به گزارش ایمنا، بخش مهمی از اعتبار و عظمت اقتصادی، تاریخی، علمی، هنری و سیاسی شهر اصفهان در حاشیه کویرهای مرکزی ایران، مدیون زاینده رود بوده است و خشکی این رودخانه باعث مشکلات مختلف برای ساکنان این شهر می‌شود.
توصیف زاینده رود
زاینده‌رود یا زنده‌رود به معنی دهنده‌زندگی، روزگاری بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران بود. این رودخانه به طور طبیعی از پای زرد کوه بختیاری و هفت تنان و شعب آنها در منطقه شوراب تنگ گزی از توابع استان چهار محال بختیاری سر چشمه می‌گیرد و پس از جذب آب‌های جاری بخش‌هایی از مناطق فریدن و فریدون‌شهر از استان اصفهان، به سمت شهر اصفهان جریان داشت و در نهایت به مانداب گاوخونی سرازیر می‌شد.
حوضه آبریز زاینده رود
حدود یک سوم طول مسیر زاینده رود، آبگیر و دو سوم آن آبخور رودخانه است. پل زمان‌خان واقع در جبهه غربی شهر سامان، در حد فاصل این دو منطقه احداث شده است،
حوزه آبخور زاینده رود از پل زمان‌خان (۱۰۵ کیلومتری غرب اصفهان) شروع شده و تا حاشیه غربی مرداب گاوخونی (۱۱۷ کیلومتری شرق اصفهان) در دو سوی بستر رودخانه گسترده شده است. بر اساس ضوابط خاص جغرافیایی، از قرن‌ها قبل هر منطقه از آن سهم مشخص خود را در فصول مختلف سال از آب دریافت می کرده است.
باتلاق گاوخونی
تالاب گاوخونی پایاب رودخانه زاینده‌رود است و یکی از تالاب‌های بین‌المللی در جلگهٔ مرتفع مرکزی ایران بشمار می‌آید که منطقه‌ای به وسعت ۴۷۶ کیلومتر مربع را پوشانده و در ۱٣٧ کیلومتری جنوب شرق اصفهان و در ٣۰ کیلومتری شهر ورزنه در مجاورت تپه‌های شنی واقع شده است.
اهمیت زاینده رود
همان طور که "مصر را هدیه نیل دانسته‌اند"، اصفهان نیز هدیه زاینده رود است؛ چرا که این شهر از شرق، شمال و جنوب با کویر هم جوار است و باید آن را شهری کویری به شمار آورد، اما در سالیان متمادی، شهر اصفهان و حومه در سال‌های خشک یا مرطوب همواره ۶ سهم از ۳۳ سهم کل آب زاینده رود (۱۸ درصد) را به خود اختصاص داده و بر اساس تقویم آبیاری، تا پیش از دهه ۸۰ خشکی زاینده رود هرگز از ۱۱ روز در هر ۱۸ روز فراتر نرفته است.
حق آبه کشاورزان چیست؟
از صدها سال پیش کشاورزان مرکز و پایین دست رودخانه زاینده رود، مادی (جوی‌های انتقال آب) شهر اصفهان و تالاب گاوخونی (در انتهای رودخانه) در روزهای مشخصی از سال از منابع آب این رودخانه استفاده می‌کردند و یک نظام (معروف به‌طومار شیخ بهایی) میزان مصرف هر بخش را تعیین می‌کرد. از سال ۱۳۳۲ تونل انتقال آب «کوهرنگ ۱» احداث شد تا منابع آب را از سرشاخه‌های رودخانه کارون به زاینده رود منتقل کند. کشاورزان استان اصفهان مدارکی ارائه می‌کنند دال بر اینکه هزینه احداث این تونل را پرداخته‌اند و در نتیجه مالک بخش عمده منابع آب این تونل هستند. از سال ۱۳۳۲ تا سال ۱۳۶۱ افراد دیگری عمدتاً در استان اصفهان از منابع آب رودخانه زاینده رود سهیم شدند که به‌عنوان «سهم آبه‌دار» (یا حقابه دار غیر طوماری) شناخته می‌شوند. از سال ۱۳۶۱ به بعد دوباره دولت (شرکت آب منطقه‌ای) منابع آب رودخانه را به بخش‌های مختلف کشاورزی و صنعت تخصیص داد که به «حق اشتراکی» معروف است.
طومار شیخ بهایی چیست؟
زاینده رود، رودخانه آب شیرین و دائمی حوزه داخلی ایران، از قدیم به ضرورت بهره برداری مناسب در منطقه خشک با اقلیم ناپایدار اصفهان و حومه، دارای نظم (تقسیم نامه) ویژه ای بوده است و آخرین تقسیم نامه آن در عرف جامعه محلی بنام طومار شیخ بهایی موسوم شده است. بر اساس این طومار کل آب رودخانه به ۳۳ سهم کلی و ۲۷۵ سهام جزئی‌تر، بین ۷ بلوک آبخور آنکه از حدود ۷۰ کیلومتری غرب اصفهان تا ۱۲۰ کیلومتری شرق این شهر ادامه داشته است تقسیم شده است. تقسیم آب بر اساس طومار از ۷۵ روز بعد از نوروز تا آخر آبان ماه به مدت ۱۶۰ روز مجری بوده و در فصول سرد سال که نیاز به آبیاری وجود نداشته است، به اصطلاح رودخانه آزاد بوده و هر کس به هر میزان نیاز داشته است می توانسته از آن بهره برداری کند. از ویژگی‌های اصلی طومار یکی این است که در آن هیچ روستا و مزرعه در کل منطقه و هیچ باغ و محله‌ای در داخل شهر از قلم نیفتاده است.
خشکی زاینده رود
زاینده رود از سال ۱۳۸۶ جریان دائمی خود در کل مسیر را از دست داده و خشک شدن آن در شهر اصفهان بسیار تأثیر گذار بوده است. در منابع مختلف عمده‌ترین دلایل خشک شدن زاینده‌رود خشکسالی در بالا دست، تبدیل مرتع به باغ در بالادست، استقرار صنایع آب بر، الگوی کشت نامناسب در پایین دست، انتقال آب، نادیدن گرفته شدن حق آبه شیخ بهایی و برداشت بی‌رویه آب در مسیر رودخانه عنوان شده است.
اعتراضات آبی اصفهان
کشاورزان اصفهان پس از خشکی زاینده رود در طی سال‌های متمادی اقدامات مختلفی برای اعتراض به سختی معیشت و کم رونقی کشاورزی و دامداری کردند، این اقدامات شامل مراجعه به مقامات مختلف، تجمع در نزدیکی لوله‌های انتقال آب زاینده رود به دیگر استان‌ها، تحصن، برپایی چادر در بستر خشک زاینده رود و راهپیمایی مسالمت‌آمیز بوده است، بسیاری از صاحب نظران اعتقاد دارند شیوه اعتراض مدنی و مسالمت‌آمیز کشاورزان اصفهان در تاریخ معاصر بی نظیر است.
پیوند دیرینه اصفهان و یزد
یزد از سرزمین‌های کهن و تاریخی ایران است که در مرکز ایران قرار گرفته و با استان‌های اصفهان، خراسان جنوبی، کرمان و فارس همسایه است. جمعیت این استان حدود یک میلیون و دویست هزار نفر است و از عصر صفوی به دلیل رواج بازرگانی پیوندهای گوناگون به ویژه از نظر فرهنگی با اصفهان داشت.
در نوزدهم دیماه سال ۱۳۱۶، با اصلاح قانون تقسیمات کشوری و براساس ماده یک آن، کشور ایران مطابق نقشه و صورت ضمیمه به ۱۰ استان تقسیم شد و شهرستان یزد و اصفهان استان دهم ایران را تشکیل دادند. در سال ۱۳۴۸ یزد از استان اصفهان جدا و به فرمانداری کل تبدیل و در سال ۱۳۵۲ با مصوبه هیئت وزیران به استان ارتقا پیدا کرد.
چهار محال بختیاری و اصفهان
چهارمحال و بختیاری، یکی از استان‌های مرکزی کشور به مرکزیت، شهرکرد است که از شمال و مشرق به استان اصفهان، از مغرب به استان خوزستان، از جنوب به استان کهگیلویه و بویراحمد و از سوی شمال غربی به استان لرستان محدود می‌شود.
چهارمحال و بختیاری تا پیش از سال ۱۳۳۲ خورشیدی در قالب شهرستان شهرکرد و بختیاری از شهرستان‌های استان اصفهان به‌شمار می‌آمد.. در مصوبه سال ۱۳۵۲، فرمانداری کل چهارمحال و بختیاری به استانداری چهارمحال و بختیاری ارتقا یافت.
بسیاری از اهالی اصفهان و چهارمحال بختیاری با یکدیگر خویشاوند هستند و برای کار، تحصیل یا دیگر امور همیشه بین دو استان تردد می‌کنند.
نظر شما