به گزارش خبرنگار ایمنا، زیلو از زیراندازها و بافته‌های روستایی ایران است که بیشتر در مناطق گرم و بیابانی بافته می‌شود و هرچند به‌ظاهر یک فرش نخی ساده است، اما بررسی فنون و تکنیک بافت آن نشان می‌دهد که فرهنگی غنی در پس هر تار و پود آن نهفته است. زیلو در نقش و بافت، شباهت بسیاری به حصیر دارد و همانند حصیر یکی از موارد استفاده آن، فرش کردن مساجد و اماکن متبرکه و مذهبی است.
کارشناسان احتمال می‌دهند که زیلوبافی، تکامل شیوه بافت حصیر باشد. به‌هرحال زیلو از قدیمی‌ترین دست بافته‌های بشری است که قدمت آن به‌پیش از اسلام برمی‌گردد. به استناد نشانه‌های به‌جای مانده در میبد، می‌توان ردی از هنر زیلوبافی را تا قرن هشتم هجری دنبال کرد.
ساختار زیلو، رنگ، نقش و کتیبه‌های روی آن، این دست بافته کهن را از دیگر دست‌یافته‌های سنتی و حتی صنعتی نوین متمایز کرده است. زیلو از حیث کیفیت، ثبات و ماندگاری رنگ، همچنین نقش‌ها و کتیبه‌ها ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد، نقش‌های آن، ترجمان و بازتاب محیط طبیعی زندگی مردمان خطه کویر است و کتیبه‌های آن، سند مکتوب تاریخ این سرزمین به‌شمار می‌رود و همه معطوف به سنت حسنه وقف و احسان در راه خدا است.
تنوع رنگی در زیلو بسیار کم است، نقش‌ها و طرح‌های به‌کار رفته در زیلوها برگرفته از اشکال هندسی و بیشتر زاییده ذهن و خلاقیت بافنده زیلو است. سادگی در رنگ و طرح و دو رو بافته شدن از ویژگی و جذابیت‌های این دست بافته کویری به‌حساب می‌آید.
آنچه می‌خوانید مشروح گفت‌وگو با محمدحسین فدوی‌کاشانی، از فعالان و هنرمندان هنر کهن زیلوبافی است. وی فعالیت فرهنگی و هنری خود را از سال ۱۳۸۴ با تئاتر آغاز کرده و مسئولیت‌های مختلفی از جمله دبیر اجرایی چند جشنواره در کاشان را بر عهده داشته است. از سال ۱۳۹۴ فعالیت خود را در صنایع‌دستی و زیلوبافی شروع کرده و کارگاه زیلوبافی راه‌اندازی کرد. کسب مقام‌های مختلف در جشنواره‌های زیلو و همچنین کسب دو نشان ملی مرغوبیت صنایع‌دستی از جمله فعالیت‌های این هنرمند در رشته زیلوبافی است.
در حال حاضر هنر زیلوبافی در چه وضعیتی قرار دارد؟
امروزه وضعیت زیلوبافی کاشان خوب نیست و نیاز به آموزش داریم، باید افراد زیادی را به این وادی هنری اضافه کنیم تا یاد بگیرند و کار کنند تا نقشه‌ها و نوع بافت کاشان حفظ شود. زیلوبافان به خاطر درآمد کم از این هنر قدیمی دوری می‌کنند. بسیاری از قدیمی‌ها که زیلوبافی را بلد هستند به خاطر مزد و در آمد کم آن، حاضر هستند حتی فروشندگی کنند اما زیلوبافی نکنند چراکه که درآمدش ناچیز است.
افرادی هم که سنی از آن‌ها گذشته است، گمان می‌کنند نمی‌توانند کارایی گذشته را داشته باشند. سرعت این عده در بافت کم می‌شود و مزد آن‌ها در تولید یک اثر پایین‌تر می‌آید. درواقع نمی‌توان به زیلوبافی به عنوان شغل اصلی نگاه کرد و در وضعیت کنونی شاید برای شغل دوم و سوم بشود روی آن حساب باز کرد.
خلأهای آموزشی این هنر چیست؟
زیلوبافی می‌تواند از طریق استادکاران قدیمی آموزش داد شود، وقتی قرار است فراخوان یا آموزش دهیم، مشکلات بعدی نیز آغاز می‌شود، به‌عنوان نمونه ممکن است از آموزش به کار رایگان تعبیر شود در صورتی‌که بسیار جدی‌تر باید به آموزش صنایع‌دستی نگاه شود و طرح‌های مختلفی که به‌عنوان نمونه در رشته‌های کاردانش و فنی و حرفه‌ای وجود دارد باید آموزش داده شود. این کار را باید در دانشگاه‌های علمی، کاربردی به شکل علمی و عملی دنبال کرد و به‌عنوان یک‌رشته تحصیلی فراگرفت؛ این اتفاق در حال حاضر در استان یزد، افتاده است.
طرح‌های به‌کاررفته در زیلوها چگونه تهیه می‌شود؟
طرح‌های زیلوبافی همه ذهنی‌باف و حفظی‌باف هستند که بافنده بر اساس جزئیات و نقش‌هایی که در حافظه دارد آن را می‌بافد. گاهی می‌تواند یک عکس از طرح باشد و بافنده به آن نگاه کند و به‌صورت ذهنی ببافد، درست برعکس فرش که به‌هیچ‌عنوان نمی‌توان با دیدن یک فرش و بدون نقشه، فرش دیگری بافت. اگر یک زیلوی قدیمی داشته باشیم، می‌توانیم به آن نگاه کنیم و ببافیم و موقع بافت هم نیازی نیست که نقشه جلوی چشم زیلوباف باشد. در واقع بافنده باید طرح را حفظ کند.
آیا در حال حاضر زیلوبافی برای بافنده صرفه اقتصادی دارد؟
از لحاظ مواد اولیه زیلو، قیمت‌ها بسیار بالا است. قیمت مواد اولیه هنر زیلوبافی هر کیلو ۱۵۰ تا ۱۷۰ هزار تومان است. خریدار وقتی می‌خواهد به‌عنوان نمونه یک زیلو برای پادری خانه تهیه کند، برای یک کیلو پنبه ۱۷۰ هزار تومان و برای دستمزد هنرمند باید حدود ۱۵۰ هزار تومان هزینه کند، قیمت تمام‌شده یک پادری ۳۲۰ هزار تومان درمی‌آید، در نتیجه خریدار ترجیح می‌دهد یک پادری ماشینی خریداری کند.
با وجود گرانی مواد اولیه، فروش محصولات نیز کاهش محسوسی داشته است بنابراین نیاز داریم برای تهیه نخ پنبه حمایت شویم و بافندگان و فعالان صنایع‌دستی مواد اولیه مورد نیاز خود را با قیمت پایین‌تر تهیه کنند. قیمت نخ پنبه‌ای که یک هنرمند زیلوباف تهیه می‌کند با قیمت پنبه‌ای که کارخانه‌دار برای پوشاک می‌خرد و روزانه چند تن تولید دارد، تفاوتی ندارند و این درست نیست. کار و هنر ما فعالیت در بخش هنرهای سنتی و صنایع‌دستی است؛ در یک اثر با عرض دو متر روزانه حدود ۳۰ الی ۴۰ سانتی‌متر می‌توان بافت؛ یعنی در نهایت حدود دو کیلو نخ برای یک اثر هنری معمولی استفاده می‌کنیم.
کدام طرح و رنگ زیلوها مردم‌پسندتر است؟
این موضوع سلیقه‌ای است و هر فردی سلیقه‌ای دارد، در مجموع رنگ‌هایی که خنثی به نظر می‌آیند خریدار و مشتری بیشتری دارند. رنگ‌های قرمز و مشکی جزو رنگ‌های آخری هستند که انتخاب می‌شوند، رنگ‌هایی مثل نارنجی، سبز، زرد و طوسی خواهان بیشتری دارند. رنگ خاکی و کرم سفید و رنگ‌های خنثی و قهوه‌ای کم‌رنگ، بژ و طوسی کم‌رنگ خواهان زیادی دارد، چراکه زیلو به‌صورت دورو با دورنگ متفاوت بافته می‌شود.
برپایی نمایشگاه‌ها تأثیری در معرفی، بازاریابی و شناخت هنر زیلوبافی دارد؟
برگزاری نمایشگاه‌ها برای معرفی، شناخت و بازاریابی بسیار مؤثر است اما سختی‌های خودش را هم دارد. نمایشگاه‌دار باید تبلیغات زیادی داشته باشد اما متأسفانه این اتفاق نمی‌افتد. اجرای نمایشگاه یک موضوع است و بحث قبل از برپایی نمایشگاه و اتفاقاتی که قبل از آن باید رخ بدهد قصه دیگری است.
شرایط باید به این شکل باشد که حدود یک هفته تا پنج روز مانده به نمایشگاه، تبلیغات وسیعی در رابطه با نمایشگاه داشته باشیم و صنایع‌دستی مرغوب و باکیفیت برای حضور در نمایشگاه دعوت شوند. اندازه غرفه‌ها مناسب با تعداد هنرها باشد و در رابطه با رشته‌ها و هنرهای متنوع و مختلفی که قرار است در نمایشگاه حضور داشته باشند، در فضای مجازی و رسانه‌ای تبلیغات مؤثر انجام شود.
گاهی پیش می‌آید که شهروندان بسیار محدودی از یک نمایشگاه بازدید می‌کنند و این نشان می‌دهد دغدغه‌های عموم مردم تغییر کرده و شرایط اقتصادی در این زمینه نقش زیادی داشته است. این مسئله در بحث فروش نمایشگاه نیز تأثیر می‌گذارد و غرفه‌دار نمی‌تواند محصولات خود را معرفی کند یا دست‌کم بخشی از آن‌ها را به فروش برساند.
از تجربه موفقتان در این رشته بگویید؟
سالانه در نمایشگاه‌های مختلفی حضور داشته‌ام و موفق به کسب دو مقام برگزیده در جشنواره ملی زیلو نیز شده‌ام. عنوان اول برای بافت زیلو با نقشه اصیل کاشان بود و عنوان دیگر زیلویی با بهره از نقشه‌های قدیمی و اصیل مربوط به دوره صفوی بود که رتبه آورد. همچنین در بخش نوآوری یک «پاپ زیلو» بافتم که در جشنواره کشوری حائز رتبه برتر شد. در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۰ نیز موفق به دریافت دو نشان ملی مرغوبیت صنایع‌دستی شدم.
نظر شما