به گزارش خبرنگار ایمنا، بررسی بانک جهانی نشان می‌دهد که آلودگی هوا، چهارمین عامل مرگ‌ومیر زودرس در جهان است. ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون، مهم‌ترین و نگران‌کننده‌ترین آلاینده‌های هوا به شمار می‌رود. طبق اعلام مسئولان، در کشور ۲.۴۸ درصد تولید ناخالص ملی معادل ۳۴ هزار میلیارد تومان صرف عوارض ناشی از آلودگی هوا می‌شود؛ به‌طوری که ریزگردها و آلاینده‌های هوا، ۳۸ میلیون نفر از جمعیت کل کشور را در معرض درجاتی از آلودگی هوا قرار می‌دهد. مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران اعلام کرده بود که بر اساس مطالعات، هر سال حدود ۴۰ هزار نفر در کشور به دلیل مواجهه با غلظت آلایندگی ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در هواف جان خود را از دست می‌دهند، که این عدد، معادل ۱۰ درصد کل موارد فوتی‌ها است.
در سال‌های پیش بنزین علت اصلی آلودگی هوا بود، اما آن‌طور که مسئولان اعلام کردند، افزایش کیفیت بنزین، این فرآورده نفتی را از این گردونه خارج کرد؛ اما همچنان احتراق بد خودروهای فرسوده و موتورسیکلت‌ها، یکی از علل اصلی آلودگی هوا است و در این میان، آنچه امسال مورد توجه قرار گرفته، مازوت‌سوزی صنایع و نیروگاه‌ها بوده؛ اما آنچه لازم است بیشتر مورد توجه قرار گیرد، این است که در سوختی مانند مازوت، محتوای زیادی از سولفور و گوگرد وجود دارد که هنگام احتراق گازهایی مانند دی‌اکسید گوگرد نیز تولید می‌شود. این گاز علاوه بر آنکه خود یک آلاینده معیار به شمار می‌رود، می‌تواند با فعل و انفعالات شیمیایی در جو، موجب تشکیل ذرات معلق ریز شود. سولفور دی‌اکسید گازی سمی و مضر است. این گاز وزن بیشتری نسبت به هوا دارد و زمانی که غلظت آن در هوا به بیش از حد مجاز برسد، بوی بدی خواهد داشت که در این سطح کُشنده خواهد بود.
در پژوهش‌های ملی و بین‌المللیِ بسیاری، از جمله پژوهشی که توسط سازمان محیط زیست کشور انجام شده است، دی‌اکسید گوگرد (SO۲،) در نتیجه مصرف بعضی از سوخت‌ها از جمله مازوت به‌عنوان یک ترکیب شیمیایی پرخطر برای سلامت انسان‌ها و محیط زیست معرفی شده است. دی‌اکسید گوگرد (SO۲) گازی سمی، غیرقابل‌اشتعال، غیرقابل‌انفجار و بی‌رنگ است که در غلظت‌های ppm ۰.۳ تا ppm ۱ در هوا ایجاد مزه می‌کند و در غلظت‌های بالای ppm ۳، دارای بوی تند است، همچنین بر اساس مطالعات، می‌توان گفت که SO۲ به‌طور متوسط بین دو تا چهار روز در هوا باقی می‌ماند.
در این پژوهش درباره تأثیر دی‌اکسید گوگرد بر سلامت انسان‌ها، به مواردی همچون تنگ شدن راه‌های هوایی دستگاه تنفس، اسپاسم برونش (Bronchospasm)، سرفه شدید، سوزش چشم و مجاری تنفسی، کاهش کارآیی تنفسی و تنگی نفس، کم شدن عمق تنفس و در نهایت تشدید عوارض قلبی و عروقی و تنفسی اشاره شده است.
اکسیدهای گوگرد بیشتر در اتمسفر آلوده حاوی مواد معلق و رطوبت بالا وجود دارد. به همین دلیل، با وجود پی بردن به بسیاری از اثرات و علائم زیان‌بار حاصل از ایجاد دی‌اکسید گوگرد در هوا، پژوهشگران معتقدند که هنوز بسیاری از پرسش‌ها درباره اثرات دی‌اکسید گوگرد بر سلامت انسان‌ها بی‌پاسخ مانده است. در این زمینه با یعقوب حاجی‌زاده، عضو هیئت علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و عضو کمیته پژوهش و فناوری «مدیریت کیفیت هوا» کنسرسیوم مراکز علمی_پژوهشی استان اصفهان در حوزه محیط زیست، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم، که در ادامه می‌خوانید:
گوگرد حاصل از سوخت مازوت چه مشکلاتی برای سلامت افراد به همراه خواهد داشت؟
مصرف مازوت در روزهایی از سال اتفاق می‌افتد که هوای جو ساکن بوده و پدیده طبیعی وارونگی دما رخ داده است. در این شرایط توان پالایش و رقیق‌سازی و صعود آلاینده‌ها به جو فوقانی از بین می‌رود و آلاینده‌های منتشرشده در جو پایین محبوس می‌شود. گاهی در بعضی نیروگاه‌ها روزانه حدود شش‌هزار مترمکعب مازوت حاوی ۳.۵ درصد گوگرد مصرف می‌شود که اگر چگالی مازوت ۰.۹۵ باشد؛ حدود ۲۰۰ تن گوگرد دارد و اگر ۸۰ درصد آن موقع سوختن تبدیل به گاز SO۲ شود، روزانه حدود ۳۲۰ تن از این گاز وارد هوای شهر می‌شود. در کنار این گاز، دیگر آلاینده‌ها نیز همچون هیدروکربن‌های نسوخته (THC)، دی‌اکسید ازت (NO۲) و مونوکسید کربن (CO) و سایر آلاینده‌های خطرناک (فلزات سنگین، هیدروکربن‌های عطری چندحلقه‌ای و ترکیبات آلی فرّار) منتشر می‌شود.
تنفس این آلاینده‌ها در کوتاه‌مدت باعث تحریک مجاری تنفسی، تنگی نفس و تشدید آسم، التهاب ریه، درد قفسه سینه، مشکلات قلبی و مراجعه به اورژانس می‌شود و در برخی موارد به بستری شدن می‌انجامد؛ در بلندمدت نیز سبب افزایش آمار سکته‌های قلبی و مغزی می‌شود. بر اساس تحقیقات آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، این آلاینده‌ها منجر به سرطان‌زایی در انسان‌ها، به‌ویژه سرطان ریه می‌شود.
همچنین بر اساس مطالعات گسترده و معتبر جهان، آلودگی هوا به افزایش میزان شیوع انواع بیماری‌ها مانند دیابت، فشارخون، اوتیسم، توهم و اسکیزوفرنی، کمبود ویتامین D، اختلالات رشد مغزی و اعصاب و تولد نوزاد ناقص یا سقط جنین، ضعیف شدن دستگاه ایمنی بدن، بیماری‌های سطح چشم و بیماری‌های پوست، کاهش امید به زندگی، خستگی، خشم و افسردگی و کاهش توان کاری می‌انجامد.
رطوبت، آلودگی دی‌اکسید گوگرد و ذرات معلق در کنار هم، اثرات سینرژیک و فزاینده‌ای دارند، تأثیرات این مواد به‌خصوص دی‌اکسید گوگرد با بدن چه می‌کند؟
حضور SO۲ در هوای تنفسی به‌همراه ذرات ریز (PM۲.۵) اثرات تشدیدکننده و مخرب بر سلامت انسان دارد. علاوه بر این، SO۲ در جو اکسید شده و با جذب رطوبت تبدیل به قطرات اسیدسولفوریک می‌شود، که ریه را تخریب می‌کند و منجر به بارش باران‌های اسیدی می‌شود و به محیط زیست آبی و خشکی آسیب می‌رساند، همچنین SO۲ می‌تواند در جو پس از ساعاتی تبدیل به ذرات سولفات شود که مقدار ذرات PM ۲.۵ هوا را افزایش می‌دهد. این ذرات حاوی انواع آلاینده‌های خطرناک هستند که با تنفس به عمق ریه‌ها می‌روند و از آن‌جا وارد جریان خون شده، به قلب و عروق و مغز و سایر اندام‌های بدن آسیب می‌رساند.
آیا آلایندگی‌های ناشی از مازوت‌سوزی بر آمارهای نوزادان نارس و سقط جنین تأثیرگذار است؟
لازم است بدانیم اکسیدهای گوگرد تنها آلاینده‌های موجود در هوا نیست و علاوه بر احتراق سوخت‌های فسیلی از جمله مازوت، گازوئیل، بنزین، چوب و زباله‌ها، فرآیندهای صنعتی مانند صنایع ذوب فلزات، سیمان، آهک، گچ و آجرپزی نیز سبب تولید آلاینده می‌شود. در شرایط عادی حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد آلاینده‌ها در طول سال به‌طور مداوم از صنایع و مابقی آن از خودروها منتشر می‌شود. در شرایط مازوت‌سوزی، سهم صنایع قدری بیشتر می‌شود، اما آلایندگی خودروها نیز کم نشده است.
مطالعات در سراسر دنیا نشان داده است که آلودگی هوا منجر به ایجاد اختلال در رشد جنین و توسعه عصبی شده است، که در نهایت باعث افزایش موارد تولد نوزادان نارس و سقط جنین می‌شود؛ اما تا جایی که اطلاع دارم، در ایران این مورد مطالعه نشده و درصد آن مشخص نیست.
آیا گوگرد موجود در سوخت‌های تولیدشده در کشور با استانداردهای جهانی مطابقت دارد؟
تمام سوخت‌ها دارای گوگرد است، اما مقدار آن در مازوت مورد استفاده در ایران بیشتر و حدود سه تا چهار درصد است. مازوت اروپا ۰.۵ درصد گوگرد دارد، در حالی که گازوئیل ایران حدود ۰.۵ تا یک درصد گوگرد دارد، که بیش از ۱۵۰ برابر استاندارد یورو چهار است و بنزین ایران کمتر از ۰.۱ درصد (ppm ۱۵۰-۲۰۰) گوگرد دارد، که حدود سه تا چهار برابر حد مجاز است، اما مازوت‌سوزی در شرایطی که جو پایدار است، غلظت تمام آلاینده‌ها به‌خصوص SO۲ را فوق‌العاده افزایش می‌دهد و به تبع آن، سلامت افراد بیش از پیش تهدید می‌شود.
آلودگی هوای ناشی از مازوت‌سوزی و سوخت‌های فسیلی چه تأثیری بر بروز آلزایمر و کوتاهی قد کودکان دارد؟
سوخت‌های فسیلی نه‌تنها SO۲ و NO۲، بلکه مقادیر قابل‌توجهی ذرات PM۲.۵ نیز منتشر می‌کند. مطالعات اخیر ارتباط آلاینده‌های هوا به‌ویژه ترکیبات مختل‌کننده کار هورمون‌های درون‌ریز (EDC) مانند ترکیبات بی‌فنیل‌های کلره، هیدروکربن‌های عطری چندحلقه‌ای، فتالات‌ها و بیس‌فنول‌ها و همچنین فلزات سنگین را که در محتوای ذرات PM۲.۵ وجود دارد و سبب تولد کودکانی کم‌وزن با قدی کوتاه می‌شود و علاوه بر آن درگیری با بیماری آلزایمر را نشان داده است؛ اما لازم است بدانیم این موارد هنوز به قطعیت کامل نرسیده است.
راهکار برون‌رفت از تولید آلاینده‌های متأثر از دی‌اکسید گوگرد چیست؟
برای کنترل آلودگی هوا، راهکار فنی و عملی وجود دارد. تجربیات کشورهای دیگر مانند چین، مکزیک، آمریکا و انگلیس نشان داده است که مشکل آلودگی هوا با برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت با اولویت‌دهی به ارتقای سلامت جامعه و با تخصیص بودجه مناسب از طرف دولت‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌ها و صنایع، قابل‌فع است.
در کشور ما سالانه بالغ بر ۴۰ هزار نفر در اثر تنفس هوای آلودگی و ابتلاء به بیماری ایسکمی قلبی، سکته مغزی، عفونت ریه، تنگی مزمن مجاری تنفسی و سرطان ریه، دچار مرگ زودرس می‌شوند (که شامل ۱۲ تا ۱۴ درصد کل مرگ‌ها می‌شود). آمار کل موارد بستری در اصفهان در ۱۰ سال بالغ بر سه برابر شده است و آمار ابتلاء به انواع سرطان‌ها در ۱۵ سال اخیر حدود دو برابر شده است. مرگ منتسب به PM ۲.۵ اصفهان در چهار سال اخیر از ۷۰۰ نفر به ۱۴۰۰ نفر در سال رسیده است.
همچنین حدود چهار درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور برای اثرات بهداشتی آلودگی هوا هزینه می‌شود. این در حالی است که تمام هزینه‌های سلامت کشور حدود هفت درصد GDP است. هزینه‌های اقتصادی مرگ مرتبط با تنها PM ۲.۵ در ایران، حدود ۱۲ میلیارد دلار برآورد شده است.
نصب سامانه‌های مجهز تصفیه هوا در نیروگاه‌ها و سایر صنایع آلاینده، حتی از نوع گازسوز، از جمله اجرای الزامات قانونی است که باید رعایت شود. ارتقای کیفیت سوخت و کیفیت موتور خودروها به حد یورو ۴ یا ۵ و نصب فیلتر دوده و مبدل‌های کاتالیستی به‌ترتیب در خودروهای گازوئیلی و بنزینی، توسعه خطوط مترو و اتوبوس‌های تندرو و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی و سامان‌دهی ترافیک، ارتقای دانش زیست‌محیطی و جلب مشارکت همگانی از راه‌های مختلفِ رسانه‌ای و آموزشی، گذر از استفاده از سوخت‌های فسیلی به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، مانند پنل‌های خورشیدی، انرژی بادی، آبی و سوخت‌های هیدروژنی با هدف‌گذاری و تدوین برنامه زمان‌بندی مشخص و اجرای به‌موقع برنامه‌ها، اهم اقدامات لازم برای کنترل آلودگی هوا است.
نظر شما