به گزارش خبرنگار ایمنا، شهرسازی و معماری اسلامی سبکی از طراحی و برنامه ریزی شهری است که در وهله اول به نوعی حال و احوال شهرهای گذشته را برای ما تداعی می‌کند. معماری اسلامی بر اساس آموزه‌ها و احکام دین اسلام است و اگرچه از اصول معماری و طراحی فرهنگ‌ها و جوامع مختلف در طراحی شهرهای اسلامی استفاده شده است اما به وضوح می‌توان نمود عینی تأکیدات دین را در طراحی و ساخت سازه‌ها و فضاهای شهری در اینگونه شهرها مشاهده کرد.
امروزه، اما این سبک از معماری و شهرسازی به دست فراموشی سپرده شده است. در گفت‌وگویی با" مهدی ابراهیمی"، دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، مهمترین شاخصه‌های شهر اسلامی و راهکارهای دوباره احیای آن را بررسی کردیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
شهر اسلامی چگونه شهری است؟
جهان بینی اسلامی به عنوان یک فرهنگ، جهان ادراکی و کارکردی خاصی را برای مسلمانان در شهر ایجاد کرده است. این فرهنگ نظام ویژه ارتباطی، تعاملی، فعالیتی، حسی و عاطفی منحصر به فردی را ایجاد کرده که متمایز از سایر فرهنگ‌های موجود در جهان است. از خصوصیات بارز شهرهای اسلامی می‌توان به تعامل بسیار بالای مردم با یکدیگر اشاره کنیم. مجموعه روابطی در شهرهای اسلامی وجود دارد که در شهرهای امروزی نیز می‌تواند وجود داشته باشد و متعلق به عصر خاصی نیست. شهر اسلامی همانند همه شهرها یک موجود زنده و پویا است و نباید با اقدامات نسنجیده و نامربوط مجروح شود. الگوی شهر اسلامی در دهه‌های قبل در پی بی توجهی به عناصر اصلی آن دچار اختلال شده در حالی که شهر اسلامی در گذشته کارکرد مناسبی داشته است. از بین رفتن عناصر شهر اسلامی موجب شد تا اصالت شهرهای امروز ما از بین برود تا جایی که عناصر امروزی موجود در شهرها تطابقی با دیدگاه اسلامی ایرانی ندارد.
نحوه شکل گیری شهر اسلامی چگونه است؟
اصلاح فرم شهرها به تنهایی نمی‌تواند شهر اسلامی را ایجاد کند بلکه شهر اسلامی نتیجه یک فرایند است. شهر شبکه بسیار بزرگی از فرآیندهایی است که باید تمام ویژگی‌های آن با یکدیگر پیوند بخورد و میان فرآیندها و نتایج ارتباط مناسبی برقرار شود تا یک کل منسجم به نام شهر اسلامی ایجاد شود. شهر اسلامی در کلیت خودش دارای هویت یکپارچه، منظم و سیستمی است. این الگو موجب پیوند همه اجزا و عناصر می‌شود.
چرا امروزه به شهرسازی اسلامی کمتر توجه می‌شود؟
سرمایه داری و سودجویی به ویژه در قرن بیستم به بعد موجب شد شهرسازی بی هویت، خنثی و بی خاصیتی ایجاد شود که موجب ضربه خوردن به اصالت شهرها، از جمله شهرهای اسلامی شد. بررسی نمونه‌های سنتی از جمله شهر ایرانی اسلامی می‌تواند هم از نظر زمان و هم به لحاظ مفهوم، موازین مناسبی را برای برنامه ریزان و شهر سازان ایجاد کند. هر جامعه‌ای که با تاریخ و فرهنگ خود آشنایی نداشته باشد، به همان اندازه از عناصر مثبت موجود در فرهنگ خودش غافل خواهد شد و در مقابل اگر به آنها توجه کند می‌تواند از عناصر مثبت و ویژگی‌های مثبتی که قبلاً در تاریخ و فرهنگ خودش بوده است، استفاده کند. این قضیه با شهرسازی ایرانی اسلامی نیز کاملاً هماهنگ است. بنابراین ما باید تاریخمان را در بحث شهرسازی و برنامه ریزی و مدیریت شهری به خوبی مطالعه کنیم تا بتوانیم از ویژگی‌های مثبت آن استفاده کنیم. شهرهای اسلامی نیازهای مختلف انسان را از جمله بقا، امنیت، تعلق خاطر، عزت نفس، یادگیری و زیباشناسی به خوبی برآورده می‌کند. اصل اساسی در ایجاد شهر اسلامی این بوده که برنامه ریزی محیط فرهنگی و اجتماعی اصالت شهر را تضمین می‌کرده است و امروزه نیز باید آن را بپذیریم.
در شکل دادن به شهر اسلامی نیاز است آموزه‌های دینی و اسلامی به عنوان یک اصل مورد توجه قرار بگیرد. طبیعتاً اگر مخالف این روند حرکت کنیم، به دلیل اختلافی که میان گذشته و امروز وجود دارد، تناقض، تضاد و مغایرت در شهر ایجاد می‌شود که نتیجه آن تغییر بی مورد و تخریب فرهنگ و عناصر اسلامی است.
ویژگی‌های شهر اسلامی چیست؟
در مکتب اسلام به طور ویژه به شهرسازی و برنامه ریزی شهری پرداخته نشده است اما آنچه در طول قرن‌ها و زمان‌های متمادی پس از پیدایش اسلام اتفاق افتاد، نشان می‌دهد اسلام به بسیاری از حوزه‌های برنامه ریزی شهری و شهرسازی رسمیت بخشیده و با آن مخالفت نکرده است لذا می‌توان اصولی را از آن استنباط کرد. شهرسازی ایرانی اسلامی کاملاً کارکردی است و باید گفت که تمام اجزایی که در شهر وجود دارد برای هدفی و کارکردی ایجاد شده و این اجزا بی هدف و بی انگیزه ساخته نشده است. این نوع شهرسازی اعتقاد راسخی به کلیت شهر دارد و بر این باور است که کلیت شهر باید با هم کار کند؛ در واقع یک نظام و سیستم را ایجاد می‌کند.
ویژگی دیگر، اعتقاد کامل به جدایی ناپذیری کیفیت زندگی و کیفیت شهر است به نحوی که هرچقدر کیفیت شهر بالاتر باشد، کیفیت زندگی نیز بالاتر می‌رود. توجه به تمامی ابعاد زندگی، تمامی اقشار و تمامی سنین، ویژگی بعدی شهرهای اسلامی است و آنچه که امروزه ما تحت عنوان شهر هوشمند، شهر خلاق، شهر دوستدار کودک و امثال آن نام می‌بریم، در شهر اسلامی وجود داشته است.
شهر اسلامی کاملاً پویا است؛ در گذشته شهرها دارای لوازم و امکاناتی بودند که مردم به راحتی در آن زندگی می‌کردند. ویژگی بعدی، بازتاب میزان پیشرفت ساکنان شهر در فرم و کالبد شهرهای اسلامی است؛ در شهرسازی اسلامی انسان در محیط خودش دخل و تصرف می‌کند و زندگی انسان در شهر اسلامی همانند زندگی گیاهان و حیوانات نیست که کاملاً منطبق با محیط باشد. شهر اسلامی علی رغم اینکه در کلیت از مکتب اسلام پیروی می‌کرده است، دارای زندگی مخصوص به خودش نیز بوده که قابل تعمیم به یکدیگر نیست زیرا شهر یک اثر هنری، و نه یک صنعت است. نهمین ویژگی شهر اسلامی، اختلاط کامل عرصه‌های خصوصی و همگانی است و به عنوان دهمین ویژگی، شهر اسلامی محل برگزاری رخدادها و رویدادهای انسانی بوده است.
نظر شما