به گزارش خبرنگار ایمنا، در جهان رو به پیشرفت امروز می‌توان یکی از مهم‌ترین چالش‌های مهم فرا روی مدیریت شهری پدیده ساخت و سازهای غیر مجاز، مهاجرت، حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی در اطراف شهرهای بزرگ و مناطق شهری است. در دهه‌های اخیر، شهرسازان، جامعه شناسان، مهندسان و صاحبنظران مدیریت شهری جهت سامان دادن به این معضل اساسی تلاش‌های فراوانی کرده‌اند. نکته مهم این است که این عوامل در عین حال که نتیجه و حاصل معضلات اجتماعی و خصوصاً اقتصادی است، موجب بروز مسائل و مشکلات دیگری همچون ایجاد سکونتگاه‌های غیر رسمی و ساخت و ساز غیر اصولی و غیر مقاوم و گسترش غیر اصولی حریم شهرها و بزهکاری نیز شده است.
شهر خرم آباد نیز یکی از این شهرهاست که از این امر مستثنی نیست در این خصوص و همچنین علت ساخت و سازهای غیرمجاز با «سلیمان میرزاپور» کارشناس برنامه ریزی شهری گفت و گو کرده‌ایم در ادامه ماحصل آن را می‌خوانید:
ساخت و سازهای غیر مجاز در شهر و روستا چه مشکلاتی را می‌تواند ایجاد کند؟
به‌طورکلی سکونتگاه‌های شهری و روستایی به دو شکل اصلی ازجمله: رشد با برنامه و با برنامه‌ریزی یا به شکل ارگانیک و بدون برنامه ریزی شکل می‌گیرد. در رشد برنامه ریزی شده، قبل از هرگونه ساخت و ساز در مناطق جدید شهرها، کاربری‌های عمومی و خدماتی مانند فضای سبز، ورزشی، درمانی، فرهنگی، اداری و… در نظر گرفته می‌شود، همچنین شبکه معابر از قبل طراحی می‌شود. مزیت با برنامه بودن این ساخت و سازها این است که اولاً در این موارد ضوابط مربوطه اعمال شده و دوماً، محلات با مشکل پایین بودن سرانه مواجه نمی‌شود، یعنی یک محله جدید یا بخشی از یک شهر که قرار است ساخته شود قبل از اینکه ساخت و سازی در آن انجام گیرد، اراضی مربوط به کاربری‌های عمومی و خدماتی و نیز شبکه معابر نیز برای آن در نظر گرفته می‌شود و برخی زیرساخت‌ها و تأسیسات قبل از کاربری مسکونی ایجاد می‌شود و برخی کاربری‌های عمومی نیز همراه با ساخت و ساز مسکونی و یا پس از آن ساخته می‌شود.
به‌طورکلی اگر تمام کاربرهای یک شهر و یا روستا را ۱۰۰ درصد در نظر بگیریم، قاعده کلی به این صورت است که معمولاً حدود ۵۰ درصد آن به کاربری مسکونی، حدود ۲۵ درصد به شبکه معابر و ۲۵ درصد دیگر نیز به کاربری عمومی و خدماتی نظیر فضای سبز، درمانی، ورزشی، گردشگری، فرهنگی، مذهبی و … اختصاص پیدا می‌کند.
زمانی که ساخت و ساز غیرمجازی اتفاق می‌افتد ضوابط و اصول پذیرفته شده آن به درستی اجرا نمی‌شود و غالب کاربری‌های اینگونه مناطق در عمل مسکونی خواهد بود، در محلات و مناطق بدون برنامه، کوچه‌ها و شبکه معابر استاندارد نبوده و به دلیل نفع شخصی افراد و مالک‌هایی که اراضی را قطعه بندی و به فروش می‌رساند، اغلب معابر در اینگونه محلات، کم‌عرض و طویل و در برخی موارد غیر هندسی است، همچنین اغلب قطعات به خاطر سود شخصی به اشخاص فروخته و تبدیل به مسکن می‌شود و عملاً برای ایجاد کاربری‌های عمومی و خدماتی زمینی باقی نمی‌ماند و همانطور که گفته شد حتی معابر در اینگونه مناطق دارای عرض کافی نیز نخواهند بود.
محلات جدیدی که قرار است به شهر یا روستا اضافه شود چه ضوابطی را باید رعایت کنند؟
اگر به محلات و بافت‌های روستایی که غیرمجاز ساخته شده‌اند توجه کرده باشید، اغلب بافت‌های مسکونی هستند که جایی یا زمینی برای کاربری‌های عمومی درون آنها باقی نمانده است. در برنامه ریزی شهری، به منظور توسعه آینده شهرها و تأمین زمین کاربری مسکونی، بعضی ضوابط وجود دارد، مثلاً شهر را نمی‌توان به سمت زمین‌های درجه یک کشاورزی و یا باغ توسعه داد یا جایی که به لحاظ توپوگرافی دارای شیب مناسب نیست. همچنین توسعه آتی شهرها نباید به سمت گورستان‌ها، حریم رودخانه، حریم میراث فرهنگی، حریم برق و انرژی، حریم راه‌های عمده و برخی موارد اینگونه باشد. در مواردی ساخت و سازهای بدون برنامه و ارگانیک در مناطقی از جمله حریم رودخانه و مسیل و … انجام می‌شود که تبعات دیگری را برای شهروندان به همراه دارد. در مواردی که از قبل برنامه‌ریزی وجود ندارد و ساخت‌وساز غیرمجاز وجود دارد، اغلب حرائم توسط مردم نادیده گرفته می‌شود مثلاً در یک حریم و یا عرصه میراث فرهنگی یا در حریم یا بستر مسیل رودخانه ساخت و ساز انجام می‌شود.
در بسیاری از شهرهای کشور، از جمله در شهر خرم آباد ساخت و ساز در مسیل، حریم میراث فرهنگی، حریم رودخانه و.... انجام شده و در شرایط کنونی نیز این ساخت و سازها هر روز بیش از پیش انجام می‌گیرد.
در خصوص مضرات ساخت و سازهای غیرمجاز و عواقب آن برای شهر بفرمائید؟
اولاً اینکه در ساخت و ساز بدون برنامه، اغلب سمت توسعه به صورت علمی تعیین نمی‌شود و در بسیاری موارد ساخت و ساز بدون توجه به شیب، توپوگرافی، مخاطرات محیطی و … در مکان‌های نامناسب انجام می‌شود.
دوم اینکه با توجه به آنچه که گفته شد در روند ساخت و سازهای غیر مجاز به دلیل نبود نظارت، ضوابط ساخت مسکن به درستی اجرا نمی‌شود و معمولاً به استانداردهای ساخت مسکن از جمله آئین نامه‌های ۱۸۰۰ ساختمان و … توجه نمی‌شود و در نتیجه واحدهای مسکونی بادوامی دیده نخواهد شد.
همچنین با توجه به نبود نظارت بر تفکیک اراضی و قطعه بندی اراضی به صورت غیر مجاز، اغلب اراضی تبدیل به واحد مسکونی شده و زمینی برای معبر و یا ساخت کاربری‌های عمومی باقی نمی‌ماند.
موارد گفته شده محلات شهری را با مشکلاتی مواجه می‌سازد از جمله زمانی که ساخت و ساز غیر مجاز اتفاق می‌افتد، بافت‌های فرسوده شکل گرفته و در نهایت مناطق حاشیه نشین با سطح برخورداری کم، بدون خدمات عمومی کافی به وجود می‌آید که ممکن است تا سال‌های سال شهرداری و دیگر متولیان نتواند معابر کم عرض و پر از مشکل اینگونه محلات را آسفالت کند.
علت ساخت و سازهای غیرمجاز چیست؟
ساخت وسازهای غیرمجاز در شهرها علل زیادی دارد از جمله اینکه افرادی که به این کار روی می‌آورند از نظر مالی قادر به تهیه زمین در نقاط مشخص شده توسط طرح‌های جامع یا هادی نیستند همچنین بعضی شهرها ممکن است طرح مصوبی نداشته باشند یا روستاهایی که طرح هادی ندارند و زمانی که طرح و برنامه‌ای نباشد معمولاً ساخت و سازی که اتفاق می‌افتد طبیعتاً با برنامه نخواهد بود.
شهر خرم آباد تا سال‌ها طرح و برنامه‌ای نداشته است. قبل از انقلاب طرح‌هایی داشته‌ایم (طرح سردار افخمی) که به مرحله اجرا نرسیده و بعد از انقلاب خرم آباد تا سال ۱۳۶۸ طرح جامع نداشته است. نبود طرح‌های جامع، هادی و تفضیلی باعث ساخت و سازهای بدون برنامه شده، اما در شرایط حاضر از نظر طرح، اغلب روستاها طرح هادی دارند یعنی اکثراً طرح‌هایی دارند که افق زمانی ۱۰ ساله توسعه آینده روستاها را مشخص کرده و شهرها که اغلب شهرهای با جمعیت کمتر از ۲۵۰۰۰ نفر طرح هادی دارند و شهرهای بزرگ‌تر دارای طرح جامع و تفصیلی هستند.
در شرایط کنونی، با وجود اینکه اغلب مناطق دارای طرح مصوب هستند، بسیاری از افرادی که توانایی و بضاعت مالی برای تهیه زمین در اراضی که طرح شهری برای ساخت و ساز مشخص کرده ندارند، معمولاً به سمت اراضی حاشیه‌ای که کاربری آنها مسکونی نیست رو می‌آورند و اغلب ساخت و سازهای غیر مجاز در اینگونه مناطق که اغلب دارای کاربری مسکونی مصوب نبوده و ارزان هستند، اتفاق می‌افتد. این اراضی می‌تواند شامل اراضی ملی، اراضی پای کوهی با شیب بالا، اراضی باغی و کشاورزی و یا اراضی واقع در حرائم مختلف باشد. بنابراین بحث بنیه اقتصادی و نبود بضاعت مالی نیز از عوامل تأثیر گذار است و بسیاری از شهروندان به دلیل گرانی زمین، به ساخت و ساز در حریم‌ها یا اراضی که کاربری غیر مسکونی دارند، رو می‌آورند. در برخی موارد نیز ایرادات طرح‌های شهری و روستایی باعث می‌شود که مردم دست به ساخت و ساز غیر مجاز بزنند. در برخی موارد به دلیل اینکه طرح مکان یابی درستی ندارد و یا به اندازه کافی اراضی مورد نیاز به محدوده اضافه نکرده نیز ممکن است شهروندان به دلیل نبود اراضی کافی در محدوده مصوب، اقدام به ساخت و ساز غیر مجاز در اراضی غیر مصوب کنند.
نظر شما