به گزارش ایمنا، آنچه در معماری ایران به نام سبک یا شیوه اصفهانی معروف است و در متون غربی تحت عناوینی چون معماری صفوی، قاجاری، افشاری و زند- قاجار شناخته می شود، به اندک زمانی قبل از پیدایش سلسله صفویه باز می گردد لذا خواستگاه آن اصفهان نبوده و اولین بناهای این شیوه از معماری مربوط به دوران حکومت ترکمانان قره قویونلو است، قومی که هرج و مرج اواخر دوره تیموری قدرت در غرب و شمال غرب ایران به دست گرفته بود. سرانجام با به قدرت رسیدن فردی به نام اسماعیل از نوادگان شیخ صفی، عارف قرن ۸، در سال ۹۰۷ هجری قمری سلسله صفویه در تبریز به قدرت رسید. با آغاز سلطنت عباس میرزا در سال ۹۹۵ هجری قمری و انتقال پایتخت به اصفهان بود که این شهر به نهایت آبادانی و شهرت خود رسید و شماری از مهم ترین بناهای ایران را در خود جای داد.
در این زمان به علت نیاز فراوان به توسعه شهری و ساختمان سازی، مساجد باشکوه در کنار کاخ های حکوتی قرار می گرفت و سایر بناهای شهری چون مدارس، حمام ها، بازارها و کاروانسراها نیز بسیار مورد توجه واقع شد. معماری اصفهانی همان طور که گفته شد در زمان حکومت ترکمانان پدید آمد و تا اواخر حکومت قاجاریه هم ادامه داشت و پس از آن رشته تکاملی معماری ایران قطع شد و سبک تازه ای پدید نیامد لذا اگرچه حکومت صفویه در ادامه جای خود را به افشاریه، زندیه و قاجار داد، اما سبک اصفهانی به حیات خود ادامه داد و سرانجام تحت تاثیر جریان فرنگی سازی، انحطاط کامل خود را از زمان محمدشاه قاجار آغاز کرد. معماری ایران دارای ویژگی‌هایی است که در قیاس با معماری سایر کشورهای جهان، ارزشی مخصوص به‌خود دارد، ویژگی‌هایی چون طراحی متناسب، محاسبات دقیق، ستون‌های بلند، که هر کدام در عین سادگی معرف شکوه معماری این سرزمین است. در این کشور شهرسازی و معماری همیشه در اوج شکوفایی بوده مگر در برخی از موارد که ناشی از جنگ و یا مواردی دیگر آن بود. در شماره قبل به بررسی سبک آذری در معماری ایران پرداختیم آنچه پیش رو دارید بررسی سبک اصفهانی در معماری ایران است
معماری در دوره صفویه توانست به اوج شکوهمندی خود دست یابد. آثاری که از این دوره به جا مانده موید این ادعاست. خاستگاه این شیوه اصفهان نبوده ولی در اصفهان رشد کرده و بهترین نمونه‌های آن در این شهر ساخته شده‌اند. این شیوه کمی پیش از روی کارآمدن صفویان از زمان قره‌قویونلوها آغاز شده و در پایان روزگار محمدشاه قاجار، دوره نخست آن به پایان می‌رسد. دوره دوم، زمان انحطاط این شیوه است که در واقع از زمان افشاریان آغاز و در زمان زندیان دنبال می گردد ولی انحطاط کامل آن از زمان محمد شاه قاجار آغاز می شود و در دگرگونی معماری تهران و دیگر شهرهای نزدیک به آن نمایان می گردد. از این پس دیگر شیوه‌ای جانشین شیوه اصفهانی نشد به طوری که می توان گفت در سبک بندی معماری کشور نوعی رکود به وجود آمد. دوره حکومت شاه عباس کبیر عصر طلایی این سبک به حساب می آید چرا که وی حدود ایران را در اطراف جلو برد.
سبک اصفهانی در زمان افشاریه به علت لشکر کشی های پیاپی و عدم رسیدگی به مسائل داخلی کشور آثاری قابل توجه برای ارائه ندارد. در زمان زندیه به علت تمر کز حکومت در شیراز اکثر تاثیرات در همین شهر پدیدار گشت و در زمان قاجار نیز به علت مسایل فنی و نبود نیروی کافی برای ساخت، به صورت گذشته، به آرامی کشور را از روند معماری ایرانی خارج کرد.
از جمله ویژگی های این شیوه، ساده شدن طرح ها و استفاده از اشکال هندسی ساده و شکل ها و خط های شکسته که بیشتر مورد استفاده قرار می گرفت، استفاده از گنبدهای گسسته میان تهی و بهره گیری هر چه بیشتر از کاشی های هفت رنگ تا کاشی های تراش یا معرق در تزیینات، استفاده از پلان های مستطیل شکل و چند ضلعی ساده، پلان ایوانی، به کار گرفتن مصالح مرغوب و بادوام و همچنین استفاده از کاشی های خشتی، هفت‌رنگ، مقرنس کاری، یزدی‌بندی، کاربندی یا رسمی‌بندی در تزئینات بنا است. در این شیوه بر خلاف شیوه های قبل در مصالح تغییراتی ایجاد و سپس از آنها استفاده می کردند. کمتر شدن استفاده در تهرنگ ساختمان ها از نخیر و نهاز و همچنین ساخت گوشه های پخ از این زمان آغاز گردید. پیمون بندی و بهره گیری از اندام ها و اندازه های یکسان از دیگر ویژگی های این سبک به حساب می آیند.
کاخ چهلستون در قزوین، کاخ عالی‌قاپو در قزوین، کاخ صفی‌آباد در بهشهر مازندران، مسجد هارون ولایت در اصفهان، مسجد علی در اصفهان، مسجد جامع ساوه، میدان نقش جهان، کاخ چهلستون در اصفهان، کاخ هشت بهشت در اصفهان، مدرسه چهار باغ اصفهان یا مدرسه‌ی مادرشاه، مسجد حکیم اصفهان، تالار اشرف در اصفهان، مجموعه‌ی گنجعلی خان در کرمان، پل الله وردی خان(سی و سه پل)، پل خواجه در اصفهان، پل رودخانه کوی، باغ فین کاشان، کاروانسرای شبلی در تبریز -میانه، کاروانسرای خان خوره در شیراز- آباده، کاروانسرای امین‌آباد در شیراز- آباده، کاروانسرای ده‌بید در شیراز، کاروانسرای زین‌الدین در یزد – کرمان، کاروانسرای زیزه در کاشان- نطنز، کاروانسرای اقبال در تاکستان- قزوین، کاروانسرای دو کوهک در شیراز- قهلیان، کاروانسرای تینوش در قم-کاشان، کاروانسرای سن سان در قم- کاشان، کاروانسرای جاکرد در کرمان- مشهد، کاروانسرای ریوادوبستان در نائین- اصفهان، کاروانسرای کوهپایه در یزد – نائین، کاروانسرای دیرگچین در تهران – قم، کاروانسرای مهیار در اصفهان، و کاروانسرای شیخ علی خان در اصفهان، کاروانسرای مادرشاه یا هتل عباسی در اصفهان، برخی از بناهای به جای مانده از سبک اصفهانی می باشند. همچنین مسجد امام اصفهان، مسجد شیخ لطف‌الله، مدرسه خان شیراز، مجموعه گنجعلی‌خان کرمان، کاخ چهلستون اصفهان، هشت بهشت، مدرسه چهارباغ اصفهان، مدرسه امام کاشان و مدرسه آقا بزرگ کاشان از نمونه‌های این شیوه معماری به شمار می‌روند.
نظر شما