سقاخوانی، سنتی برگرفته از مقام‌های موسیقی ایران

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایمنا، یکی از آیین های محرم در اصفهان، سقاخوانی است که برای بیشتر وقایع محرم ردیف و لحن خاصی تعریف شده که به صورت سینه به سینه از پدران به فرزندان به ارث رسیده است. ارادتمندان امام حسین(ع) که سقا نامیده می شوند، در ایام محرم در حالی که در یک دست مشک آب دارند و در دست دیگر کاسه ای آب، عزاداران حسینی را سیراب می کنند. در گذشته برخی از سقایان در دستگاه ها و آوازهای دشتی می خواندند.

سقاخوانان در سه دسته، موسوم به استاد و شاگرد، به شکل حلقه های عزا نشسته و با در هم بردن سرهای خود، اشعاری ناب و با سبک فاخر در رثای شهدای کربلا می خوانند که آهنگ آن در مایه های شور، دشتی و همایون است.

سقاخوانان نوش آباد، در یک قرن گذشته بنا به سنت مرسوم، در ۱۲ شب، منزل به منزل همراه کاروان حسینی شده و متناسب با هر مرحله، اشعاری را می خوانند. این سفر از عرفه ای شروع می شود که حضرت اباعبدالله حج خویش را ناتمام می گذارد و عزم سفر می کند. آنها چنین می خوانند:

از حریم کعبه عزم کربلا دارد، حسین

عزم جانبازی به راه کبریا دارد، حسین

تا نیابد از جفا بر بست یزدانی گزند

انصراف از حج خود، خون خدا دارد حسین

و یا آنکه صدای غربت مسلم بن عقیل را از بلندای دارالعماره پس از ۱۴۰۰ سال به گوش همه عالمیان می رسانند:

در کوفه من غریبم، کاشانه ندارم

گویی بروم خانه ولی خانه ندارم

بهر پسر فاطمه چون نامه نوشتم

غیر از غم آن خسرو فرزانه ندارم

جز کشته شدن در ره حق هیچ تمنا

از مردم از حق شده بیگانه ندارم

از خصوصیات آیین سنتی سقاخوانی استفاده نکردن از هیچ وسیله ای مانند زنجیر و طبل است و به صورت کاملاً سنتی و با حضور قدیمی های عزاداری به عنوان تک خوان و مردم و جوانان بعنوان حلقه های جواب دهنده برگزار می شود. این آیین تا پایان شب اول محرم ادامه دارد و سپس گروه سقاخوان در روز تاسوعا و عاشورای حسینی در جلوی هیات های مذهبی نوای سقاخوانی را به یاد شهدای کربلا اجرا می کنند. جماعتی عزادار در حسینه‌ها به صورت حلقه‌های عزا گرد هم نشسته و با آهنگی محزون و ریتمی خاص اشعاری بی‌نقاب و بی‌دروغ را در وصف واقعه کربلا قرائت می‌کنند. سقاخوانان در شامگاه ۲۹ ذیحجه با حرکت در کوچه‌ها آغاز ماه محرم را به همگان اعلام می‌کنند. سقاخوانی در روز عاشورا نیز انجام می‌شود. سادات هیات های حسینی با شال‌های سبز بر گردن پیشاپیش هیات سینه‌زنی و به دنبال «کشته‌ها» و علم و «ذوالجناح» به سقاخوانی می‌پردازند.

سقاخوانان، در آخرین شب از ذیحجه در کوچه ها و خیابان می گردند و غمگینانه خبر رسیدن محرم را به همگان اعلام می کنند:

ز هر سو نوحه و بانگ فغان می آید گویا محرم شده

نوای یاحسین برگوش جان می آید گویا محرم شده

صبح تاسوعا، سقاخوانان در کوچه ها گشته و برای درگذشتگان به فاصله دو محرم، فاتحه خوانی می کنند و خانواده اموات نیز به یادبود، پرچمی را به هیات هدیه می کنند اما سقاخوانی روز عاشورا، توسط سادات محل اجرا می شود.
سادات هیئت حسینی، شال های سبز بر گردن انداخته و پیشاپیش هیات سینه زنی و پس از تابوت نمادین کشته، حرکت می کنند.

اشعار سقاخوانی روز عاشورا حامل پیام قیام حسینی است:

آن عاشقی که جان داد، تا زنده دین بماند

جسمش به خاک و خون خفت، در کربلا، حسین است

آنکس که با قیامش از مکتب شهادت

درس جهاد و نهضت، داده به ما حسین است

آزاده مرد و باشید گرحق نمی پرستید

آن رهبری که فرمود، این نکته را حسین است.

سقاخوانی نه یک مراسم آیینی بلکه روایتی از فرهنگ مردمی است که برای جاودانه ماندن حماسه عاشورا، از گزند تحریف و خرافه، سنتی نیک را سینه به سینه چون میراثی گرانبها حفظ کرده اند./