یکی از پرحاشیه و قابل توجه ترین مصوبههای هر شورای شهر در پایان سال مالی که توجه عموم را نیز به خود جلب می کند، تصویب نرخ جدید استفاده از حمل و نقل عمومی اعم از مترو، اتوبوس و ... است و شهرداریها همواره سعی می کنند تا از طریق افزایش نرخ بلیط این نوع از خدمات شهری، هزینه های آن را جبران کنند و درآمدی نیز برای شهرداری ایجاد کنند.
معمولا افزایش نرخ ارائه خدمات حمل و نقل عمومی هماهنگ با نرخ تورم سالیانه یا گاهی درصدی بیش از آن تعیین میشود. در این بین همواره شاهد این مدعی هستیم که فرمانداریها و استانداریها نیز که در این زمینه می خواهند خود را جانبدار مردم نشان دهند مدام در ارتباط با رسانه ها با هرگونه افزایش نرخ بلیط مخالفت می کنند اما دیری نمی پاید که این افزایش قیمت اتفاق می افتد و ماجرا تمام می شود.
البته همواره شهرداریها به دنبال سازوکاری به منظور ارائه سوبسیدی برای قشر نیازمند به حمل و نقل عمومی هستند که متاسفانه تاکنون هیچ یک از شهرداریهای کشور در این زمینه فعالیت مناسب و قابل توجهی انجام نداده اند.
قابل ذکر است که ساختار مالی حمل و نقل عمومی بهویژه متروها به گونه ای است که در غالب موارد (به غیر از برخی متروهای آسیایی) هزینه عملیات به طور کامل از درآمد شرکت قابل تأمین نیست. بر اساس آمار شرکت بهره برداری متروی تهران در سال ۱۳۹۴ فقط توانسته است ۲۴ درصد از هزینههای خود را از محل فروش بلیت و درآمدهای ثانویه تامین کند. درآمد شرکتهای بهرهبرداری مترو از دو روش عملیاتی و غیرعملیاتی بدست می آید. درآمدهای عملیاتی شامل درآمد حاصل از فروش بلیط و درآمدهای غیرعملیاتی شامل درآمدهای تبلیغاتی، اجاره غرفه ها و مکانهای تجاری میشود.
نوع و تعداد هر یک از این درآمدها در کشورهای مختلف، متفاوت است. همچنین نسبت هر یک از این عنوان درآمدها در درآمد کل شرکتهای مترو دنیا متفاوت است. درآمد فروش بلیط در مترو هنگ کنک تا ۱.۵ برابر هزینههای های عملیاتی و در لس آنجلس فقط ۲۷ درصد هزینه های عملیاتی را پوشش می دهد.
یکی از سیستم های مدیریت شهری قوی در جهان مربوط به هنگ کنگ است و سیستم مترو این شهر یکی از پردرآمد ترین سیستم های حمل و نقل عمومی محسوب می شود، قیمت بلیط مترو در هنگ کنگ ۰.۹۱ یورو و در لس آنجلس آمریکا ۱.۹۱ یورو است. پس می توان نتیجه گرفت که درآمد بالای مترو هنگ کنگ مربوط به قیمت بلیط نیست، چون حداقل ۵۶ شرکت مترو در دنیا وجود دارند که قیمت بلیط آنها از قیمت بلیط مترو هنگ کنگ بالاتر ولی درآمدهای آنها به مراتب از درآمد مترو هنگ کنگ پایین تر است.
باید توجه داشت که درآمدهای غیرعملیاتی در سیستم حمل و نقل عمومی نه تنها هزینه های این سیستم را پوشش میدهد و شهرداری می تواند به مردم خدمات بهتر و با کیفیت تری ارائه دهد بلکه باعث ایجاد نوعی درآمد پایدار برای شهرداری ها می شود و بخشی از هزینه گزاف مدیریت شهر را در بر خواهد گرفت.
برخی شهرداریها در جهان گمان می کنند که باید با نادیده گرفتن بخشی از خدمات شهری و ذخیره منابع مالی به مدیریت مترو و حمل و نقل عمومی بپردازند در صورتی که به هیچ وجه این گونه نیست بلکه اگر سیستم حمل و نقل عمومی بر پایه کسب درآمد پایدار طراحی شده باشد می تواند حتی هزینههای یک شهر را تامین کند و دیگر لازم نیست برای احداث یا تعمیر مترو از منابع مالی شهرداریها استفاده کرد.
در واقع باید نگاه شهرداری های ایران به سیستم حمل و نقل عمومی نیز با زاویه کسب درآمد پایدار و کاهش هزینهها باشد زیرا طبق شاخصهای اقتصادی سیستم حمل و نقل عمومی نه تنها نباید هزینه ای برای شهرداری داشته باشد بلکه باید با درآمدزایی شهرداریها را در مدیریت شهر، یاری کند. افزایش درآمدهای غیرعملیاتی حاصل از سیستم حمل و نقل عمومی می تواند کمک شایانی به این مسئله بکند اما متاسفانه شهرداری ها به این موضوع توجه ندارند و ساده از کنار آن می گذرند.
برای مثال تصور کنید که واحدهای تجاری معروف شهر یا کترینگهای مشهور واقع در منطقه، شعبه ای هم در ایستگاه های مترو داشته باشند. در صورتی که این اتفاق بیافتد یک معامله دو سر سود بین شهرداری و واحد های تجاری صورت گرفته است زیرا مردمی که برای استفاده از مترو می آیند مشتری این واحدها می شوند و درآمد شهرداری از طریق اجاره بهای واحدهای تجاری به میزان قابل توجهی افزایش مییابد و دیگر نیازی به افزایش قیمت بلیط تا سالها نخواهد بود.
بر همین اساس می توان گفت که راهکار اصلی ایجاد درآمد پایدار از طریق سیستم حمل و نقل عمومی افزایش میزان درآمدهای غیر عملیاتی حاصل از این سیستم است زیرا نه تنها ماندگار و پایدار است بلکه شهرداری در قبال آن مسئولیتی ندارد و می تواند به راحتی به مدیریت خدمات ارائه شده در شهر بپردازد.
** دانشیار برنامه ریزی شهری و منطقه ای دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین
نظر شما