۱ خرداد ۱۴۰۱ - ۰۶:۲۶
چهره فرسوده شهر

بیش از چند دهه است که محله‌های قدیم شهر به دست فراموشی سپرده شده‌اند. بسیاری از بافت‌های سنتی که زمانی مایه افتخار شهرها بودند، رها و بیشتر جمعیت این مناطق جابه‌جا شده‌اند.

به گزارش خبرنگار ایمنا، گسترش فضایی بی‌رویه و بدون برنامه شهرهای کشور در چند دهه گذشته، موجب شکل‌گیری بافت‌های جدید در مجاورت شهرها و جابه‌جایی ساکنان و کاربری‌های شهر به نواحی جدید شده است، در نتیجه این جابه‌جایی، به تدریج بافت‌های قدیمی کارکرد و حیات اجتماعی-اقتصادی خود را از دست دادند. حیات شهری و شور و نشاط اجتماعی به تدریج در این بافت‌ها کم‌رنگ شد و رکود و فرسودگی در ابعاد مختلف بافت نفوذ کرد.

این فرسودگی علاوه بر اینکه موجب شد بافت‌های قدیم شهر دیگر رونق گذشته را نداشته باشند، موجب از میان رفتن کالبد آنها نیز شد. این بافت‌ها که تا چند دهه قبل مکان‌هایی امن برای زندگی، کار و تجارت بودند، تبدیل به معضلی برای شهر شدند و رسیدگی به آنها به عنوان یک ضرورت به دغدغه مدیران و برنامه‌ریزان شهری تبدیل شد. در همین خصوص با «فرانک باقری» کارشناس شهرسازی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

عوامل ایجادکننده فرسودگی چیست؟

فرسودگی شهری یکی از مشکلات جدی و پدیده‌های غیر قابل اجتناب است که مدیریت شهری در تمام کشورهای جهان با آن رو به رو است، آنچه مهم است اینکه فرسودگی شهری و ایجاد بافت فرسوده مختص به کشور خاص یا شهر مشخصی نیست بلکه تمامی شهرها و روستاها در جهان با آن درگیر هستند ولی بسته به شرایط، قدمت، نوع مصالح و کیفیت ساخت‌وساز شهرها، شدت و ضعف دارد؛ بدیهی است که استانداردهای ساخت‌وساز، دوره زمانی تعریف شده برای عمر مفید بناها، کیفیت و مقاومت مصالح، سیاست‌های حمایتی و تشویقی دولت و برنامه‌های مدیریت شهری از عناصر تعیین کننده در ایجاد و گسترش بافت‌های فرسوده و کنترل و نوسازی بناها هستند.

بافت‌های فرسوده یکی از انواع مختلف بافت‌های آسیب پذیر شهری هستند که به دلیل فرسودگی کالبدی، برخورداری نامناسب از دسترسی سواره، تأسیسات خدماتی و وجود زیرساخت‌های آسیب پذیر، ارزش محیطی و اقتصادی پایینی دارند، تحقق عدالت اجتماعی، ایجاد و شکل‌گیری محیط زیستی امن، ایمن و دلخواه برای زندگی و فعالیت شهروندان در راستای برخورداری از فرصت‌های برابر زندگی از اهداف کلان سند چشم‌انداز کشور است که بدون شک، بافت‌های فرسوده شهری، با داشتن مشکلات کالبدی، اجتماعی و اقتصادی، محیط‌هایی را برای ناسازگاری با این هدف ایجاد کردند.

در بسیاری از شهرهای باسابقه مراکز شهرها بنا به دلایل مختلف رونق شایسته خود را از دست داده‌اند و محلات قدیمی مرکز شهر به عنوان خواستگاه‌های اولیه سکونت گزینی در شهر که دارای سمبل‌های شهرنشینی بوده و نشانه‌هایی از اصالت و هویت شهر را در آغوش دارند دچار فرسودگی شدند و نقاط بیرونی بیش از پیش توسعه می‌یابند؛ در جهت توسعه ارزش‌ها و امکانات، بافت‌های مرکزی شهر فراموش و یا نادیده گرفته می‌شوند.

فرسودگی شهری چه تبعات اجتماعی در پی دارد؟

با توجه به مشکلاتی که دامنگیر این بافت‌ها است و نبودن کاربری‌های عمومی که رونق و پویایی را در درون بافت‌ها به وجود آورد، باعث شده یک حالت رکود و مردگی بر جو این محلات حاکم باشد و این فرایند زوال و تنزل تا آنجا پیش رفته است که ساکنان اصلی این محلات که معمولاً گروه‌های با درآمد متوسط و بالا هستند رغبت خود را برای ماندن در این محلات از دست داده‌اند و در واقع ثروت اجتماعی و فرهنگی ناشی از حضور ساکنان اصلی این مناطق جای خود را به حضور اقشار کم درآمد و مهاجر (غیربومی) داده است و به تبع آن ارزش املاک رو به افول گذاشته است.

فرسودگی یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به فضای شهری است که موجب بی‌سامانی، نبود تعادل و ایجاد اغتشاش منظر شهری می‌شود و زدودن خاطرات جمعی و افول حیات شهری را به دنبال دارد، بر این اساس ساماندهی بافت با ارزش و تاریخی شهر به دلیل ارزش‌های نهفته در آن در ارتقای کیفی عناصر محیط و سرزندگی فضای شهری مؤثر است. افزایش شهرنشینی و بروز معضلات زیست‌محیطی در دهه‌های پایانی قرن بیستم، توسعه پایدار شهرها را پیش‌روی متخصصان و صاحب‌نظران مسائل شهری و معماری قرار داد. با توسعه روز افزون و شهری شدن زندگی بشر مفاهیم مربوط به توسعه پایدار به این حیطه وارد شد، به نحوی که توسعه پایدار شهر محصول نگاه‌های جدید به عدالت اجتماعی، فضایی و محیطی نسبت به شهر است.

چالش‌های زندگی در بافت‌های فرسوده چیست؟

ظهور پدیده بافت‌های مسأله‌دار و فرسوده شهری که این روزها به وفور کاربرد یافته است، ناشی از همین استهلاک تدریجی بافت‌ها و سکونت‌گاه‌های قدیمی است که عمدتاً دارای تعریف‌ها و شرایط یکسان نیز نیست و ممکن است از شهری به شهر دیگر و در دوره‌های مختلف نیز تفاوت‌هایی داشته باشد که لزوم شناخت کلی گونه‌های آن برای شناخت جایگاه بافت فرسوده مورد نظر این طرح، امری ضروری است، پیش از پرداختن به انواع بافت‌های فرسوده شهری لازم است این نکته شرح داده شود که فرسودگی در بافت‌های مسأله دار و قدیمی نه تنها از لحاظ کالبدی بلکه از لحاظ اجتماعی تبعات بسیاری با خود به همراه دارد.

در گذشته بافت‌های قدیمی در نقاطی با امکانات بالقوه سکونتی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی استقرار و اقشاری با درآمد بالا، متوسط و کم در این بافت‌ها سکونت داشته‌اند. به مرور زمان و با فرسودگی کالبدی بافت، اقشاری با درآمد و سطح رفاه بیشتر به بافت‌های جدید شهر مهاجرت کردند، اقشاری با درآمد کم‌تر در منطقه باقی ماندند و گروهی از مهاجران در بافت‌های شهر مستقر شدند. تمرکز اقشار کم درآمد، ورود تازه مهاجران و مهاجرت افرادی که از ابتدا ساکن این بافت‌ها بوده‌اند، موجب بر هم خوردن بافت جمعیتی در این مناطق و بروز آسیب‌های اجتماعی شد.

چه راهکارهایی برای ساماندهی و کاهش اثرات فرسودگی وجود دارد؟

بسیاری از بافت‌های سنتی که زمانی مایه افتخار شهرها بودند بیش از پنجاه سال است که در حال فرسایش هستند و رها شده‌اند، تقریباً تمام جمعیت این مناطق جابه‌جا شده و میراث تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ویژه محله‌های مختلف یا منقرض شده‌اند یا در حال انقراض هستند، تنها اندکی از بناهای این محلات روی پا ایستاده‌اند و به یادگار مانده‌اند که یادآور معماری و شهرسازی گذشته هستند.

این بافت‌های ارزشمند امروزه به معضلی برای تصمیم‌گیران، مدیران و مردم شهرهای تاریخی تبدیل شده است، در این بافت‌ها ارزش‌های نهفته فرهنگی و مدنی کشور، در تنگنای نبود قابلیت بافت برای انطباق با نیازهای زندگی جدید قرار گرفته است. محلات قدیمی شهرها نه تنها به دلیل میراث فرهنگی خود، که به دلیل قرار گرفتن در داخل شهرها فرصت ارزشمندی برای اصلاح، نوسازی و پاسخگویی به نیازهای فزاینده شهری فراهم آورده است، بسیاری از این گونه بافت‌های فرسوده در شهرهای ایران به حال خود رها شده‌اند و برنامه‌ریزی برای نوسازی و ساماندهی این گونه نواحی به یک ضرورت اساسی در برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده است.

تجارب چند دهه‌ی گذشته ایران در زمینه ساماندهی بافت‌های فرسوده نشان داده است رویکردهای کالبد محور که در پی اجرای استانداردهای شهری در محلات فرسوده هستند، اگرچه می‌تواند محرک اولیه نوسازی است اما به الزامات اجتماعی و اقتصادی توجهی ندارد و نقش مشارکت‌جویی ساکنان را کم‌رنگ دیده است. نظرات ساکنان محله و افزایش ظرفیت‌های اجتماعی و نهادی در سطح محلات، توجه به ابعاد اقتصادی و ارتقای ظرفیت‌های اقتصادی محله، توجه به فرایندهای اجرایی و پیوند طرح با واقعیت و زمینه‌های اجرایی و در نهایت تحریک مردم ساکن و گروه‌های ذی‌نفع و ذی‌نفوذ به منظور ارتقای شرایط محیطی در برنامه‌ریزی‌های استراتژیک مطرح است.

کد خبر 576402

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.