میتوانید اشتباه کنید بدون آنکه در معرض شدید قضاوت قرار گیرید؛
- در شهرهای خلاق، سیستمهای پشتیبانی وسیعی برای کارآفرینان از سطح مشاوره تا دسترسی به منابع مالی و سرمایههای با ریسک زیاد وجود دارد؛ خوشههای اقتصادی، در جای مناسب، برای کمک به نوآوریهای اعمالشده تا سطح تولید اقتصادی انبوه تشویق میشوند؛
-پاداشها و جوایز موفقیت را نکو داشته و در نتیجه آن، سطحهای نوآوری و تحقیق و توسعه ازحد متوسط بیشتر است(شهر جذاب و جایگاه استراتژیک)؛
- دانشگاهها به تبدیل بینش و ایدههای تحقیقاتی خود به تولیدات و خدمات مفید تشویق میشوند؛
- قوانین حاکم بر نوآوریهای باز بر پایۀ مشارکت و اتصال بنگاههای اقتصادی کوچک و شرکتهای بزرگ بهخوبی توسعه داده میشوند؛
- صنایع خلاق نقش مهمی بازی میکنند. این صنایع به علت ارائۀ طرحهای منجر به خدمات و تولیدات متمایز مشهور میباشند؛
- سیاست حفظ و توسعۀ محیط زیست، کاتالیزوری برای تولید نوآوریهای بیشمار محسوب میشود.
۴.بروز خلاقیت و تجربۀ خلاقیت
الف. تمایز، تنوع، سرزندگی و ابراز وجود:
-شهروندان دارای اعتماد به نفس، غرور و فکر باز هستند و پذیرای بیگانگاناند وآنها را از خود میدانند و تحت تأثیر آنهایند به گونهای که بیگانگان مانند شهر خود در شهر خلاق احساس راحتی میکنند؛
-خدمات فرهنگی وسیع بوده و هنرها پویا و با کیفیت و نیز آزمایشی و نوآورانه است؛
- شهر خلاق محیطی است که در آن صنایع خلاق شکوفا شده و فعالیتهای خردهفروشی جذاب و ویژه هستند؛
- ابراز بیان و مناظره تشویق میشود.
ب. مکان و مکانسازی
- مکانهای خلاق از مهارتها، تکنیکها و بینشهای دستهجمعی بهره میبرد.
- تیمهای طراحی شهری، مکانهای خلاق را هماهنگ و درهم میتنند و نیز در همکاری با دیگرانی هستند که مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را درک میکنند؛ همچنین با کسانی که بهصورت هنرمندانه فکر میکنند، تعامل دارند؛
-محیط ساختهشدۀ انسانمحور، بهصورت حساس متصور میشود و به اجرا در میآید و تعاملات و فعالیتهای انسانی از طریق چنین محیط فیزیکی تشویق میشود؛
- شهروندان و دیگر ذی نفعان شهری محیط طبیعی با چشمانداز اطراف را شناخته و محترم میشمرند و بهراحتی با آن انس میگیرند و آگاه از تأثیرات زیست محیطی هستند؛
- در قلمرو عمومی طرح شهری دارای پوشش واحدی است که در آن ساختمانها و خیابانها بهشکل واحد و پیوسته عمل میکنند. این طرح شهری قسمتهای مختلف شهر را بهصورت یکپارچه به هم متصل میکند.
- موقعیکه شما به عنوان یک غیر شهروند در شهر خلاق هستید، مشتاقِ بودن در آن شهر هستید، هرچند شهرت آنجاست که شما را در ابتدا مجذوب آن ساخته است، آن محل دارای خصوصیات مستقل و پرمنفعت و جذاب است، که آن شهر را نسبت به شهرهای دیگری با خصوصیت همسان، رقابتی میکند.
ج- زیستپذیری و رفاه
دراینجا منظور از زیستپذیری مناسب بودن شهر برای زندگی(Livability) و منظور از رفاه، یعنی احساس سرزندگی، سلامت و خوشبختی(Well-being) است. شاخص مناسب بودن شهر برای زندگی خود دارای زیرشاخصهای زیر است:
- داشتن یک زندگی راحت، تمیز، سالم و ایمن همراه با تشریک مساعی شهروندان
- دسترسی به انرژی با قیمت مناسب
- داشتن مدارس خوب و با کیفیت
- حمل و نقل عمومی در دسترس
- وجود واکنش سریع اورژانس
- دسترسی به آب و هوای سالم
- دسترسی به امکانات متنوع در حوزۀ تفریحات و فرهنگی
- کاهش بزهکاری و...
اما احساس خوشبختی و سرزندگی علاوهبر اینکه ارتباط نزدیکی با زیستپذیری دارد به عوامل بسیار زیاد دیگری نیز وابسته است؛ برخی از این عوامل ذهنی بوده و به اعتقادات و باورهای شهروندان نیز بستگی دارد.
مقاله از: ابراهیم خلیلیان گورتانی- کارشناس شهر پایدار هوشمند
نظر شما