تنهاترین سردار

به گزارش خبرنگار ایمنا، یونس استادسرایی مشهور به میرزا کوچک خان جنگلی متولد ۱۲۵۷ مبارز انقلاب مشروطه و رهبر جنبش جنگل بود که در اعتراض به نقض تمامیت ارضی و استقلال ایران از سوی بیگانگان بعد از مشروطه قیام کرد.

با خروج قوای روسیه و انگلیس از گیلان و پیوستن وابسته نظامی شوروی به قوای دولتی ایران و حرکت آن برای سرکوب دولت انقلابی و تسلیم خالو قربان به این قوا، میرزا کوچک خان تنها باقی ماند. روس‌ها نیز بر اساس توافق با دولت ایران از کمک نظامی به جنگلی‌ها خودداری کردند. نبرد قوای دولتی با نیروهای اندک جنگل شدت یافت و سرانجام در ۱۲ آبان ۱۳۰۰ رشت به تصرف قوای دولتی درآمد، اما میرزا به همراه یاران خود به جنگل پناه برد و مقاومت خود را ادامه داد.

در حالی که میرزا بسیاری از یاران جنگلی خود را در مسیر از دست داده بود، در کوه‌های تالش گرفتار سرمازدگی شد و به دست یکی از عوامل سالار شجاع کشته و سرش بریده شد.

آخرین نامه‌ای که به تاریخ ۵ آبان ۱۳۰۰ شمسی از میرزا کوچک خان به یادگار مانده است، جملاتی از آن چنین است: "… با رویه‌ای که دشمنانمان در پیش گرفته‌اند شاید بتوانند به طور موقت یا دائم توفیق حاصل کنند، ولی اتکای من و همراهانم به خداوند دادگری است که در بسیاری از مهالک حفظم نموده است. افسوس می‌خورم که مردم ایران مرده پرستند و هنوز قدر این جمعیت را نشناخته‌اند. البته بعد از محو ما خواهند فهمید، که بوده‌ایم و چه خواسته‌ایم و چه کرده‌ایم … امروز دشمنانمان ما را دزد و غارتگر خطاب می‌کنند و حال آنکه هیچ قدمی جز در راه آسایش و حفاظت مال و ناموس مردم برنداشته‌ایم. ما این اتهامات را می‌شنویم و حکمیت را به خداوند قادر و حاکم علی الاطلاق واگذار می‌کنیم. "

میرزا کوچک خان در شرایطی که فقط هشت نفر از جنگلیان مانده بودند به همراه گائوک آلمانی (هوشنگ) یاور وفادار خود به قصد دوری جستن از شرایط موجود و به منظور رفتن به خلخال در راه کوهستانی «گیلوان» میان برف و کولاک از حرکت باز می‌ماند و دچار سرمازدگی شدید شده و در شرف مرگ قرار می‌گیرند، که مرد مکاری پیکر مرده آنان را به یاری عده‌ای از اهالی قصبه به «خانقاه» منتقل می‌کنند (۳۰ آذرماه ۱۳۰۰ شمسی).

در خانقاه به دستور محمد خان سالار شجاع برادر امیر مقتدر طالش که عداوتی بین آنان و جنگلیان بود، سر میرزا از بدن او جدا شد. بدن را در همان قصبه دفن کردند. سر بریده میرزا این قهرمان ملی و آزادی و سردار جنگل را به رشت آوردند و به فرمانده پادگان تحویل دادند.

سر بریده میرزا کوچک خان جنگلی را مدت‌ها در کنار سربازخانه به نمایش گذاشتند. سپس خالو قربان سر بریده را به رسم ارمغان به تهران نزد رضاخان برد و به دستور سردار سپه، سر میرزا را در قبرستان چهار راه حسن آباد که اکنون محل آتش‌نشانی است دفن کردند. یکی از دوستان میرزا مخفیانه سر میرزا را از گور گرفته و به رشت آورد و در سلیمان داراب رشت به خاک سپرد. پس از شهریور ۱۳۲۰ آزادی خواهان گیلان محرمانه جسد میرزا را از قصبه خانقاه به رشت آورده در جوار سر بریده میرزا مدفون می‌نمایند.