احد وظیفه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه علت گردوغبار و ریزگردهای موجود تشدید خشکسالی است، اظهار کرد: دو سال پی‌درپی شاهد بارندگی زیر حد نرمال در کشور بودیم، از طرفی طی دو دهه گذشته مصرف آب‌های زیرزمینی به شدت بالا رفته است، به حدی که بیش از ۸۰ درصد آب‌های تجدیدپذیر از منابع زیرزمینی استخراج و منجر به ناپایداری و افت شدید آب‌های سطحی شده است؛ در نتیجه بر خشک بودن محیط اثر می‌گذارد و رطوبت خاک به میزان بسیار کمتری از حد نرمال خود می‌رسد و گردوخاک تولید می‌شود.
وی با بیان اینکه شرایط مذکور تنها در ایران وجود ندارد و در کشورهای سوریه و عراق نیز بروز و تشدید شده است و اکثر سامانه‌های جوی عبوری باعث انتقال گردوخاک از این مناطق شده است، افزود: منابع گردوخاک داخلی نیز فعال شده‌اند و گردوخاکی که چند روز اخیر جنوب غرب تهران، البرز و قزوین را درگیر کرد، آلودگی هوا را به شدت بالا برد.
دریاچه‌های فاقد آب کانون گردوغبار
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی با بیان اینکه کماکان منطقه تالاب گاوخونی و حوضچه‌هایی که خشک شده است، منبع گردوخاک داخلی در استان اصفهان را تشکیل می‌دهد، ادامه داد: وضعیت مذکور چندین منطقه کشور را درگیر کرده است. دریاچه‌های فاقد آب نظیر دریاچه هامون، اطراف دریاچه ارومیه و تالاب گاوخونی، مکان‌هایی مانند آبگیرها و رودخانه‌هایی که اکنون خشک هستند، دشتی که از قزوین به تهران کشیده می‌شود و زمین‌های کشاورزی که به علت نبود آب رها شده‌اند، منابع گردوخاک هستند.
وی تصریح کرد: معمولاً کنار رودخانه‌ها نیزارها رشد می‌کنند، اگر نیزارها از بین بروند بستر نرم خاک مستعد گردوخاک می‌شود. براساس تصاویر ماهواره‌ای اطراف زاینده‌رود درختان و باغات سبزی وجود دارد و کانون گردوغبار محسوب نمی‌شود اما در صورتی که نیزارها و درختان اطراف رودخانه خشک شوند و بافت نرم خاک (مانند ساحل دریا) پدیدار شود، کانون گردوخاک ایجاد خواهد شد.
وظیفه با بیان اینکه گردوخاک دارای دو عامل بستر سطح زمین و وزش باد است، اضافه کرد: هنگامی که سرعت باد به حد کافی بالا باشد و زمین دارای بافت نرم با ذرات مجزا باشد، گردوخاک تولید می‌شود و با عبور جریان در فضای گسترده در راستای افقی و عمودی توسعه یافته و پخش می‌شود. تالاب گاوخونی که خشک شده است می‌تواند کانون گردوغبار باشد؛ عمدتاً تحت جریانات غربی است و مناطق جنوبی‌تر و شرقی‌تر نظیر استان یزد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تأثیر مناطق مستعد گردوخاک بسیار گسترده در سوریه و عراق
وی با بیان اینکه برای رفع ریزگردها و گردوخاک موجود راهکار کوتاه‌مدتی وجود ندارد و در مدت زمان کوتاهی نمی‌توان کانون‌های گردوغبار را از بین برد، گفت: مناطق مستعد گردوخاک بسیار گسترده‌ای در سوریه و عراق و ایران شکل گرفته است و از بین بردن آن‌ها اقدامی ساده نیست. در گذشته برای جلوگیری از پخش شدن گردوخاک روی مناطق مستعد، مالچ‌پاشی صورت می‌گرفت که ذرات را به هم بچسباند تا گردوخاک بلند نشود، اما این اقدام نیز دارای عوارض محیط‌زیستی است و توصیه نمی‌شود.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی ادامه داد: در صورتی که مناطق محدودی مستعد گردوخاک بود امکان از بین بردن آن‌ها با مالچ‌پاشی گیاهی وجود داشت اما هنگام وسیع بودن این مناطق که چندین میلیون هکتار یا چندین میلیون کیلومترمربع را شامل می‌شود، امکان مالچ‌پاشی نیز وجود ندارد و هزینه‌های بسیار گزافی دارد.
راهکارهای طولانی مدت برای از بین بردن کانون‌های گردوغبار
وی با اشاره به راهکار طولانی‌مدت برای از بین بردن کانون‌های گردوغبار، اظهار کرد: باید در طول بلندمدت مصرف آب کاهش یابد و بیش از چیزی که طبیعت می‌تواند در اختیار انسان بگذارد استفاده نشود. ما در دهه‌های اخیر بیش از پتانسیل زمین از آن استفاده کردیم و آب‌های زیرزمینی را بیش از آنچه که مجاز بودیم، به سرعت تخلیه کردیم و امکان تجدید و جایگزینی آن‌ها توسط طبیعت وجود نداشت.
وظیفه افزود: باید استخراج آب از زیرزمین و تجدید آن توسط بارندگی به تعادل برسد؛ در صورتی که این اقدام صورت گیرد، زمین و طبیعت توان خود را بازمی‌یابد و وضعیت سبزینگی و پوشش گیاهی بهتر می‌شود، در نتیجه پتانسیل گردوخاک کاهش می‌یابد. باید به طبیعت احترام گذاشته شود و کشاورزی نیز به سمت کشاورزی توسعه یافته پیش رود. تغییر نوع محصول، تغییر نوع کشت و تغییر زمان آب‌دهی از راهکارهای کم کردن مصرف آب در کشاورزی است.
وی ادامه داد: در صنعت نیز بازچرخانی آب و استفاده از پساب‌های شهری به جای آب‌های جاری یا آب‌های زیرزمینی، راهکارهایی است که می‌توان از آن بهره گرفت. عمده‌ترین مشکل در خشکسالی و تولید گردوخاک کمبود آب و بارش است؛ تغییر اقلیم سبب شده است که از مقدار بارش منطقه به خصوص خاورمیانه در طول چهار دهه گذشته به طور جدی کاسته شود.
پوشش گیاهی در اقصی نقاط کشور کمتر از مقدار معمول است
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی افزود: متوسط بارندگی کشور ما از پنج دهه گذشته حدود ۲۷۰ میلی‌متر بوده است اما مقدار مذکور به ۲۳۰ میلی‌متر کاهش پیدا کرده است، به طور متوسط در سال آبی گذشته ۱۳۴ میلی‌متر بارندگی در کشور داشتیم و در سال آبی جاری در حد ۱۶۰ میلی‌متر است؛ بنابراین مقدار کم‌بارشی جدی و خشکسالی بسیار گسترده است. حتی پوشش گیاهی نیز در اقصی نقاط کشور کمتر از مقدار معمول است و در نتیجه وزش باد به راحتی مناطق خشک را تحت تأثیر قرار می‌دهد و آلودگی‌هایی در کلان‌شهرهایی نظیر تهران و اصفهان ایجاد می‌کند.
وی با بیان اینکه بیشتر گردوخاکی که وارد ایران می‌شود منشأ خارجی دارد، اضافه کرد: گاهی کانون‌های داخلی به خصوص در مرکز و نیمه غربی کشور فعال می‌شوند. در نیمه شرقی کشور به خصوص در منطقه سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان عمده گردوخاک از بستر دریاچه هامون و مناطق شرقی کشور است.
لزوم توجه به طرح آمایش سرزمین و جمعیت
وظیفه با بیان اینکه بازگرداندن توان محیط‌زیست وابسته به برنامه‌ریزی‌های موجود است، گفت: اگر همچنان طبق روال گذشته ادامه دهیم، شرایط موجود بدتر خواهد شد. برنامه آمایش سرزمین و جمعیت در همین راستا در دستور کار قرار گرفته تا به خصوص از تخریب محیط‌زیست جلوگیری شود.
وی ادامه داد: در گذشته با تغییر مسیر رودخانه‌ها نظیر تغییر مسیر جریان‌هایی از زاگرس به سمت فلات مرکزی سعی بر رفع مشکل آب در فلات مرکزی بوده است، اما در این مناطق جمعیت جدیدی ساکن شده و به مرور مصرف آب نیز افزایش یافته است؛ درواقع این اقدام حلقه‌ای بسته است. برنامه آمایش سرزمین و جمعیت در همین راستا، راهکار خردمندانه‌ای است که به آن رسیده‌اند اما متأسفانه در دو دهه گذشته مورد توجه قرار نگرفته است.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی خاطرنشان کرد: برای اینکه کشور و منطقه همچنان قابل سکونت باشد، باید بیش از پیش به طبیعت احترام گذاشت، پتانسیل‌های بومی منطقه در نظر گرفته شود و بیش از توان منطقه بارگذاری صورت نگیرد که نیازمند مصرف آب بیش از توان منطقه شود اما چنین رویکردی در دولت‌های گذشته در عمل به کار گرفته نشده است و باید در افق بلندمدت دیده شود.
نظر شما